Brak zgody rodziców na szczepienie dziecka

Czy rodzice mają prawo odmówić zaszczepienia dziecka?

Temat szczepień ochronnych budzi wiele kontrowersji i wątpliwości rodziców, gdyż w miarę badań teorie na temat skutków ich działania cały czas ulegają zmianie. Każdą sytuację należy rozważyć indywidualnie, po konsultacji z lekarzem specjalistą. Ostateczną zgodę na szczepienie mają prawo po rozmowie z lekarzem wyrazić rodzice. Zawsze taka decyzja powinna być podjęta z dużą rozwagą i po dokładnym przeanalizowaniu argumentów za i przeciw.

Z treści Pani pytania wynika, że planowane szczepienie wiąże się z dużym ryzykiem dla zdrowia Pani dziecka. Ma Pani prawo odmówić szczepienia, ale musi Pani mieć na uwadze wszelkie tego konsekwencje, zarówno zdrowotne, jak i administracyjne.

W wielu krajach istnieje przymus szczepienia, w innych przepisy są mniej restrykcyjne pod tym względem. W Polsce szczepienia ochronne są obowiązkiem nałożonym przez ustawodawcę.

Zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U. Nr 234, poz. 1570 z późn. zm.) „osoby przebywające na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej są obowiązane na zasadach określonych w ustawie do poddawania się obowiązkowym szczepieniom ochronnym w ramach Narodowego Programu Szczepień Ochronnych”. W przypadku osoby nieposiadającej pełnej zdolności do czynności prawnych odpowiedzialność za wypełnienie obowiązków, o których mowa w ust. 1, ponosi osoba, która sprawuje prawną pieczę nad osobą małoletnią lub bezradną, albo opiekun faktyczny w rozumieniu art. 3 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (art. 5 ust. 1 pkt 2).

„Obowiązkiem lekarza sprawującego profilaktyczną opiekę zdrowotną jest powiadomienie osoby obowiązanej do poddania się obowiązkowym szczepieniom ochronnym lub osoby sprawującej prawną pieczę nad osobą małoletnią lub bezradną albo opiekuna faktycznego w rozumieniu art. 3 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, o obowiązku poddania się tym szczepieniom, a także poinformowanie o szczepieniach zalecanych” (art. 17 ust. 9 ustawy).

Uchylanie się od poddania obowiązkowym szczepieniom ochronnym

„O fakcie uchylania się od poddania obowiązkowym szczepieniom ochronnym świadczeniodawca przechowujący karty uodpornienia zawiadamia pisemnie właściwego państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego” (§ 15 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie wykazu obowiązkowych szczepień ochronnych oraz zasad przeprowadzania i dokumentacji szczepień – Dz. U. Nr 237, poz. 2018 z późn. zm.).

Natomiast „Państwowy Inspektor Sanitarny może udzielić upoważnienia pracownikom działalności podstawowej do wykonywania czynności kontrolnych w ramach zapobiegania chorobom zakaźnym i innym chorobom powodowanym warunkami środowiska oraz ich zwalczania – w zakresie niezbędnym do ustalenia stanu faktycznego i jego zgodności z obowiązującymi wymaganiami higienicznymi i zdrowotnymi. Państwowy Inspektor Sanitarny może udzielić upoważnienia pracownikom wyżej wymienionym do wydawania w jego imieniu decyzji administracyjnych” (ust. 4 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 4 lutego 2004 r. w sprawie zasad i trybu upoważniania niektórych pracowników stacji sanitarno-epidemiologicznych do wykonywania w imieniu państwowych inspektorów sanitarnych określonych czynności kontrolnych i wydawania decyzji – Dz. U. Nr 24, poz. 217).

Zgodnie z powyższymi przepisami w sytuacji, gdy rodzice nie zgodzą się na zaszczepienie dziecka, zakład opieki zdrowotnej ma obowiązek zawiadomić o tym sanepid. Zgodnie z art. 5 ust. 2 ustawy z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej do zakresu działania sanepidu w dziedzinie zapobiegania i zwalczania chorób, należy m.in. ustalanie zakresów i terminów szczepień ochronnych oraz sprawowanie nadzoru w tym zakresie.

Ponadto inspektorzy sanepidu działają na podstawie Kodeksu postępowania administracyjnego. Jeżeli więc decyzja wydana przez Powiatową Stację Epidemiologiczno-Sanitarną w przedmiocie poddania się szczepieniu nie zostanie wykonana, sanepid będzie mógł najpierw wszcząć postępowanie egzekucyjne, a następnie skierować sprawę do sądu.

Zgodnie z art. 38 ustawy o Państwowej Inspekcji Sanitarnej „kto utrudnia lub udaremnia działalność organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej, podlega karze aresztu do 30 dni, karze ograniczenia wolności albo karze grzywny”.

