Zwrot zaliczki – czy da się go wyegzekwować?

Jak odzyskać zaliczkę wpłaconą na poczet zakupu samochodu od osoby prywatnej?

Z pytania wynika, że w przedmiotowej sprawie chodzi o kwestię zakupu samochodu od osoby prywatnej, w związku z powyższym w sprawie znajdą zastosowanie przepisy Kodeksu cywilnego (w skrócie K.c.), a nie przepisy o sprzedaży konsumenckiej zawarte w ustawie z 27 lipca 2002 r. o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej.

Ustawa o sprzedaży konsumenckiej dotyczy bowiem transakcji, gdzie po stronie sprzedawcy występuje przedsiębiorca, a po stronie kupującego konsument. W przedmiotowej sprawie sprzedawcą nie jest przedsiębiorcą zajmujący się sprzedażą samochodów, tylko osoba prywatna.

Z pytania wynika, że na poczet ceny wpłaciła Pani zaliczkę. Zaliczka jest kwotą wpłaconą na poczet przyszłych należności i nie stanowi (jak zadatek) formy zabezpieczenia wykonania umowy, a jedynie część ceny.

Zaliczka (w przeciwieństwie do zadatku) nie została uregulowana w przepisach Kodeksu cywilnego. Strony mogą w umowie dowolnie (oczywiście zgodnie z prawem) uregulować jej wysokość oraz zasady postępowania z pieniędzmi w razie rezygnacji z umowy.

Jeśli strony nic innego nie ustalą, to:

1. po należytym wykonaniu umowy zaliczka zostaje zaliczona na poczet wynagrodzenia – identycznie jak przy zadatku,
2. jeśli umowa zostaje rozwiązana za zgodą obu stron, to tak jak w przypadku zadatku zaliczka wraca do osoby, która ją wręczyła,
3. w przypadku niewykonania umowy przez stronę, która dała zaliczkę, przepada ona na rzecz drugiej strony,
4. w przypadku niewykonania umowy przez stronę, która otrzymała zaliczkę – jest ona obowiązana do jej zwrotu.

Z okoliczności przedstawionych w pytaniu wynika, że doszło do zawarcia umowy sprzedaży.

Zarówno w teorii, jak i w literaturze prawa przyjmuje się, że do zawarcia umowy dochodzi przez złożenie zgodnych oświadczeń woli stron obejmujących wolę zawarcia tejże umowy. W przepisie art. 60 § 1 K.c. przyjęto, że co do zasady (tzn. z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych) wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny. Jest to zasada swobody formy oświadczenia woli.

 Wycofanie się z umowy kupna samochodu od osoby prywatnej

Skoro więc przyjęła Pani ofertę sprzedaży samochodu i złożyła w tym celu stosowne oświadczenie woli, należy przyjąć, że doszło do zawarcia umowy sprzedaży samochodu. Potwierdzeniem tego faktu było wpłacenie zaliczki. Z punktu widzenia prawa złożone więc zostało oświadczenie woli, które wywołało określone skutki prawne w postaci zawarcia umowy.

Z pytania wynika, że po pewnym czasie zmieniła Pani zdanie i chce Pani wycofać się z umowy (poprawnie nazywa się to odstąpieniem od umowy). Generalnie, zawierając umowę, należy mieć na względzie rzymską zasadę, że umów należy dotrzymywać (łac. pacta sunt servanda). Odstąpienie od umowy możliwe jest tylko w ściśle określonych przypadkach.

Wchodzi to w grę m.in. w przypadku ujawnienia się wad rzeczy sprzedanej. W tym miejscu trzeba zwrócić szczególną uwagę na przepisy Kodeksu cywilnego dotyczące rękojmi za wady rzeczy sprzedanej.

 Zakup samochodu z ukrytą wadą fizyczną - rękojmia za wady fizyczne

Jak zauważył Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 03.07.2008 r. (sygn. akt V ACa 239/08), nie ulega wątpliwości, iż przepisy o rękojmi za wady fizyczne rzeczy odnoszą się także do sprzedaży rzeczy używanych.

