Zapis o zrzeczeniu się do cofnięcia darowizny

Darowizna nieruchomości

Aby nieruchomość weszła do majątku wspólnego Pana i Pańskiej małżonki, z umowy darowizny musi to wyraźnie wynikać. W przeciwnym razie obdarowana będzie tylko córka, a nieruchomość powiększy substancję jej majątku osobistego, niepodlegającego podziałowi w razie ewentualnego ustania wspólności majątkowej małżeńskiej.

Zgodnie bowiem z treścią przepisu art. 33 pkt 2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę należą do majątku osobistego każdego z małżonków, chyba że spadkodawca lub darczyńca postanowił inaczej. Umowa darowizny nieruchomości wymaga dla swej ważności zachowania formy aktu notarialnego (art. 890 w zw. z art. 158 Kodeksu cywilnego).

Zagadnienie odwołania darowizny jest dość rygorystycznie potraktowane w polskim prawie, przeprowadzenie czynności zmierzających do podważenia zawartej i wykonanej umowy jest bardzo trudne. Jednocześnie nie ma możliwości, aby teść z góry zrzekł się swojego uprawnienia do odwołania darowizny, takie postanowienie, nawet zawarte już w umowie darowizny, zmierzałoby do obejścia prawa i byłoby nieważne w świetle przepisu art. 58 § 1 K.c. Dlatego również żaden notariusz nie powinien zapisu o takiej treści zamieszczać w sporządzanej przez siebie umowie.

Kiedy darczyńca może odwołać darowiznę?

Zgodnie z treścią przepisu art. 896 K.c. darczyńca może odwołać darowiznę jeszcze niewykonaną, jeżeli po zawarciu umowy jego stan majątkowy uległ takiej zmianie, że wykonanie darowizny nie może nastąpić bez uszczerbku dla jego własnego utrzymania odpowiednio do jego usprawiedliwionych potrzeb albo bez uszczerbku dla ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych. Przepis ten nie będzie miał więc w ogóle zastosowania, jeśli nieruchomość zostanie faktycznie przekazana obdarowanym, co zostanie stwierdzone np. w akcie notarialnym obejmującym umowę.

Przepis art. 897 K.c. stanowi z kolei, iż jeżeli po wykonaniu umowy darowizny darczyńca (teść) popadnie w niedostatek, obdarowany ma obowiązek, w granicach istniejącego jeszcze wzbogacenia, dostarczać darczyńcy środków, których mu brak do utrzymania odpowiadającego jego usprawiedliwionym potrzebom albo do wypełnienia ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych. Obdarowany może jednak zwolnić się z tego obowiązku, zwracając darczyńcy wartość wzbogacenia. Zastosowanie tego przepisu będzie ograniczone do tych nielicznych przypadków, kiedy darczyńca popadnie w niedostatek, wskutek czego zagrożone będą jego podstawowe potrzeby życiowe lub np. jego żony czy niesamodzielnych dzieci, których ma obowiązek utrzymywać. Nie każde pogorszenie życiowej sytuacji finansowej oznacza niedostatek.

Przesłanka odwołania darowizny już dokonanej

Rażąca niewdzięczność obdarowanego jest przesłanką odwołania darowizny już wykonanej, o czym stanowi przepis art. 898 § 1 K.c. Odwołanie darowizny następuje poprzez oświadczenie złożone obdarowanemu na piśmie (art. 900 K.c.).

Owa „rażąca niewdzięczność” musi wystąpić po zawarciu umowy darowizny, jednak nie oznacza to, iż działanie obdarowanego, kwalifikowane jako rażąca niewdzięczność musi być skierowane wyłącznie względem darczyńcy. Odwołanie darowizny może uzasadniać także niewłaściwe zachowanie się obdarowanego wobec osoby bliskiej darczyńcy, zwłaszcza w sytuacji, kiedy obdarowany, kierując nieprzyjazne działanie przeciwko tej osobie bliskiej, zamierza działać pośrednio na darczyńcę. Może to mieć miejsce np. w razie znęcania się obdarowanego nad psychicznie chorym członkiem rodziny darczyńcy; podobne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 22 marca 2001 r., sygn. akt V CKN 1599/00.

W przypadku, kiedy obdarowanymi są małżonkowie, oboje muszą „wykazać się” rażącą niewdzięcznością, będzie to też możliwe, gdy przykładowo jeden z nich toleruje i nie reaguje na zachowanie drugiego małżonka, który okazuje rażącą niewdzięczność. W pojęciu „rażącej niewdzięczności” nie mieszczą się zwyczajne przemijające sytuacje konfliktowe i spory, które zwykle występują w rodzinach w mniejszym lub większym nasileniu, nie wykraczając poza dopuszczalną „normę”.

Darowizna nie może być natomiast odwołana z powodu rażącej niewdzięczności, jeżeli darczyńca obdarowanemu przebaczył (art. 899 § 1 K.c.). Darowizna nie może być odwołana po upływie roku od dnia, w którym uprawniony dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego (art. 899 § 3 K.c.). Po upływie tego okresu uprawnienie do odwołania darowizny wygasa, terminu nie można przywrócić. Gdyby darczyńca zmarł, a istniałaby przesłanka rażącej niewdzięczności do odwołania darowizny, uprawnienie to „przechodzi” na jego spadkobierców, ale termin roczny również ich obowiązuje (art. 899 § 2 K.c.).

Procedura odwołania darowizny

Po skierowaniu pisma o odwołaniu darowizny do obdarowanego powinien on przenieść z powrotem przedmiot darowizny na darczyńcę. W razie niewykonania tego obowiązku dobrowolnie darczyńca będzie miał prawo wystąpić do sądu z powództwem o zobowiązanie obdarowanego (obdarowanych) do złożenia oświadczenia woli o określonej treści. Prawomocne orzeczenie sądu zastąpi to oświadczenie, a własność nieruchomości na tej podstawie powróci do darczyńcy, wyrok ten będzie podstawą wpisu darczyńcy jako właściciela w księdze wieczystej.

Zwracam uwagę, iż polski Kodeks cywilny nie przewiduje roszczenia o rozwiązanie umowy darowizny ani powództwa o odwołanie umowy darowizny (tak Sąd Najwyższy – Izba Cywilna w wyroku z dnia 15 maja 2002 r., sygn. akt II CKN 808/00).

Warto też wskazać na treść przepisu art. 902 K.c., zgodnie z którym nie można odwołać darowizny (nawet gdyby doszło do rażącej niewdzięczności), jeśli czyni ona zadość obowiązkowi wynikającemu z zasad współżycia społecznego. Biorąc pod uwagę dotychczas poczynione przez Państwa znaczne nakłady na nieruchomość teścia oraz dalsze plany inwestycyjne związane z nieruchomością, można twierdzić, iż zasady współżycia społecznego mogą uzasadniać brak możliwości odwołania darowizny w tej konkretnej sprawie.