Zgoda sanepidu na ekshumację szczątków

Podstawę prawną dla Pana pytania stanowią przepisy ustawy z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych (tekst pierwotny: Dz. U. 1959 r. Nr 11, poz. 62; tekst jednolity Dz. U. 1972 r. Nr 47, poz. 298), zwaną w dalszej części porady ustawą, oraz rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 7 grudnia 2001 r. w sprawie postępowania ze zwłokami i szczątkami ludzkimi, zwanym dalej rozporządzeniem.

Zgodnie z treścią art. 15 ustawy:

„Art. 15. 1. Ekshumacja zwłok i szczątków może być dokonana:

1) na umotywowaną prośbę osób uprawnionych do pochowania zwłok za zezwoleniem właściwego inspektora sanitarnego;

2) na zarządzenie prokuratora lub sądu;

3) na podstawie decyzji właściwego inspektora sanitarnego w razie zajęcia terenu cmentarza na inny cel.

2. W przypadkach wymienionych w ust. 1 pkt 3 zwłoki i szczątki powinny być pochowane na nowo w innym miejscu. W przypadkach wywłaszczania terenu cmentarnego koszt ekshumacji i przeniesienia ponosi nabywca terenu.

3. Zwłoki osób zmarłych na choroby zakaźne, których wykaz ustala minister właściwy do spraw zdrowia, nie mogą być ekshumowane w przypadkach przewidzianych w ust. 1 pkt 1 przed upływem 2 lat od dnia zgonu”.

Ustawa w sposób jednoznaczny wskazuje warunki niezbędne do przeprowadzenia ekshumacji szczątków. Niezbędne jest uzyskanie zezwolenia właściwego (miejscowo) inspektora sanitarnego poprzedzone umotywowaną prośbą osób uprawnionych do pochówku. Art. 10 przedmiotowej ustawy określa krąg osób uprawionych do żądania ekshumacji:

„1. Prawo pochowania zwłok ludzkich ma najbliższa pozostała rodzina osoby zmarłej, a mianowicie:

1) pozostały małżonek(ka);

2) krewni zstępni;

3) krewni wstępni;

4) krewni boczni do 4 stopnia pokrewieństwa;

5) powinowaci w linii prostej do 1 stopnia”.

Organem właściwym do wydania zezwolenia jest właściwy inspektor sanitarny. Kompetencje te należą do powiatowego inspektora sanitarnego, miejscowo właściwego. Ustawa nie odnosi się do formy zezwolenia. Bez wątpienia jest to władczy, jednostronny akt organu administracji. W praktyce przyjmuje on postać decyzji administracyjnej.

Rozporządzenie wykonawcze uszczegóławia warunki niezbędne do wydania decyzji. Z jego treści wprost wynika właściwość organu nadzorczego – powiatowego inspektora sanitarnego:

„§ 12. 1. Ekshumacja zwłok i szczątków jest dopuszczalna w okresie od 16 października do 15 kwietnia, z zastrzeżeniem ust. 2 pkt 2; przeprowadza się ją we wczesnych godzinach rannych.

2. O zamierzonej ekshumacji należy zawiadomić właściwego powiatowego lub portowego inspektora sanitarnego, który:

1) wykonuje nadzór nad ekshumacją oraz

2) może dopuścić wykonanie ekshumacji w innym czasie niż określony w ust. 1, przy zachowaniu ustalonych przez niego środków ostrożności.

3. Zwłoki ekshumowane przed upływem okresu mineralizacji wydobywa się wraz z trumną, którą bez otwierania umieszcza się, na czas przewozu na obszarze państwa, w skrzyni szczelnie wybitej blachą.

4. Na miejscu ponownego pochowania trumnę wydobywa się ze skrzyni i chowa się bezzwłocznie na cmentarzu bez jej otwierania.

5. W przypadku ekshumacji wykonywanej po upływie okresu mineralizacji wydobyte szczątki wraz z resztkami trumny umieszcza się w nowej trumnie i przygotowuje do przewozu zgodnie z wymaganiami określonymi w § 11 ust. 1.

6. Zwłoki lub szczątki wywożone po ekshumacji za granicę Rzeczypospolitej Polskiej zamyka się w nowej trumnie i przygotowuje się do przewozu zgodnie z wymaganiami określonymi w § 11 ust. 2.

7. O zamierzonej ekshumacji na cmentarzu zawiadamia się na piśmie zarząd cmentarza”.

O zamierzonej ekshumacji należy zawiadomić właściwego inspektora sanitarnego. Przepisu tego nie należy rozpatrywać bez związku z treścią ustawy, która jest aktem nadrzędnym do rozporządzenia. Bez wątpienia konieczne jest uzyskanie decyzji inspektora sanitarnego. Ustawa milczy na temat kompetencji zarządu cmentarza. Rozporządzenie wskazuje jedynie, iż o ekshumacji należy zawiadomić pisemnie zarząd cmentarza. W praktyce zarząd wydaje pisemne zezwolenie stanowiące podstawę wniosku (umotywowanej prośby bliskich) do inspektora sanitarnego.

Żaden ze wspomnianych aktów prawnych nie wskazuje trybu odwoławczego od odmownej decyzji zarządu cmentarza, braku decyzji, jak też wpływu na decyzję inspektora sanitarnego. Stąd też nie można uzależniać wydania decyzji inspektora od pozytywnej decyzji zarządu cmentarza. Brak władczych prerogatyw tego ostatniego powoduje, iż inspektor sanitarny nie jest ograniczony jej ramami. Zawiadomienie nie stanowi o ważności decyzji nie jest istotnym elementem jej treści.

Kwestię braku zawiadomienia należy rozpatrywać w kategoriach odpowiedzialności za naruszenie jego przepisów. Zgodnie, bowiem z treścią art. 18 ustawy:

„1. Kto narusza przepisy niniejszej ustawy lub rozporządzeń wydanych na jej podstawie, podlega karze aresztu lub grzywny.

2. Orzekanie następuje w trybie przepisów o postępowaniu w sprawach o wykroczenia”.

Odpowiedzialność ma charakter odpowiedzialności wykroczeniowej.