Zmiana wysokości renty wyrównawczej

Renta wyrównawcza

Renta wyrównawcza została zasądzona bądź ustalona w konkretnej kwocie. Przepisy nie przewidują jej automatycznej zmiany.

Proponuję wystąpić na piśmie do ubezpieczyciela z wnioskiem o waloryzację świadczenia, jeśli się nie zgodzi – skierować sprawę do sądu.

Renta wyrównawcza należna poszkodowanemu powinna odpowiadać różnicy między zarobkami, jakie mógłby osiągać, gdyby nie uległ wypadkowi, a np. sumą renty z ZUS i wynagrodzenia, jakie jest w stanie uzyskać przy wykorzystaniu swej zmniejszonej zdolności do pracy.

Jak wiadomo, wynagrodzenia w każdym sektorze wzrastają. Wyrównanie różnicy powinno nastąpić poprzez podwyższenie renty.

Uchylenie lub zmiana wysokości renty

Uchylenie lub zmiana wysokości renty zasądzonej lub wypłacanej na podstawie ugody (także pozasądowej) bez czasowego ograniczenia możliwe są tylko w sytuacji określonej w art. 907 § 2 Kodeksu cywilnego (K.c.), a więc gdy nastąpiła zmiana stosunków.

Powództwo o zmianę wysokości lub czasu trwania renty (art. 907 § 2 K.c.) nie zostało przez ustawodawcę przewidziane jako środek mający na celu poprawianie błędnych orzeczeń sądowych, ustalających prawo do renty i zasądzających świadczenia rentowe na rzecz osób uprawnionych, lecz jako środek pozwalający na dostosowanie praw i obowiązków do sytuacji powstałej na skutek zmiany stosunków majątkowych lub osobistych osoby uprawnionej lub zobowiązanej albo też obu tych osób.

Zmiana stosunków w rozumieniu § 2 art. 907 – w znaczeniu zmiany sytuacji majątkowej lub osobistej – musi wystąpić po wydaniu wyroku ustalającego prawo do renty lub też po zawarciu ugody w tej sprawie (przy odpowiednim stosowaniu tego przepisu także po zawarciu umowy renty). Zagadnieniem tym Sąd Najwyższy zajmował się m.in. w uchwale składu 7 sędziów z 18 października 1972 r. (III PZP 25/72, OSNCP 1973, nr 3, poz. 38) i w wyroku z 28 listopada 1972 r. (III PRN 94/72, OSNCP 1974, nr 2, poz. 22). W uchwale podjętej w składzie powiększonym Sąd Najwyższy stwierdził, że: „w sprawie o zmianę wysokości renty ustalonej ugodą sąd uwzględnia w ramach zmiany stosunków – na podstawie art. 907 § 2 k.c. – tylko okoliczności powstałe po zawarciu ugody”, natomiast w wydanym później wyroku zajął stanowisko, że powołana uchwała – z uwagi na argumentację przytoczoną w jej uzasadnieniu – odnosi się odpowiednio także do rent ustalonych wyrokiem.

Żądanie zmiany wysokości renty lub czasu jej trwania

Zgodnie z treścią wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 9 marca 2005 r. (I ACa 93/2005 LexPolonica nr 383490, Orzecznictwo Sądów Apelacji Białostockiej 2005/2, str. 17, OSA 2005/12 poz. 49, str. 64) uregulowane w art. 907 § 2 K.c. roszczenie o zmianę wysokości renty podlega trzyletniemu przedawnieniu. Upływ okresu przedawnienia uniemożliwia w razie skorzystania przez pozwanego z zarzutu dochodzenie przez uprawnionego świadczeń za okres wykraczający poza trzy lata wstecz od daty wytoczenia powództwa. Nie stoi jednak na przeszkodzie podwyższeniu bieżącej renty, choćby zmiana stosunków nastąpiła dawniej niż przed trzema laty, o ile wytworzona nią sytuacja (zwiększenie potrzeb uprawnionego) utrzymuje się w dalszym ciągu.

Z zagadnieniem zmiany w stosunkach, mogącej uzasadniać żądanie zmiany wysokości lub czasu trwania renty, wiąże się ściśle problem, czy w świetle obowiązującego prawa istnieją granice czasowe, poza którymi roszczenia o podwyższenie renty ze względu na zmianę stosunków ulegają przedawnieniu. SN w uzasadnieniu uchwały z 5 listopada 1987 r. (III CZP 63/87, OSPiKA 1989, nr 2, poz. 32 z glosą Z. Policzkiewicz) wyraził pogląd, że uprawnienie do żądania zmiany nie ulega przedawnieniu i że uprawniony może z niego skorzystać nawet po upływie wielu lat od wystąpienia zdarzenia uzasadniającego takie żądanie; trzyletniemu przedawnieniu natomiast podlegają roszczenia o podwyższenie renty. W związku z tym takiej podwyższonej renty można domagać się wstecz tylko za okres trzech lat. Pogląd ten jest w judykaturze utrwalony (por. np. wyrok SN z 18 kwietnia 1972 r., II PR 46/72, OSNCP 1972, nr 11, poz. 203 oraz uchwała z 6 sierpnia 1991 r., III CZP 66/91, OSP 1992, nr 5, poz. 102 z glosą A. Szpunara).

