Zwolnienie nauczyciela z powodu braku godzin

Zgodnie z art. 20 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (j.t. Dz. U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674 z późn. zm. – w skrócie KN) – „dyrektor szkoły w razie częściowej likwidacji szkoły albo w razie zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie liczby oddziałów w szkole lub zmian planu nauczania uniemożliwiających dalsze zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć rozwiązuje z nim stosunek pracy lub, na wniosek nauczyciela, przenosi go w stan nieczynny. Nauczyciel zatrudniony na podstawie mianowania może wyrazić zgodę na ograniczenie zatrudnienia w trybie określonym w art. 22 ust. 2”.

W myśl wyroku SN z dnia 27 listopada 1997 r., I PKN 399/97, OSNP 1998, nr 18, poz. 541, „w razie zmian organizacyjnych w szkole w rozumieniu art. 20 ust. 1 (...) KN (...) przyjęte przez pracodawcę kryteria wyboru nauczyciela do zwolnienia z pracy podlegają kontroli sądowej, w celu dokonania oceny, czy rozwiązanie stosunku pracy z nauczycielem było uzasadnione”.

Podobnie w wyroku z dnia 7 września 1994 r., I PRN 56/94, OSNP 1995, nr 1, poz. 5, Sąd Najwyższy stwierdził, że „w razie konieczności rozwiązania stosunku pracy z jednym spośród kilku nauczycieli ocenie sądu podlegają również kryteria wyboru osoby, która została zwolniona”. „Na podstawie art. 20 ust. 1 (...) Karty Nauczyciela (...) dyrektor szkoły może rozwiązać z nauczycielem stosunek pracy, gdy nie jest możliwe dalsze zatrudnienie wszystkich nauczycieli danej specjalności” (wyrok SN z dnia 6 lutego 1997 r., I PKN 70/96, OSNP 1997, nr 19, poz. 374).

„Kryterium możliwości zatrudnienia nauczyciela w innej szkole oraz jego oceny z punktu widzenia gwarancji sprostania pracy w pełnym wymiarze zajęć w zatrudniającej go szkole stanowi ważny społecznie element decyzji personalnych podejmowanych przez szkołę na podstawie art. 20 ust. 1 (...) Karty Nauczyciela (...). Interes szkoły jako placówki kształcącej i wychowującej młodzież powinien mieć pierwszeństwo przed indywidualnym interesem nauczyciela” (wyrok SN z dnia 20 sierpnia 2001 r., I PKN 570/00, OSNP 2003, nr 13, poz. 311).

Wydaje się więc, że kryteria doboru powinny być postrzegane jako element niezależny od przyczyny zwolnienia nauczyciela w tym sensie, że żadne z tych kryteriów nie stanowi części składowej przyczyny zwolnienia (decydującej o zasadności ustania stosunku pracy), która podlega kontroli sądowej. Toteż wydaje się dopuszczalne, aby przyczyna uzasadniająca zwolnienie została oceniona w odniesieniu do konkretnego przypadku. Samo bowiem przywołanie przyczyny z art. 20 KN i udowodnienie, że jest ona rzeczywista, obiektywna i ważna, nie gwarantuje jeszcze uznania zasadności zwolnienia konkretnego nauczyciela. Konieczne jest, aby pracodawca wstępnie ocenił, czy fakt zaistnienia przyczyny z art. 20 Karty stanowiącej przyczynę uzasadniającą (wymóg formalnoprawny czynności wypowiadającej) zwolnienie nauczyciela przy wskazanych kryteriach doboru i wytypowaniu osoby do zwolnienia spełni wymóg przyczyny zasadnej w odniesieniu do pracownika, który został wskazany przez pracodawcę w konkretnym przypadku. Kryteria doboru stanowią zatem przesłankę w procesie indywidualizacji zasadności zwolnienia nauczyciela.

Należy się zgodzić ze stwierdzeniem przyjętym przez Sąd Najwyższy, że proces porównywania pracowników (w sytuacji typowania pracowników do zwolnienia) jest możliwy jedynie na gruncie takich samych rodzajowo cech pracowników. Jednolite kryterium porównania daje bowiem szansę poprawnego prowadzenia tego procesu, wręcz decyduje o dopuszczalności jego przeprowadzenia. Jest zatem możliwe porównanie chociażby stażu pracy pracowników, a niedopuszczalne konfrontowanie stażu pracy z osiągnięciami dydaktycznymi, ponieważ obie przesłanki – choć należą do elementów mieszczących się w kręgu stosunku pracy – stanowią jednak różne kategorie. Nie mogą być porównywane, gdyż nie mają wspólnych odniesień, w oparciu o które możliwa byłaby ich ocena.

Wobec powyższego należy stwierdzić, że kryteria obrane przez dyrektora szkoły przy wyborze nauczyciela do zwolnienia mogą stać się przedmiotem postępowania sądowego, jeśli nauczyciel uzna, że został niesłusznie wytypowany do zwolnienia.

Reasumując: nauczyciel może wystąpić na drogę sądową i powód wyboru tego nauczyciela do zwolnienia będzie podlegał ocenie sądu, jednakże jeśli był to jedyny pracownik, którego można było zwolnić, sąd powinien rozstrzygnąć, że zwolnienie nauczyciela było zgodne z prawem.