Zmiana sytuacji rodzinnej a wysokość opłaty za DPS

Osoby zobowiązane do płacenia za pobyt w DPS

Sprawy związane z kierowaniem do domu pomocy społecznej i odpłatnością za pobyt w nim regulują przepisy ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej. Zgodnie z art. 61 ust. 1 tej ustawy „Obowiązani do wnoszenia opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej są w kolejności:

• mieszkaniec domu, a w przypadku osób małoletnich przedstawiciel ustawowy z dochodów dziecka,
• małżonek, zstępni przed wstępnymi,
• gmina, z której osoba została skierowana do domu pomocy społecznej

– przy czym małżonek, zstępni, wstępni i gmina nie mają obowiązku wnoszenia opłat, jeżeli mieszkaniec domu ponosi pełną odpłatność”.

Oznacza to, że cały lub częściowy koszt pobytu w domu pomocy społecznej pokrywają małżonek, zstępni, wstępni dopiero wtedy, gdy pensjonariusz nie jest w stanie sam ponieść całej opłaty za pobyt w DPS, pod warunkiem spełnienia kryteriów dochodowych. Gmina ponosi opłaty w ostatniej kolejności.

W zapytaniu wskazał Pan, że w DPS przebywa matka Pana żony. Skoro żona nie musiała do tej pory opłacać pobytu w ośrodku, to zakładam, że również sytuacja materialna matki nie pozwalała jej na ponoszenie kosztów związanych z pobytem w DPS. W związku z tym, jeżeli pensjonariuszka nie ma żyjącego męża, to Pana żona w pierwszej kolejności, zgodnie z przepisami ustawy o pomocy społecznej, jest obowiązana do wnoszenia opłat za pobyt w domu pomocy społecznej.

Wysokość opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej

Zgodnie z art. 61 ust. 2 pkt 2 ustawy o pomocy społecznej „Opłatę za pobyt w domu pomocy społecznej wnosi zstępny w wysokości zależnej od tego, czy jest osobą samotnie gospodarującą, czy przebywa w rodzinie. W przypadku osoby w rodzinie zstępny ponosi opłatę za pobyt w DPS, jeżeli posiadany dochód na osobę jest wyższy niż 300% kryterium dochodowego na osobę w rodzinie, z tym że kwota dochodu pozostająca po wniesieniu opłaty nie może być niższa niż 300% kryterium dochodowego na osobę w rodzinie”.

Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 10 maja 2017 r. (sygn. akt I OSK 2820/16) wskazał, że prawidłowy sposób ustalenia opłaty za pobyt w DPS powinien polegać na obliczeniu wysokości dochodu na osobę w rodzinie podmiotu zobowiązanego (w tym przypadku jest to zstępny – córka): „to jest poprzez podzielenie sumy dochodów członków rodziny przez ilość członków rodziny, a następnie odjęciu od tej kwoty sumy odpowiadającej 300% kryterium dochodowego na osobę w rodzinie. Wynik powyższego działania matematycznego (o ile stanowi liczbę dodatnią) stanowić będzie górną granicę opłaty, jaką obciążyć można daną osobę zobowiązaną”.

Zmiana sytuacji materialnej

W mojej ocenie zawarcie przez Państwa związku małżeńskiego nie ma wpływu co do zasady na sam obowiązek żony, jako zstępnej, do ponoszenia opłat za pobyt w DPS. Ma natomiast wpływ z uwagi na sposób obliczania kryterium dochodowego i górnej granicy opłaty, o czym mowa w art. 61 ust. 2 pkt 2 ustawy o pomocy społecznej. Wynika to z tego, że najprawdopodobniej Pana żona nie poinformowała wcześniej gminy o tym, że doszło do zmiany jej sytuacji materialnej, tj. że przestała być osobą samotnie zamieszkującą. Z tego względu informacja o ślubie była najpewniej pierwszą, która została przekazana gminie, stąd wznowiono wywiad środowiskowy w celu aktualizacji sytuacji materialnej żony.

„Dochód przypadający na osobę w rodzinie jest podstawą do ustalenia zobowiązania danej osoby, jeżeli na osobie tej ciąży ustawowy obowiązek ponoszenia opłaty. Aktualizacja wywiadu pozwala reagować na zmiany dochodowe, co może skutkować konkretyzacją obowiązku względem osoby wcześniej zwolnionej z opłaty lub też zwiększeniem bądź redukcją dotychczasowego obciążenia” (I. Sierpowska [w:] Pomoc społeczna. Komentarz, wyd. VI, LEX/el. 2021, art. 61). Z tego względu zostali Państwo w ramach wywiadu rodzinnego wezwani do przedstawienia zaświadczenia o Pana zarobkach, ponieważ będzie to miało wpływ na obliczenie dochodu na osobę w rodzinie.