Zgodnie z art. 556 § 1 K.c. „sprzedawca jest odpowiedzialny względem kupującego, jeżeli rzecz sprzedana ma wadę zmniejszającą jej wartość lub użyteczność ze względu na cel w umowie oznaczony albo wynikający z okoliczności lub z przeznaczenia rzeczy, jeżeli rzecz nie ma właściwości, o których istnieniu zapewnił kupującego, albo jeżeli rzecz została kupującemu wydana w stanie niezupełnym (rękojmia za wady fizyczne)”.

W pytaniu podaje Pani, że samochód miał wymienione przednie drzwi i malowany przedni zderzak, o czym przed osobistym zobaczeniem samochodu Pani nie wiedziała. Można więc uznać, że samochód był obarczony wadą fizyczną w rozumieniu wyżej wskazanego przepisu.

 Uprawnienia kupującego w przypadku wykrycia wady rzeczy kupionej

Z tytułu istnienia wady kupującemu przysługują określone uprawnienia.

Należy w tym miejscu przytoczyć art. 560 K.c., zgodnie z którym:

„§ 1. Jeżeli rzecz sprzedana ma wady, kupujący może od umowy odstąpić albo żądać obniżenia ceny. Jednakże kupujący nie może od umowy odstąpić, jeżeli sprzedawca niezwłocznie wymieni rzecz wadliwą na rzecz wolną od wad albo niezwłocznie wady usunie. Ograniczenie to nie ma zastosowania, jeżeli rzecz była już wymieniona przez sprzedawcę lub naprawiana, chyba że wady są nieistotne.

§ 2. Jeżeli kupujący odstępuje od umowy z powodu wady rzeczy sprzedanej, strony powinny sobie nawzajem zwrócić otrzymane świadczenia według przepisów o odstąpieniu od umowy wzajemnej.

§ 3. Jeżeli kupujący żąda obniżenia ceny z powodu wady rzeczy sprzedanej, obniżenie powinno nastąpić w takim stosunku, w jakim wartość rzeczy wolnej od wad pozostaje do jej wartości obliczonej z uwzględnieniem istniejących wad”.

Z powyższego przepisu wynika, że kupującemu przysługuje wybór spośród następujących uprawnień:

1. odstąpienie od umowy,
2. obniżenie ceny,
3. dostarczenie rzeczy wolnej od wad,
4. żądanie usunięcia wady.

Teoretycznie mogłaby więc Pani odstąpić od umowy, powołując się na istnienie wady i po odstąpieniu od umowy żądać zwrotu zapłaconej zaliczki. Odstąpienie od umowy ma bowiem ten skutek, że pomiędzy stronami pojawia się taki stan, jakby umowa nigdy nie została zawarta. To oznacza, że w razie odstąpienia od umowy strony muszą sobie nawzajem zwrócić to, co sobie świadczyły, czyli to, co uzyskały z tytułu umowy, a więc np. zaliczkę.

W tym miejscu pragnę jednak zwrócić Pani uwagę na treść art. 557 § 1 K.c., zgodnie z którym „sprzedawca jest zwolniony od odpowiedzialności z tytułu rękojmi, jeżeli kupujący wiedział o wadzie w chwili zawarcia umowy”.

„Wiedza o wadach oznacza akceptację kupującego nabycia rzeczy wadliwej, a tym samym uznanie świadczenia sprzedawcy za ekwiwalentne świadczeniu kupującego” (Kodeks cywilny. Komentarz, red. prof. dr hab. Edward Gniewek, 2010, C.H. Beck).

Jak zauważył Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 30.06.1999 r. (sygn. akt III CKN  36/99), „przepis art. 557 § 1 KC zwalnia sprzedawcę od odpowiedzialności z tytułu rękojmi, jeżeli kupujący wiedział o wadzie w chwili zawarcia umowy”.

Jeśli więc w chwili zawierania umowy wiedziała Pani o wadach samochodu (w postaci wymienionych przednich drzwi i malowanego przedniego zderzaka), wówczas nie będzie Pani mogła odstąpić od umowy, powołując się na te wady, a co za tym idzie, nie będzie możliwe żądanie zwrotu zaliczki.