Zniesławienie w szkole

Przestępstwo pomówienia

Z punktu widzenia przepisów prawa karnego w opisanej przez Pana sytuacji w szkole nie doszło do wypełnienia znamion zniesławienia, określanego również jako pomówienie. O tym przestępstwie nie świadczy bowiem jedynie stwierdzona nieprawdziwość wypowiedzi, choćby rzeczywiście dotyczyła pewnej części uczniów. Można co najwyżej próbować konstruować roszczenie cywilne z tytułu naruszenia dóbr osobistych Państwa małoletniej córki, choć powodzenie tej drogi prawnej także nie jest oczywiste w tych okolicznościach. 

Jak stanowi przepis art. 212 § 1 Kodeksu karnego (w skrócie K.k.), „kto pomawia inną osobę, grupę osób, instytucję, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej o takie postępowanie lub właściwości, które mogą poniżyć ją w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności, podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności. Jeżeli sprawca dopuszcza się czynu określonego w § 1 za pomocą środków masowego komunikowania, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku” (art. 212 § 2 K.k.). W razie skazania za przestępstwo określone w § 1 lub 2 sąd może orzec nawiązkę na rzecz pokrzywdzonego, Polskiego Czerwonego Krzyża albo na inny cel społeczny wskazany przez pokrzywdzonego (art. 212 § 3 K.k.). Ściganie przestępstwa określonego w § 1 lub 2 odbywa się z oskarżenia prywatnego (art. 212 § 4 K.k.), co oznacza, że pokrzywdzony lub reprezentant ustawowy małoletniego pokrzywdzonego powinien sporządzić i wnieść prywatny akt oskarżenia do sądu oraz popierać oskarżenie przed sądem – samodzielnie lub z pomocą adwokata lub radcy prawnego.

Czy nazwanie czyjegoś dziecka łobuzem jest zniesławieniem?

Wyrażenie zdania, że Pańska córka „bije wszystkie dzieci w klasie i trzeba coś z tym zrobić, bo rośnie kolejny łobuz” nie stanowi zniesławienia w rozumieniu przepisu art. 212 § 1 K.k., nie prowadzi bowiem do poniżenia jej w oczach opinii publicznej ani nie naraża na utratę zaufania potrzebnego do danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności. Wszystkie elementy stanowiące o istnieniu danego przestępstwa muszą wystąpić kumulatywnie (czyli łącznie), dlatego trudno dopuścić się zniesławienia osoby małoletniej, gdyż w stosunku do takiej osoby nie dochodzi do wystąpienia skutku w postaci choćby możliwego negatywnego wpływu na jej aktywność życiową, pełnioną funkcję czy wykonywaną działalność. Uprzedzając ewentualne pytanie – nie doszło również do wypełnienia znamion przestępstwa znieważenia córki (art. 216 § 1 K.k.), które może zaistnieć w przypadku publicznego użycia określeń powszechnie uznanych za obraźliwe lub obelżywe. Takim określeniem z pewnością nie jest słowo „łobuz”.

Naruszenie dóbr osobistych

Brak możliwości skutecznej reakcji na zaistniałą sytuację na gruncie prawa karnego kieruje ocenę sprawy na teren prawa cywilnego. Jak wynika z treści przepisu art. 23 Kodeksu cywilnego (w skrócie K.c.), dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach. Prawo do ochrony dóbr osobistych służy każdej osobie fizycznej, także małoletniej, w imieniu takiej osoby pozew o ochronę dóbr osobistych powinno wnieść jedno z rodziców jako przedstawiciel ustawowy, korzystając ewentualnie z pomocy prawnej profesjonalnego pełnomocnika procesowego (radcy prawnego lub adwokata).

Należy się jednak poważnie zastanowić, czy rzeczywiście jakieś dobro osobiste Pańskiej córki zostało naruszone. Ewentualnie może wchodzić w grę naruszenie jej dobrego imienia, którego przepis art. 23 K.c. literalnie nie wskazuje, ale katalog dóbr osobistych w nim zawarty nie ma, w świetle bogatego orzecznictwa sądowego, charakteru zamkniętego. 

Wedle przepisu art. 24 § 1 K.c. „ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie (przeproszenie pokrzywdzonego – przyp. aut.). Na zasadach przewidzianych w kodeksie może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego (za doznaną krzywdę, czyli szkodę niemajątkową, «moralną») lub zapłaty odpowiedniej sumy na wskazany cel społeczny”. Ponadto, jeżeli wskutek naruszenia dobra osobistego została wyrządzona szkoda majątkowa, poszkodowany może żądać jej naprawienia na zasadach ogólnych (art. 415 i nast. K.c.).

Roszczenie o zadośćuczynienie z tytułu naruszenia dóbr osobistych

Podstawę prawną roszczenia o zadośćuczynienie z tytułu naruszenia dóbr osobistych oraz o zasądzenie określonej sumy na wskazany cel społeczny stanowi równolegle przepis art. 448 K.c., zgodnie z którym w razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub na jego żądanie zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny, niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia. Odpowiedniość sumy podlega rozważeniu przez sąd po dokonaniu oceny zgromadzonego materiału dowodowego, z uwzględnieniem powagi naruszenia i rodzaju naruszonego dobra osobistego.

Obiektywnie rzecz biorąc, analizując zdarzenie bez zaangażowania emocjonalnego, trudno będzie wykazać w toku procesu cywilnego, że takim jednym zdaniem dobro osobiste Pańskiej córki zostało skutecznie naruszone i że wywodzenie jakichkolwiek roszczeń z przedstawionych faktów jest zasadne. Jednak to do Państwa należy decyzja, czy wystąpić na drogę sądową przeciwko rodzicom, którzy według Państwa dopuścili się zniesławienia córki w szkole.

Być może dobrym rozwiązaniem sprawy okaże się skierowanie pisemnego wezwania do rodziców z żądaniem złożenia przeprosin w określonej formie i treści, np. w piśmie o zasięgu lokalnym, a także na najbliższym w stosunku do dnia doręczenia pisma kolejnym zebraniu, (analogicznym do tego, na którym padła wypowiedź). Proszę zawrzeć w piśmie zastrzeżenie, że jest to wezwanie przedsądowe, a jego niewykonanie narazi owe osoby na wytoczenie procesu cywilnego. Będzie to pierwszy krok do dochodzenia ewentualnych roszczeń o ochronę dóbr osobistych córki w postępowaniu cywilnym.