„Zgodnie z art. 6 pkt 3 ustawy o pomocy społecznej przez dochód na osobę w rodzinie rozumie się dochód rodziny podzielony przez liczbę osób w rodzinie. Dochodem rodziny jest z kolei suma miesięcznych dochodów osób w rodzinie. Wskazuje się, że dochód małżonka osoby ubiegającej się o świadczenie z pomocy społecznej, pozostającego z nią we wspólnym gospodarstwie domowym, jest co do zasady częścią dochodu rodziny” (wyrok WSA w Poznaniu z dnia 29 kwietnia 2014 r., sygn. akt II SA/Po 24/14).

Prowadzenie wspólnego gospodarstwa domowego

W mojej ocenie Pana dochód powinien być brany pod uwagę, jeśli prowadzą Państwo z żoną wspólne gospodarstwo domowe. Jeśli Pana dochód miałby nie być brany pod uwagę, żona musiałaby wykazać, że prowadzi gospodarstwo samotnie. Ustawa o pomocy społecznej w art. 6 pkt 10 przewiduje, że osobą samotnie gospodarującą jest osobą prowadzącą jednoosobowe gospodarstwo domowe. W praktyce prowadzenie jednoosobowego gospodarstwa utożsamiane jest z samotnym zamieszkiwaniem, jednakże zamieszkiwanie z innymi osobami nie musi oznaczać prowadzenia z nimi wspólnego gospodarstwa domowego (I. Sierpowska [w:] Pomoc społeczna. Komentarz, wyd. VI, LEX/el. 2021, art. 6).

O prowadzeniu osobnego gospodarstwa domowego może świadczyć odpowiednie urządzenie lokalu mieszkalnego, wskazujące na odrębność gospodarowania, niemniej nie jest to warunek przesądzający. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Lublinie w wyroku z dnia 26 marca 2013 r. (sygn. akt II SA/Lu 1106/12) wskazał, że „odrębność gospodarowania może wskazywać takie urządzenie mieszkania i zorganizowanie życia codziennego, które wskazuje na brak wzajemnego oddziaływania na siebie mieszkających wspólnie osób, a więc ich niezależność, przejawiająca się w samodzielnym podejmowaniu przez nie decyzji co do wspólnie zajmowanego mieszkania oraz urządzeń w nim się znajdujących”.

O odrębności może także świadczyć brak podziału zadań związanych z prowadzeniem gospodarstwa domowego (np. każda z osób wypełnia wszystkie zadania samodzielnie, tj. robi zakupy, pierze, sprząta, opłaca rachunki), a ponadto pokrywanie z osobnych dochodów kosztów energii elektrycznej, wody, żywności, środków czystości i innych niezbędnych kosztów utrzymania, a także niepodejmowanie wspólnych decyzji dotyczących bieżących wydatków lub przeznaczenia dochodu (wyrok NSA z dnia 11 czerwca 2013 r., sygn. akt I OSK 1947/12). Do innych przesłanek przemawiających za prowadzeniem osobnych gospodarstw należy zaliczyć konflikty, krótkotrwałe wspólne zamieszkiwanie i sporadyczne przebywanie w danym lokalu mieszkalnym (I. Sierpowska [w:] Pomoc społeczna. Komentarz, wyd. VI, LEX/el. 2021, art. 6).

Ocena sytuacji przez pracownika gminy

Wszystko więc zależy od konkretnej sytuacji życiowej i faktycznej danej osoby oraz rodziny. Oceny, czy osoba prowadzi gospodarstwo domowe samotnie, dokonuje pracownik gminy przeprowadzający wywiad środowiskowy. Pracownik oceni, czy osoby mające ten sam adres nie zaspokajają wzajemnie swoich potrzeb, nie ponoszą wspólnych wydatków, nie czerpią wzajemnych korzyści, nie przyczyniają się do funkcjonowania tworzonej przez nich wspólnoty, nie zarządzają czymś wspólnie.

Zaznaczam, że wszelkie oświadczenia w tym zakresie złożone w gminie muszą być zgodne z prawdą. Jeśli opłaty za pobyt osoby bliskiej w DPS zostałyby ustalone na niższym poziomie niż wynikający z przepisów prawa, a stałoby się tak za sprawą przedstawienia nieprawdziwych informacji albo niepoinformowania o zmianie sytuacji osobistej lub majątkowej, gmina ma prawo do żądania zwrotu opłaty stanowiącej różnicę pomiędzy opłatą uiszczoną a wysokością odpłatności, jaka byłaby ustalona na podstawie prawdziwych informacji, adekwatnie do realnej sytuacji tych osób.