Zrzeczenie się majątku rodziców na rzecz brata w zamian za opiekę nad nimi

Zrzeczenie się dziedziczenia przez jednego ze spadkobierców i zobowiązanie się drugiego spadkobiercy do opieki nad spadkodawcą

Czynnością, która w najlepszy sposób odzwierciedlałaby Pani oczekiwania, byłoby zawarcie umowy ze spadkodawcą w formie aktu notarialnego o zrzeczenie się przez Panią dziedziczenia, pod warunkiem jednak, że brat i jego rodzina będą opiekować się rodzicami. Mając na względzie stan Pani mamy, notariusz mógłby nie zgodzić się na złożenie przez nią oświadczenia. Rozwiązaniem tej sytuacji byłoby tylko ubezwłasnowolnienie mamy i otrzymanie zgody sądu na zawarcie takiej umowy, która przecież miałaby na celu także jej korzyść. Pozostaje jeszcze jednak kwestia, czy również notariusz zgodziłby się na wpisanie do umowy takiego warunku. W mojej ocenie nie ma ku temu przeszkód, warto jednak ustalić to dodatkowo z notariuszem, u którego mieliby Państwo podpisywać taką umowę. Podam, że już zrzeczenie się dziedziczenia po tacie w jakimś zakresie mogłoby zadowolić brata, który zapewniłby sobie znacznie większy udział w nieruchomości.

Umowa zrzeczenia się dziedziczenia i kwestia dopuszczalności zrzeczenia się dziedziczenia pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu

Na mocy art. 1048 Kodeksu cywilnego (K.c.) – spadkobierca ustawowy może przez umowę z przyszłym spadkodawcą zrzec się dziedziczenia po nim. Umowa taka powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. Wedle poglądów doktryny:

„Na tle umowy zrzeczenia się dziedziczenia powstaje kwestia dopuszczalności zrzeczenia się dziedziczenia pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu. Skoro zrzeczenie się dziedziczenia jest typową czynnością prawną (umową), a ustawodawca nie wyłączył wyraźnie możliwości zastrzeżenia w takiej umowie warunku lub terminu, to zastosowanie znajdą ogólne przepisy kodeksu cywilnego dotyczące zawierania umów (M. Pazdan (w:) System prawa prywatnego, t. 10, s. 1039-1040). Należy więc uznać za dopuszczalne warunkowe lub terminowe zrzeczenie się dziedziczenia (A. Malinowski, Umowa zrzeczenia się..., op. cit., s. 34; M. Pazdan, Umowa zrzeczenia się..., op. cit., s. 184), na przykład pod warunkiem, że zrzekający się otrzyma od spadkodawcy określoną darowiznę (E. Skowrońska, Glosa do uchwały SN z dnia 5 lutego 1993 r., III CZP 10/93, OSP 1994, z. 5, poz. 83) lub że umowa będzie bezskuteczna, jeżeli otwarcie spadku nie nastąpi w określonym terminie, na przykład w ciągu 20 lat od jej zawarcia.” (A. Kidyba, Komentarz do art. 1048 k. c., Lex, teza 7). „Należy zgodzić się, że przepisy dotyczące spadkobrania nie przewidują możliwości »zrzeczenia się spadku« czy udziału w nim na korzyść innej osoby, w tym także na korzyść innego spadkobiercy (post. SN z dnia 20 maja 1984 r., III CRN 35/84, OSNC 1984, nr 10, poz. 184), co jednak nie przesądza jeszcze o niedopuszczalności zrzeczenia się dziedziczenia na korzyść innej osoby. W literaturze uznaje się za dopuszczalne zawarcie umowy zrzeczenia się dziedziczenia na korzyść innej osoby (J. Kosik (w:) System prawa cywilnego, t. IV, s. 584; przeciwko takiej możliwości opowiada się E. Skowrońska, Glosa do uchwały SN z dnia 5 lutego 1993 r., III CZP 10/93, OSP 1994, z. 5, poz. 83), czyli uznaje się za dopuszczalne umieszczenie w umowie warunku, że skutki prawne związane z zawarciem umowy zrzeczenia się dziedziczenia nastąpią, jeżeli wskazana osoba będzie chciała i mogła dziedziczyć (I. Kozak, Umowa zrzeczenia się..., op. cit., s. 68). Warunek taki ma charakter warunku zawieszającego, skutki prawne związane z zawarciem umowy nastąpią w razie ziszczenia się warunku.” (j. w., teza 9).

