Zmiana zarzutów w postępowaniu karnym i brak dostępu do akt

Postanowienie o przedstawieniu zarzutów i przesłuchanie podejrzanego

Zgodnie z art. 313 Kodeksu postępowania karnego (K.p.k.), jeżeli dane istniejące w chwili wszczęcia śledztwa lub zebrane w jego toku uzasadniają dostatecznie podejrzenie, że czyn popełniła określona osoba, sporządza się postanowienie o przedstawieniu zarzutów, ogłasza je niezwłocznie podejrzanemu i przesłuchuje się go, chyba że ogłoszenie postanowienia lub przesłuchanie podejrzanego nie jest możliwe z powodu jego ukrywania się lub nieobecności w kraju. Postanowienie o przedstawieniu zarzutów zawiera przy tym wskazanie podejrzanego, dokładne określenie zarzucanego mu czynu i jego kwalifikacji prawnej.

Osoba, przeciwko której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów, staje się podejrzanym w rozumieniu procesowym (art. 71 § 1 K.p.k.). Zyskuje ona prawa procesowe zastrzeżone dla podejrzanego (oskarżonego). Wydanie postanowienia o przedstawieniu zarzutów jest doniosłą decyzją procesową, gdyż rozpoczyna etap postępowania przeciwko oznaczonej osobie (in personam).

Modyfikacja zarzutów przedstawionych podejrzanemu

Jednakże w miarę zbierania dowodów i ujawniania faktów w dalszej fazie postępowania in personam może okazać się, że zachodzi potrzeba dokonania modyfikacji zarzutów przedstawionych podejrzanemu, wynikających ze zmiany stanu faktycznego lub prawnego. Powodem może być uzyskanie dodatkowych dowodów lub zmiana oceny już zebranych albo innej oceny prawnej czynu zarzucanego podejrzanemu.

Zgodnie z 314 K.p.k., jeżeli w toku śledztwa okaże się, że podejrzanemu należy zarzucić czyn nieobjęty wydanym uprzednio postanowieniem o przedstawieniu zarzutów albo czyn w zmienionej w istotny sposób postaci lub też, że czyn zarzucany należy zakwalifikować z surowszego przepisu, wydaje się niezwłocznie nowe postanowienie, ogłasza się je podejrzanemu oraz przesłuchuje się go.

Zmiana zarzutów

Jak wynika z powyższego przepisu, zmiana zarzutów może polegać na:

1. zarzuceniu podejrzanemu czynu lub czynów nieobjętych uprzednio wydanym postanowieniem o przedstawieniu zarzutów,
2. określeniu zarzuconego mu czynu w zmienionej w istotny sposób postaci,
3. zmianie kwalifikacji prawnej czynu na przepis surowszy.

Mając na uwadze powyższe, należy stwierdzić, że jeśli prokurator zarzucił Panu popełnienie nowego przestępstwa, to był zobowiązany zmienić dotychczasowe zarzuty.

Trzeba zauważyć w tym miejscu, że podejrzanemu należy zarzucić czyn nieobjęty wydanym uprzednio postanowieniem o przedstawieniu zarzutów wtedy, gdy w toku toczącego się postępowania wyjdzie na jaw, że podejrzany dopuścił się jeszcze innego czynu. Mamy tu do czynienia z uzupełnieniem poprzednich zarzutów przez ich rozszerzenie o nowy czyn lub czyny. Utrzymywany jest uprzednio postawiony zarzut, a dochodzi jeszcze nowy; nie jest zarzucany w miejsce dotychczasowego czynu. Nie musi on mieścić się w ramach zakreślonych przez postanowienie o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia.

Z kolei o surowszej kwalifikacji można mówić nie tylko wtedy, gdy chodzi o kwalifikowany typ przestępstwa, ale także wówczas, gdy w grę wchodzą takie okoliczności, jak powrót do przestępstwa, czyn ciągły (art. 12 K.k.).

Tam gdzie dla przedstawienia zarzutów wymagane jest postanowienie, zmiana zarzutów następuje poprzez wydanie i ogłoszenie nowego postanowienia.

Zmiana zarzutów powoduje, że w odniesieniu do nowego postanowienia (przedstawienia zarzutu zmienionego) podejrzany nabywa prawo domagania się podania ustnie podstaw tegoż zarzutu lub sporządzenia pisemnego uzasadnienia (art. 314 zd. 2 i § 3 art. 313).

Kiedy możliwe jest zaznajomienie się podejrzanego z materiałami postępowania?

Zmiana postanowienia o przedstawieniu zarzutów powinna być – co wynika m.in. z systematyki K.p.k. – dokonana przed zaznajomieniem podejrzanego z materiałami postępowania, jednakże możliwe jest dokonanie tego w toku tej czynności, gdy podczas niej ujawnią się podstawy do zmiany lub uzupełnienia zarzutów, np. podejrzany skutecznie zakwestionuje przyjęty opis czynu.

Natomiast jeśli chodzi o prawo przeglądania akt, to zgodnie z art. 156 § 5 K.p.k., jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, w toku postępowania przygotowawczego stronom, obrońcom, pełnomocnikom i przedstawicielom ustawowym udostępnia się akta, umożliwia sporządzanie odpisów i kserokopii oraz wydaje odpłatnie uwierzytelnione odpisy lub kserokopie tylko za zgodą prowadzącego postępowanie przygotowawcze. Każda odmowa podlega zaskarżeniu, musi być więc uzasadniona. Zgodnie bowiem z art. 159 K.p.k. na odmowę udostępnienia akt w postępowaniu przygotowawczym przysługuje stronom zażalenie; na zarządzenie prokuratora zażalenie przysługuje do prokuratora bezpośrednio przełożonego.

W celu zapoznania się z aktami powinien Pan więc wnieść do prokuratora stosowny wniosek o udostępnienie akt w postępowaniu przygotowawczym.