Jeżeli sprawa znalazłaby się w sądzie, tzn. Powiatowa Stacja Epidemiologiczno-Sanitarna skierowałaby sprawę do sądu, to postępowanie w sprawie odmowy poddania się obowiązkowemu szczepieniu ochronnemu nastąpiłoby w trybie przepisów ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 r. – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (Dz. U. z 2008 r. Nr 133, poz. 848; Nr 214, poz. 1344 i Nr 237, poz. 1651).

Co grozi która nie poddaje się obowiązkowemu szczepieniu ochronnemu przeciwko gruźlicy lub innej chorobie zakaźnej?

Stosownie bowiem do brzmienia art. 115 Kodeksu wykroczeń „kto, pomimo zastosowania środków egzekucji administracyjnej, nie poddaje się obowiązkowemu szczepieniu ochronnemu przeciwko gruźlicy lub innej chorobie zakaźnej albo obowiązkowemu badaniu stanu zdrowia, mającemu na celu wykrycie lub leczenie gruźlicy, choroby wenerycznej lub innej choroby zakaźnej, podlega karze grzywny do 1500 złotych albo karze nagany. Tej samej karze podlega, kto, sprawując pieczę nad osobą małoletnią lub bezradną, pomimo zastosowania środków egzekucji administracyjnej, nie poddaje jej określonemu w § 1 szczepieniu ochronnemu lub badaniu”.

Jeżeli grzywna nie poskutkuje, sanepid teoretycznie może wystąpić do sądu z wnioskiem o przymusowe doprowadzenie na szczepienie, jednak raczej nigdy nie dochodzi do takich sytuacji. Prawdopodobnie sprawa zakończyłaby się na grzywnie.

W sytuacji odmowy poddania się szczepieniu tryb postępowania jest więc następujący:

• wezwanie na szczepienia wysyłane jest z zakładu opieki zdrowotnej,
• w przypadku uchylania się od szczepień – odpowiednia placówka zdrowotna zawiadamia o tym fakcie sanepid,
• sanepid wysyła wezwania do kolejnych szczepień i upomnienia, wydaje decyzję o wszczęciu postępowania egzekucyjnego (nałożenie grzywny), a w razie braku skutku tych działań kieruję sprawę do sądu.

Tak wyglądają uregulowania prawne, jeżeli chodzi o uchylanie się od szczepień ochronnych. W praktyce czasami lekarze i odpowiednie instytucje – takie jak Powiatowe Stacje Epidemiologiczno-Sanitarne oraz sądy – podchodzą bardzo restrykcyjnie do odmowy szczepienia i stosują wymienione przepisy w pełnym zakresie, ale zdarza się, że wola rodziców zostaje uszanowana w tej sprawie.

Szczepienie zagrażające zdrowiu

Jeżeli na podstawie dostarczonej dokumentacji sanepid wywnioskuje, że rzeczywiście szczepienie może być niebezpieczne, może odstąpić od wszczynania sprawy bądź umorzyć już wszczęte postępowanie. Powinien być to wynik przeprowadzonego postępowania dowodowego. Art. 105 § 1 Kodeksu postępowania administracyjnego: „gdy postępowanie z jakiejkolwiek przyczyny stało się bezprzedmiotowe, organ administracji publicznej wydaje decyzję o umorzeniu postępowania”.

Wróćmy jednak do Pani sytuacji.

Skoro sanepid zwrócił ponownie sprawę do zakładu opieki zdrowotnej, powinna Pani tam się zgłosić. Proponuję przedstawić lekarzowi ponownie zaświadczenie od lekarza, u którego leczy Pani dziecko, o przeciwwskazaniach do szczepienia. Jednocześnie proszę złożyć oświadczenie, że świadomie, mając na uwadze poprzednie skutki zdrowotne szczepionki dla Pani dziecka, odmawia Pani poddania dziecka obowiązkowi szczepienia. Jeżeli lekarz będzie chciał ponownie skierować sprawę do sanepidu, proszę zadbać o to, aby i zaświadczenie o przeciwwskazaniach i Pani oświadczenie również trafiły do Powiatowej Stacji Epidemiologiczno-Sanitarnej. Wtedy trzeba będzie poczekać na jej reakcję.

Ponadto, zgodnie z art. 17 ust. 5 ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, „w przypadku gdy lekarskie badanie kwalifikacyjne daje podstawy do długotrwałego odroczenia obowiązkowego szczepienia ochronnego, lekarz kieruje osobę objętą obowiązkiem szczepienia ochronnego do konsultacji specjalistycznej”.

