Zwrot błędnie wykonanego przelewu

Pomyłka w numerze rachunku bankowego na który zostały przelane pieniądze

Zgodnie z art. 405 Kodeksu cywilnego (w skrócie: K.c.) kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Obowiązek wydania korzyści obejmuje nie tylko korzyść bezpośrednio uzyskaną, lecz także wszystko, co w razie zbycia, utraty lub uszkodzenia zostało uzyskane w zamian tej korzyści albo jako naprawienie szkody. Obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości wygasa, jeżeli ten, kto korzyść uzyskał, zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, chyba że wyzbywając się korzyści lub zużywając ją, powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu.

„Skutkiem złej wiary jest (...) to, że obowiązek wydania przedmiotu wzbogacenia nie wygasa, choćby wzbogacony wykazał, że zużył go lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony (por. art. 409 K.c.). W złej wierze znajduje się wzbogacony wówczas, gdy powziął wiadomość o braku podstawy prawnej otrzymanego świadczenia albo o powstaniu obowiązku jego zwrotu. Dla przyjęcia złej wiary wystarczająca jest już sama świadomość możliwości powstania obowiązku zwrotu. Wydaje się więc, że w złej wierze pozostaje kupujący, który już w chwili zawarcia umowy sprzedaży wiedział, że wobec zastrzeżenia warunku późniejsze odpadnięcie podstawy prawnej świadczenia jest możliwe”¹.

Należy wskazać na pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 10 grudnia 1998 r. (sygn. akt I CKN 918/97), zgodnie z którym „ten, kto otrzymał pieniądze od innej osoby, które zakwalifikowane zostały jako nienależne świadczenie i zużył je na spłacenie swego długu, wprawdzie pieniędzy tych już nie ma, ale mimo to jego wzbogacenie trwa nadal i przez zapłatę długu zmniejszyły się jego pasywa”.

W podobnym tonie wypowiedział się Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 20 listopada 1997 r. (sygn. akt III CKU 67/97): „rozporządzenie bezpodstawnie uzyskaną korzyścią na rzecz osoby trzeciej (art. 407 K.c.) nie zwalnia rozporządzającego od odpowiedzialności (art. 405 K.c.), jeżeli w chwili wyzbycia się korzyści powinien liczyć się z obowiązkiem zwrotu (art. 409 K.c.)”.

Ustalenie właściciela konta na które wpłynęły środki z błędnie wykonanego przelewu

W chwili obecnej problem polega jednak na ustaleniu właściciela numeru konta, na które wpłynęły środki z błędnie wykonanego przelewu. Pozwolę sobie wskazać na stronę internetową numerkonta.com (są też inne). Dzięki niej można ustalić nie tylko bank, lecz także konkretny oddział, w którym został otwarty rachunek bankowy.

Jak stanowi art. 406 K.c., obowiązek zwrotu bezpodstawnie uzyskanej korzyści obejmuje nie tylko korzyść bezpośrednio uzyskaną, lecz także wszystko, co w razie zbycia, utraty lub uszkodzenia zostało uzyskane w zamian tej korzyści albo jako naprawienie szkody. Natomiast zgodnie z art. 409 K.c. obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości wygasa, jeżeli ten, kto korzyść uzyskał, zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, chyba że wyzbywając się korzyści lub zużywając ją powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu. Innymi słowy to, czy przypadkowy odbiorca miał świadomość, że wskutek błędnie wykonanego przelewu otrzymał środki finansowe, uzależniona jest od kwoty, którą Pani przelała.

Nie ulega bowiem wątpliwości, że osoba, która jest właścicielem rachunku bankowego, na który przekazała Pani środki pieniężne (nie mając świadomości, że wpisuje błędny numer konta), jest osobą bezpodstawnie wzbogaconą. Jak wskazuje się w literaturze i orzecznictwie, „korzyść musi być – po pierwsze – uzyskana bez podstawy prawnej jakiegokolwiek rodzaju. Jest tak wówczas, gdy u jej podstaw nie leży ani czynność prawna, ani przepis ustawy, ani orzeczenie sądu lub decyzja administracyjna. Takie stwierdzenia zamieszczone zostały w tezie wyroku Sądu Najwyższego z 17 listopada 1998 r., III CKN 18/98 (niepubl.)”².

Bieg terminu przedawnienia roszczenia o zwrot świadczenia, które w momencie spełniania ma charakter nienależny, rozpoczyna się z chwilą jego dokonania.

Roszczenie o zwrot błędnie wykonanego przelewu

W chwili obecnej należy ustalić, w jakim banku otwarty został rachunek bankowy, na który zostały przekazane środki pieniężne. Następnie powinna Pani sporządzić przedsądowe wezwanie do zapłaty z jednoczesnym wskazaniem np. siedmiodniowego terminu na zwrot błędnie wykonanego przelewu. Jeśli po tym czasie nie otrzymałaby Pani zwrotu środków pieniężnych, zasadne byłoby wystąpienie z pozwem o zapłatę.