Czy zrzeczenie się dziedziczenia obejmuje także zstępnych zrzekającego się?

Na mocy art. 1049 K.c.:

„Art. 1049. § 1. Zrzeczenie się dziedziczenia obejmuje również zstępnych zrzekającego się, chyba że umówiono się inaczej.

§ 2. Zrzekający się oraz jego zstępni, których obejmuje zrzeczenie się dziedziczenia, zostają wyłączeni od dziedziczenia, tak jakby nie dożyli otwarcia spadku.”

Pani dzieci zatem także nie dziedziczyłyby po zawarciu takiej umowy.

Pozostaje kwestia możliwości zweryfikowania spełnienia warunku, tj. zweryfikowania tego, czy brat i jego rodzina rzeczywiście sprawowaliby opiekę nad rodzicami i ewentualnego dowodzenia tego następnie przed sądem. Gdyby brat nie sprawował opieki, musiałaby Pani na to zebrać dowody.

Przepisanie domu umową dożywocia - zabezpieczenie interesów darczyńcy

Brat zapewne rozwiązanie sytuacji wyobraża sobie całkiem inaczej. Podejrzewam, że chciałby, aby rodzice darowali mu dom już w tej chwili, Pani zaś zrzekłaby się zachowku. Tu nadmienię, że rodzice mogliby przepisać dom bratu także w testamencie, ale wtedy stałby się właścicielem dopiero po śmierci każdego z nich. Z racji stanu mamy także jednak będzie to mocno utrudnione. Gdyby notariusz nie uznał, że nie jest ona zdolna do złożenia świadomego oświadczenia, rodzice mogliby przepisać dom umową dożywocia (art. 908 K.c.) na rzecz brata – wtedy Pani nie należałby się i tak zachowek, a brat byłby zobowiązany do opieki (gdyby przepisano także na żonę – również żona). Gdyby zaszły szczególne okoliczności, to tylko rodzice (nie zaś Pani) mogliby dochodzić rozwiązania umowy, sądy jednak o takim rozwiązaniu niezwykle rzadko orzekają:

„Art. 913. § 1. Jeżeli z jakichkolwiek powodów wytworzą się między dożywotnikiem a zobowiązanym takie stosunki, że nie można wymagać od stron, żeby pozostawały nadal w bezpośredniej ze sobą styczności, sąd na żądanie jednej z nich zamieni wszystkie lub niektóre uprawnienia objęte treścią prawa dożywocia na dożywotnią rentę odpowiadającą wartości tych uprawnień.

§ 2. W wypadkach wyjątkowych sąd może na żądanie zobowiązanego lub dożywotnika, jeżeli dożywotnik jest zbywcą nieruchomości, rozwiązać umowę o dożywocie.”

Kolejnym sposobem jest przepisanie domu już teraz (przy założeniu jak wcześniej co do mamy) albo przepisanie go już teraz przez tatę na rzecz Pani i brata, Pani zaś następnie zawrze umowę dożywocia z bratem, przekazując mu swój udział w zamian za opiekę nad rodzicami – taka umowa również jest dopuszczalna.

Jeśli jednak odpowiada Pani status quo, nie ma potrzeby zawierania którejkolwiek z tych umów, by brat mógł zrobić remont. Brat może bowiem następnie w postępowaniu o dział spadku żądać rozliczenia nakładów na dom – powinien w takim wypadku zbierać faktury, dokumentować prace i ich koszty. Nie jest zatem tak, że nie będzie możliwa dla niego rekompensata kosztów remontu. Może Pani o tym pouczyć brata i zaproponować nawet złożenie oświadczenia po wykonaniu remontu, że uznaje Pani, iż poniósł nakłady w określonej wysokości.

Proszę rozważyć, które rozwiązanie najbardziej by Pani odpowiadało.