Jeżeli chodzi o doktrynę, to na ogół panuje zgodny pogląd, że z żądaniem zmiany wysokości renty lub czasu jej trwania można wystąpić nawet po upływie wielu lat od zmiany stosunków (niektórzy autorzy uważają, że uprawnienie przewidziane w art. 907 § 2 K.c. nie jest roszczeniem, a w związku z tym nie mają do niego w ogóle zastosowania przepisy regulujące przedawnienie roszczeń). Zróżnicowane są natomiast stanowiska co do tego, czy dopuszczalne jest dochodzenie (i oczywiście zasądzenie) podwyższonych alimentów za okres wsteczny, poprzedzający zgłoszenie żądania zmiany, o której mowa w art. 907 § 2 K.c. Przeciwnicy dopuszczalności takich żądań twierdzą, że wobec braku wyraźnego przepisu ustawy orzeczenie sądowe, które wywołuje zmianę stosunku prawnego (w konkretnym wypadku zmianę wysokości renty lub czasu trwania renty), wywiera skutki jedynie na przyszłość. Wydaje się, że mimo istotności argumentów wypowiadanych przeciwko możliwości zasądzania podwyższonych (tak samo zresztą obniżonych) rent nie ma podstaw do odstępowania od utrwalonej i jednolitej praktyki sądowej.

Istotny spadek siły nabywczej pieniądza, o którym mowa w art. 358¹ § 3 K.c., może uzasadniać zmianę wysokości renty odszkodowawczej wyłącznie na podstawie przepisu art. 907 § 2 K.c.

W sprawie o zmianę wysokości renty na podstawie art. 907 § 2 K.c. sąd może – stosownie do okoliczności sprawy – również zrewaloryzować wysokość poszczególnych rat renty za okres poprzedzający wytoczenie powództwa (art. 358¹ § 3 K.c.).

Czy roszczenia o podwyższenie renty ze względu na zmianę stosunków ulegają przedawnieniu?

Zmiany w stosunkach w rozumieniu art. 907 § 2 K.c. należy rozumieć jako zmiany, które zaszły po uprawomocnieniu się wyroku zasądzającego rentę. Nasuwa się jednak problem, czy w świetle obowiązującego prawa istnieją jakieś granice czasowe, poza którymi roszczenia o podwyższenie renty ze względu na zmianę stosunków ulegają przedawnieniu, które bierze z urzędu sąd pod rozwagę (art. 117 § 3 K.c.). Chodzi w szczególności o to, czy poszkodowany może skutecznie, nie narażając się na przedawnienie, dochodzić podwyższenia renty np. po upływie lat 10, 15 lub 20. Zagadnienie to jest rozwiązywane w różny sposób. Reprezentowane było dawniej stanowisko, według którego po upływie 10 lat od daty zdarzenia wyrządzającego szkodę nie można skutecznie dochodzić roszczeń o podwyższenie renty. Stanowisko to pod rządem K.c. budzi wątpliwości. Opowiedzenie się jednak za tego rodzaju wykładnią oznaczałoby, że jeżeli poszkodowany wytoczył powództwo o odszkodowanie w formie renty krótko przed upływem lat 10 od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wyrządzające szkodę, to wówczas w żadnym razie nie mógłby on skutecznie wystąpić z powództwem o podwyższenie renty po uprawomocnieniu się wyroku zasądzającego rentę już po upływie wspomnianego okresu 10-letniego. Tego rodzaju wykładnia byłaby nie do przyjęcia. Należy zatem poszukiwać innego rozwiązania tego rodzaju kwestii prawnej.

Otóż wspomniana zmiana stosunków nie może być traktowana jako samoistna szkoda, którą należałoby kwalifikować według zasad określonych w art. 442 K.c. regulującym przedawnienie roszczenia o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym. Unormowane w tym przepisie przedawnienie odnosi się do pierwotnego dochodzenia roszczenia o odszkodowanie z czynu niedozwolonego. Innymi słowy art. 442 K.c. reguluje przedawnienie roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym, które powstały jednocześnie ze zdarzeniem wyrządzającym szkodę. Oznacza to, że termin 10-letni przedawnienia z art. 442 § 1 zd. drugie K.c. nie ma zastosowania do szkód z tego samego zdarzenia, które powstały w późniejszym czasie.

Wreszcie nasuwa się rozwiązanie, według którego roszczenie o podwyższenie konkretnej renty (art. 907 § 2 K.c.) przedawnia się na podstawie art. 118 zd. drugie K.c. w okresie 3-letnim. Wykładnię taką uzasadnia charakter roszczeń o rentę. W art. 907 § 2 K.c. w żadnym z jego elementów ustawodawca nie reguluje przedawnienia roszczeń o zmianę wysokości lub czasu trwania renty. Jednakże świadczenie o rentę ma charakter okresowy, periodyczny. Zgodnie z art. 118 K.c., gdy chodzi o roszczenie o świadczenia okresowe, przedawnienie wynosi 3 lata. Lege non distinguente można przyjąć, że 3-letni termin przedawnienia odnosi się także do roszczeń o zmianę wysokości lub czasu trwania renty (art. 907 § 2 K.c.). Jednakże ze względu na swoistość sytuacji początek biegu tego terminu należy liczyć od dnia nastąpienia zmiany stosunków (art. 907 § 2 K.c.). Jest przy tym obojętne, po upływie ilu lat od daty zdarzenia wyrządzającego szkodę (daty czynu niedozwolonego) nastąpi zmiana stosunków, tj. ujawnią się okoliczności uzasadniające roszczenia o podwyższenie renty. Nie ma również znaczenia to, że zmiana stosunków nastąpiła po wielu latach od daty uprawomocnienia się wyroku zasądzającego rentę.

Są dość liczne wypadki, gdy ze względu na charakter źródła szkody (promieniowanie, oddziaływanie środków chemicznych itp.) ujemne skutki jego oddziaływania na zdrowie ujawniają się po wielu latach. W grę mogą wchodzić także inne okoliczności składające się na zmianę stosunków (art. 907 § 2 K.c.), które usprawiedliwiają roszczenia o podwyższenie renty, m.in. dalsze skutki w postaci utraty zdolności do pracy.

Można zatem żądać zmiany wysokości renty maksymalnie na 3 lata wstecz.