Zasada swobody umów
Zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego:
„Art. 353. [Zobowiązanie]
§ 1. Zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić.
§ 2. Świadczenie może polegać na działaniu albo na zaniechaniu.
Art. 3531. [Zasada swobody umów]
Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego”.
Zgodnie z poglądami piśmiennictwa prawnego: „Komentowany przepis, statuując zasadę swobody umów (wolności kontraktowej), jest wyrazem autonomii woli stron stosunków obligacyjnych. W jej ramach strony mogą swobodnie decydować o tym, czy w ogóle wejść w relację cywilnoprawną, mogą decydować o wyborze kontrahenta, kształtować treść stosunku prawnego, mają także kompetencję do zmiany i rozwiązania już istniejącego stosunku umownego. Fundamentem nowożytnej wolności kontraktowej jest zasada pacta sunt servanda. W polskim systemie prawnym koncepcja swobody umów przyjmuje postać zasady prawnej, zarówno w ujęciu opisowym (określenie typu ukształtowania instytucji prawnej), jak i dyrektywalnym (dyrektywa postępowania, norma prawna). Zasada ta ma umocowanie konstytucyjne. Konstytucja nie przewiduje wprawdzie przepisu wprost afirmującego wolność kontraktową, lecz taką zasadę można wyprowadzić w drodze wnioskowań prawniczych z szeregu przepisów konstytucyjnych, w szczególności art. 31 ust. 1 i 2.
W literaturze przedmiotu wskazuje się, że zasada swobody umów nie powinna jednak obowiązywać bezwzględnie i konieczne są jej ograniczenia ustawowe. Ograniczenia takie nie powinny dawać możliwości przełamania unormowań prawnych przez wolę stron, a jednocześnie omawiana swoboda nie może być nadużywana, prowadząc do zawierania umów naruszających dobre obyczaje (zasady współżycia społecznego). Jednocześnie omawiane ograniczenia muszą odpowiadać wymaganiom ustrojowym (zarówno materialnym, jak i formalnym) dotyczącym ingerencji w status jednostek, określonym przede wszystkim w art. 31 ust. 3 i art. 2 Konstytucji.
Strony zawierające umowę mają kompetencję, by ułożyć stosunek prawny według swojego uznania w granicach wyznaczonych właściwością (naturą) stosunku, ustawą i zasadami współżycia społecznego. Taka konstrukcja otwiera drogę do kreowania stosunków prawnych nieznanych Kodeksowi cywilnemu i innym ustawom (umów nienazwanych). Mogą one stanowić modyfikację (zmianę, uzupełnienie) treści typowych stosunków zobowiązaniowych (np. umowa kredytu indeksowanego przewidującego spread walutowy jako wariant ogólnej konstrukcji umowy kredytu bankowego) albo być zupełnie nowymi konstrukcjami prawnymi, które z uwagi na specyficzne potrzeby stron i uwarunkowania odpowiadają w danym przypadku najlepiej potrzebom obrotu (np. umowa franczyzy, umowa faktoringu czy umowa deweloperska). Należy dodać, że niekiedy umowy ukształtowane w praktyce (nienazwane) z czasem stają się przedmiotem regulacji prawnej (np. umowa leasingu, umowa kredytowa w walucie obcej). W ramach wyrażonej w art. 3531 zasady swobody umów zawarte jest także przyzwolenie na faktyczną nierówność stron, która może się wyrażać nieekwiwalentnością ich wzajemnej sytuacji prawnej. Taki brak ekwiwalentności, jako wynikający z woli stron, zasadniczo nie wymaga wystąpienia okoliczności, które by go usprawiedliwiały” (K. Czub [w:] Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, red. M. Balwicka-Szczyrba, A. Sylwestrzak, LEX/el. 2023, art. 3531).
Masz problem prawny? Kliknij tutaj i zapytaj prawnika ›
Żądanie od dewelopera zapłaty kary umownej
Mając na uwadze przesłane nam dokumenty, należy wskazać, że Pana oświadczenie w sprawie opóźnienia dewelopera jest skuteczne, jednak Pana żona nie złożyła takiego oświadczenia, zatem ona ma prawo żądać zapłaty kary umownej, jeśli deweloper jest w opóźnieniu opisanym w zawartej umowie.
Potrzebujesz pomocy prawnika? Kliknij tutaj i opisz swój problem ›
Przykłady
Wynajem mieszkania
Anna i Piotr podpisali umowę najmu mieszkania. W ramach zasady swobody umów uzgodnili nietypowy warunek: Piotr, jako najemca, będzie zobowiązany do malowania ścian mieszkania na biało co dwa lata, co nie jest standardowym obowiązkiem najemcy w polskim prawie. Ten zapis wynika z autonomicznej decyzji stron i jest zgodny z zasadami współżycia społecznego oraz ustawą.
Umowa franczyzy
Firma „Café Polska” podpisała z przedsiębiorcą Kamilem umowę franczyzy. W ramach tej umowy Kamil ma prawo używać marki „Café Polska”, ale zobowiązał się także do zakupu składników do kawy wyłącznie od dostawców wskazanych przez franczyzodawcę. Choć Kodeks cywilny nie przewiduje takiej umowy, została ona ukształtowana w praktyce na podstawie zasady swobody umów. Treść umowy odpowiada potrzebom obu stron i nie narusza żadnych przepisów prawa.
Umowa pożyczki z nietypowym terminem spłaty
Jacek pożyczył Pawłowi 10 000 zł z nietypowym warunkiem: Paweł ma zwrócić pieniądze w ratach w zależności od tego, jak będą wzrastały jego dochody z prowadzonej działalności gospodarczej. Obaj uznali, że takie rozwiązanie jest dla nich korzystne. Ta modyfikacja treści klasycznej umowy pożyczki jest dopuszczalna dzięki zasadzie swobody umów, pod warunkiem że nie narusza dobrych obyczajów i przepisów prawa.
Podsumowanie
Art. 3531 Kodeksu cywilnego pozwala stronom na dowolne kształtowanie umów, pod warunkiem zgodności z prawem, naturą stosunku i zasadami współżycia społecznego. Umożliwia to tworzenie umów nietypowych (np. franczyza, faktoring) i dostosowanie ich do indywidualnych potrzeb. Swoboda ta jest ograniczona przepisami, by chronić porządek prawny i dobre obyczaje.
Oferta porad prawnych
Zastanawiasz się, czy zapisy w Twojej umowie są zgodne z prawem? Skorzystaj z naszych porad prawnych online. Nasi doświadczeni prawnicy przeanalizują Twoją umowę i objaśnią Ci obowiązujące przepisy. Nie czekaj – skontaktuj się z nami już teraz!
Źródła:
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
Przekazanie gospodarstwa rolnego w zamian za emeryturę
