Jak pozbawić dziedziczenia?

Pozbawienie dziedziczenia poprzez pozbawienie prawa do zachowku

Pozbawienie dziedziczenia możliwe jest tak naprawdę poprzez pozbawienie prawa do zachowku. Samo bowiem sporządzenie testamentu, w którym spadkodawca nie uwzględni bliskiej osoby uprawnionej do dziedziczenia ustawowego, nie oznacza jeszcze, że osoba ta nie będzie miała żadnych praw do majątku spadkowego. Zabezpieczeniu praw takich osób służy instytucja zachowku, uregulowana w szczególności w art. 991 § 1 Kodeksu cywilnego¹, zgodnie z którym zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału.

Zgodnie z art. 992 § 2 K.c. – jeżeli uprawniony do zachowku nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.

Przedawnienie roszczenia z tytułu zachowku

Roszczenia z tytułu zachowku przedawniają się z upływem lat pięciu od ogłoszenia testamentu. Natomiast roszczenie przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanych od spadkodawcy zapisu windykacyjnego lub darowizny przedawnia się z upływem lat pięciu od otwarcia spadku.

Ewentualnego pozbawienia prawa do zachowku, czyli „całkowitego pozbawienia dziedziczenia”, może dokonać za życia sam spadkodawca, korzystając z instytucji wydziedziczenia. Na wniosek innych spadkobierców lub osób, które mają w tym interes, pozbawić zachowku może natomiast spadkobiercę sąd, uznając go za niegodnego dziedziczenia. W obydwu przypadkach muszą być spełnione ściśle określone przesłanki, dotyczące postępowania spadkobiercy, który ma być pozbawiony dziedziczenia.

Wydziedziczenie poprzez wpis w testamencie

Zgodnie z art. 1008 K.c. spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:

1. wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
2. dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci (nie jest konieczne skazanie uprawnionego do zachowku za dane przestępstwo prawomocnym wyrokiem karnym, jeżeli jednak taki wyrok był, to sąd cywilny jest nim związany);
3. uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Dla skuteczności wydziedziczenia jedna z powyższych przyczyn musi faktycznie zaistnieć, nie jest wystarczające wskazanie przyczyny wydziedziczenia w testamencie, jeżeli w rzeczywistości ona nie zaistniała. Przyczyna wydziedziczenia uprawnionego do zachowku powinna wynikać z treści testamentu. W przypadku nieważności testamentu w całości, nieważne będzie również wydziedziczenie. Ponadto zgodnie z art. 1010 § 1 K.c. spadkodawca nie może wydziedziczyć uprawnionego do zachowku, jeżeli mu przebaczył. Jeżeli w chwili przebaczenia spadkodawca nie miał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie jest skuteczne, gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem. Zstępni wydziedziczonego zstępnego są uprawnieni do zachowku, chociażby przeżył on spadkodawcę.

Uznanie za niegodnego dziedziczenia

Zgodnie z art. 928 § 1 K.c. spadkobierca może być uznany przez sąd za niegodnego dziedziczenia, jeżeli:

1. dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy, przy czym przestępstwem takim może być zarówno zbrodnia, jak i występek w rozumieniu Kodeksu karnego² – o tym, czy dany czyn jest przestępstwem ciężkim, decyduje sąd cywilny, rozpatrując wniosek o uznanie za niegodnego;
2. podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności;
3. umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego.

Spadkobierca niegodny zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku, a uznania spadkobiercy za niegodnego może żądać każdy, kto ma w tym interes. Nie chodzi tu przy tym wyłącznie o interes prawny, czy nawet faktyczny interes majątkowy (chociaż interes majątkowy będzie tutaj najczęstszą przyczyną). Do żądania uznania za niegodnego może uprawniać również interes moralny, jednakże każda osoba, która tą drogą chce pozbawić spadkobiercę dziedziczenia, musi wykazać istnienie tego interesu przed sądem. Z żądaniem uznania za niegodnego można wystąpić w ciągu roku od dnia, w którym uprawniony dowiedział się o przyczynie niegodności, nie później jednak niż przed upływem lat trzech od otwarcia spadku (zgodnie z art. 924 K.c. spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy).

Podobnie jak w przypadku wydziedziczenia, spadkobierca nie może być uznany za niegodnego dziedziczenia, jeżeli spadkodawca mu przebaczył (jeżeli w chwili przebaczenia spadkodawca nie miał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie jest skuteczne, gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem).

___________________________

¹ Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 2014 r., poz. 121, z późn. zm.)

² Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. z 1997 r. Nr 88, poz. 553, z późn. zm.)

Poprzedni materiał

Następny materiał