Stwierdzenie przeciwwskazań do szczepienia

Z przepisu tego wynika, że lekarz kwalifikujący do szczepienia, jeżeli uzna, że istnieją przeciwwskazania do zaszczepienia, może szczepienie odsunąć w czasie (może to być odroczenie bezterminowe) i skierować dziecko do specjalisty na dodatkowe badania w tym zakresie. Jest to rozwiązanie tymczasowe, jednak daje możliwość uzyskania opinii specjalisty i odsunięcia w czasie szczepienia.

Jeśli chodzi o kwestię dostarczenia pisma, to zgodnie z przepisami Kodeksu postępowania administracyjnego (art. 39 i następne):

Organ administracji publicznej doręcza pisma za pokwitowaniem przez pocztę, przez swoich pracowników lub przez inne upoważnione osoby lub organy. Pisma doręcza się stronie, a gdy strona działa przez przedstawiciela – temu przedstawicielowi (tak więc list powinien być zaadresowany do Pani jako przedstawiciela dziecka).

W toku postępowania strony oraz ich przedstawiciele i pełnomocnicy mają obowiązek zawiadomić organ administracji publicznej o każdej zmianie swego adresu.

W razie zaniedbania tego obowiązku określonego doręczenie pisma pod dotychczasowym adresem ma skutek prawny. Pisma doręcza się osobom fizycznym w ich mieszkaniu lub miejscu pracy.

Nieodebranie wezwania do stawienia się na szczepienie

W przypadku nieobecności adresata pismo doręcza się, za pokwitowaniem, dorosłemu domownikowi, sąsiadowi lub dozorcy domu, jeżeli osoby te podjęły się oddania pisma adresatowi. O doręczeniu pisma sąsiadowi lub dozorcy zawiadamia się adresata, umieszczając zawiadomienie w oddawczej skrzynce pocztowej lub, gdy to nie jest możliwe, w drzwiach mieszkania. W razie niemożności doręczenia pisma w sposób wskazany wyżej poczta przechowuje pismo przez okres czternastu dni w swojej placówce pocztowej – w przypadku doręczania pisma przez pocztę. Zawiadomienie o pozostawieniu pisma wraz z informacją o możliwości jego odbioru w terminie siedmiu dni, licząc od dnia pozostawienia zawiadomienia w miejscach określonych wyżej, umieszcza się w oddawczej skrzynce pocztowej lub, gdy nie jest to możliwe, na drzwiach mieszkania adresata, jego biura lub innego pomieszczenia, w którym adresat wykonuje swoje czynności zawodowe, bądź w widocznym miejscu przy wejściu na posesję adresata.

W przypadku niepodjęcia przesyłki w terminie, o którym mowa wyżej, pozostawia się powtórne zawiadomienie o możliwości odbioru przesyłki w terminie nie dłuższym niż czternaście dni od daty pierwszego zawiadomienia.

Doręczenie uważa się za dokonane z upływem ostatniego dnia okresu, o którym mowa wyżej, a pismo pozostawia się w aktach sprawy.

Odbierający pismo potwierdza doręczenie mu pisma swym podpisem ze wskazaniem daty doręczenia. Jeżeli odbierający pismo uchyla się od potwierdzenia doręczenia lub nie może tego uczynić, doręczający sam stwierdza datę doręczenia oraz wskazuje osobę, która odebrała pismo, i przyczynę braku jej podpisu. Jeżeli adresat odmawia przyjęcia pisma przesłanego mu przez pocztę lub inny organ albo w inny sposób, pismo zwraca się nadawcy z adnotacją o odmowie jego przyjęcia i datą odmowy. Pismo wraz z adnotacją włącza się do akt sprawy. Uznaje się, że pismo doręczone zostało w dniu odmowy jego przyjęcia przez adresata.

Fakt wyjazdu z kraju na tak długi okres należałoby zgłosić w ZOZ-ie. W innym wypadku w dalszym ciągu będzie Pani dostawała wezwania do stawienia się na szczepienia.

Z informacji, jakie posiadam, wynika, że w Holandii obowiązuje inny schemat szczepień. Nie wiem, jakie ma Pani plany, ale zabieganie o szczepienie w Holandii miałoby sens w przypadku, gdyby miała Pani zamiar zostać w tym kraju na dłużej. Należałoby wtedy zarejestrować dziecko do przychodni i uzgodnić nowy plan szczepień.

Moim zdaniem sytuacja nie jest tak bardzo skomplikowana. Powinna Pani po prostu udać się do ZOZ-u i wyjaśnić, że zamierza Pani wyjechać na dłuższy okres, a w związku z tym nie będzie Pani w stanie stawić się z dzieckiem na szczepienie i zwraca się Pani z prośbą o przesunięcie daty szczepienia.

Najpierw należy zwrócić się do ZOZ-u, a do sanepidu dopiero w sytuacji, gdy ZOZ odmówi przyjęcia takiego wniosku o odroczenie terminu szczepienia, ze względu na brak właściwości.