Konieczne jest jednak najpierw ustalenie właściciela rachunku bankowego. Pierwszym krokiem powinno być jednak ustalenie banku, w którym konto jest otwarte. W tym celu należy wystąpić do banku z wnioskiem o przekazanie danych osobowych. Oprócz tego w mojej ocenie można próbować ustalić właściciela rachunku bankowego, zgłaszając zawiadomienie o uzasadnionym podejrzeniu popełnienia przestępstwa z art. 284 Kodeksu karnego (w skrócie: K.k.), zgodnie z którym:

„§ 1. Kto przywłaszcza sobie cudzą rzecz ruchomą lub prawo majątkowe, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

§ 2. Kto przywłaszcza sobie powierzoną mu rzecz ruchomą, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

§ 3. W wypadku mniejszej wagi lub przywłaszczenia rzeczy znalezionej, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

§ 4. Jeżeli przywłaszczenie nastąpiło na szkodę osoby najbliższej, ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego”.

Na czym polega różnica między kradzieżą a przestępstwem przywłaszczenia?

Zgodnie z poglądem wyrażonym przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 4 sierpnia 1978 r. (sygn. akt Rw 285/78) „różnica między przestępstwem kradzieży (...) a przestępstwem przywłaszczenia (...) polega na tym, że sprawca kradzieży zabiera z posiadania innej osoby cudze mienie ruchome w celu przywłaszczenia, natomiast sprawca przestępstwa określonego w art. 204 § 1 K.k. [z 1969 r., obecnie art. 284 K.k. – przyp. M.S.] przywłaszcza sobie cudze mienie ruchome, które nie zostało mu powierzone, jednakże znalazło się już w jego legalnym, nie bezprawnym, posiadaniu”.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu w wyroku z 20 lipca 1999 r. (sygn. akt II AKa 136/99) wskazał, że „strona podmiotowa przestępstwa z art. 284 § 1 K.k. ma charakter umyślny i kierunkowy; sprawca musi działać w ściśle określonym celu, którym jest przywłaszczenie cudzej rzeczy (mienia). Nie wystarcza, że sprawca godził się na możliwość przywłaszczenia. Niezbędne dla przypisania mu przywłaszczenia jest, by tego chciał, by to było jego celem. Umyślność jest ściśle związana ze stanem świadomości sprawcy czynu zabronionego. O zachowaniu umyślnym można mówić jedynie wtedy, gdy sprawca obejmuje swoją świadomością wszystkie istotne elementy czynu, wszystkie jego podstawowe znamiona, a istotnym wyznacznikiem tego, że sprawca obejmuje czyn swój świadomością, a zatem i umyślnością jest jego zamiar”.

W podobnym tonie wypowiedział się Sąd Apelacyjny w Lublinie w wyroku z 6 października 1998 r. (sygn. akt II AKa 108/98), w którym wskazano, że „niezbędnym składnikiem przywłaszczenia jest pod względem podmiotowym zamiar sprawcy pozbawienia właściciela mienia stanowiącego jego własność, a znajdującego się w posiadaniu sprawcy i zatrzymanie tego mienia wbrew woli właściciela. Samo tylko bezprawne zatrzymanie cudzego mienia i nawet używanie go chociażby w celu osiągnięcia zysku, bez zamiaru jego zatrzymania nie stanowi przestępstwa przywłaszczenia”.

Nie bez znaczenia dla przedmiotowej sprawy pozostaje także pogląd, który Sąd Apelacyjny w Lublinie wyraził w wyroku z dnia 3 grudnia 1998 r. (sygn. akt II AKa 176/98): „przywłaszczeniem w rozumieniu art. 284 K.k. jest bezprawne, z wyłączeniem osoby uprawnionej, rozporządzenie cudzym mieniem ruchomym przez włączenie go do majątku swojego lub innej osoby i powiększenie w ten sposób swojego lub innej osoby stanu posiadania bądź też przeznaczenie go na inny cel niż przekazanie właścicielowi. Zamiar przywłaszczenia należy oceniać nie na podstawie okoliczności istniejącej w chwili zawierania transakcji, w wyniku której sprawca znalazł się w legalnym posiadaniu cudzego mienia, ale na podstawie okoliczności istniejącej w chwili powierzenia mu mienia”.

Pani, jako pokrzywdzona, będzie miała pełne prawo wglądu do akt sprawy i tym samym ustalenia imienia i nazwiska osoby, która przywłaszczyła środki pieniężne. Proszę bowiem pamiętać, że bank może odmówić wydania danych tożsamości, zasłaniając się ochroną danych osobowych. 

1. A. Filipiak, Wpływ zastrzeżenia warunku na rozkład ryzyka przypadkowej utraty lub uszkodzenia towaru w umowie międzynarodowej sprzedaży towarów, w: St.Prawn.2004.2.61.

2. S. Dmowski et al., Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga trzecia. Zobowiązania, tom I, Warszawa 2007, s. 730.