Walka o dziecko po zdradzie żony

Pan Arkadiusz jest żonaty, ma dwoje dzieci (14-latniego syna i 8-letnią córkę). Pracuje jako kierowca zagraniczny, więc w domu jest rzadko – 2-3 dni raz na dwa tygodnie. Napisał do nas w trudnej sprawie rodzinnej. Od pewnego czasu wie, że żona zdradza go ze swoim szefem i ma na to dowody. Pan Arkadiusz próbował ratować małżeństwo, ale żona nie przejawia chęci zakończenia romansu i naprawy ich relacji. Nie pozostało mu więc nic innego jak rozwód, bo tak nie sposób żyć dalej, dlatego pyta, czy ma szansę na uzyskanie wyroku rozwodowego, w którym sąd przyzna wykonywanie władzy rodzicielskiej jemu i ustali przy nim miejsce pobytu dzieci. Swoją pomoc w ich wychowaniu oferują rodzice pana Arkadiusza (dziadkowie dzieci), którzy są sprawni i mieszkają wraz z nimi w jednym domu. Pan Arkadiusz posiada dowody zdrady żony w formie jednoznacznych SMS-ów, a także może o tym zaświadczyć w sądzie żona kochanka. Sytuacja jest bardzo trudna, bo żona wcale się już nie kryje z romansem i przy dzieciach rozmawia z kochankiem. Potwierdził to syn. Żona nie pracuje i nadal jest na utrzymaniu pana Arkadiusza, ale doszły go słuchy o wynajmie mieszkania i zabraniu dzieci. Pan Arkadiusz nie godzi się na to. Żona może się wyprowadzić w każdej chwili, ale dzieci powinny zostać ze ojcem. Pan Arkadiusz pyta, jakie ma szanse na opiekę nad dziećmi.

Formalności związane z rozwodem 

W tej trudnej i złożonej sytuacji rodzinnej należy przeanalizować kilka kwestii, zacznijmy jednak od przytoczenia art. 56 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (K.r.o.), który mówi o przesłankach zakończenia małżeństwa przez rozwód:

„§ 1. Jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia, każdy z małżonków może żądać, ażeby sąd rozwiązał małżeństwo przez rozwód.

§ 2. Jednakże mimo zupełnego i trwałego rozkładu pożycia rozwód nie jest dopuszczalny, jeżeli wskutek niego miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków albo jeżeli z innych względów orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

§ 3. Rozwód nie jest również dopuszczalny, jeżeli żąda go małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, chyba że drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód albo że odmowa jego zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.”

Jak z tego wynika, aby mogło dojść do orzeczenia rozwodu, musi nastąpić trwały i zupełny rozkład pożycia miedzy małżonkami. W tym celu sąd bada, czy istnieje miedzy nimi więź uczuciowa, fizyczna i majątkowa, a jeżeli nie istnieje, to od jak dawna.

Przyczyny rozkładu pożycia małżeńskiego

Przyczyny rozkładu pożycia małżeńskiego można podzielić na trzy podstawowe grupy:

1. zawinione (np. groźba skierowana pod adresem drugiego z małżonków, nieetyczne postępowanie, bezczynny tryb życia, nadużywanie alkoholu, narkomania, agresja, odmowa wzajemnej pomocy, poniżanie małżonka, zdrada małżeńska, niewłaściwy stosunek do dzieci, zły stosunek do rodziny małżonka),
2. niezawinione (np. długotrwała, nieuleczalna choroba uniemożliwiająca albo w wysokim stopniu utrudniająca wykonywanie obowiązków małżeńskich, poważna choroba psychiczna, zasadnicza różnica charakterów, niedobór seksualny),
3. mogące być uznane – w zależności od okoliczności – za zawinione lub niezawinione (np. bezpłodność, niewłaściwe zachowanie się rodziny współmałżonka, różnica światopoglądów, różnica stanowisk co do sposobu wychowywania dzieci, duża różnica wieku między małżonkami).

Żądanie rozwodu z wyłącznej winy żony

W przypadku pana Arkadiusza zaistniały możliwości, aby żądać rozwodu z orzeczeniem o winie jego żony. Podstawą do orzeczenia jej wyłącznej winy będzie zdrada, którą oczywiście trzeba będzie udowodnić zarówno wiadomościami SMS jak i zeznaniami świadka (żony kochanka).

Zgodnie z art. 56 K.r.o. – jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia, każdy z małżonków może żądać, ażeby sąd rozwiązał małżeństwo przez rozwód. Orzekając rozwód, sąd orzeka także, czy i który z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia. Tak więc każdy z małżonków ma prawo wnosić o orzeczenie rozwodu:

• bez orzekania o winie,
• z orzeczeniem o winie jednego z małżonków,
• z orzeczeniem o winie obu stron.

Aby sąd ustalił, czy któryś z małżonków jest faktycznie winny rozkładu małżeństwa, musi dokonać szczegółowej analizy zebranego materiału dowodowego oraz ocenić ustalenia poczynione w sprawie.

Jeśli pan Arkadiusz zechce dochodzić orzeczenia rozwodu z wyłącznej winy żony, musi się przygotować na długotrwałe postępowanie, które niestety zazwyczaj jest dość niesympatyczne, bowiem strona przeciwna broni się, często używając nieczystych zagrań.

Jak wykazać winę małżonka na sprawie rozwodowej?

W celu wykazania winy żony najlepiej wykorzystać:

• zeznania żony –trudno wyrokować, czy żona pana Arkadiusza jest skłonna przyznać się do winy;
• zeznania przyjaciół i rodziny, którzy potwierdzą zachowania żony, złe traktowanie pana Arkadiusza jako męża i długotrwałe pobyty poza domem;
• SMS-y;
• billingi z telefonów z zakreśleniem numeru, z którym najczęściej są prowadzone rozmowy, z ich godzinami i długością.

Gdy nie ma oczywistych i jednoznacznych dowodów zdrady, postępowania o orzeczenie rozwodu z winy tylko jednego małżonka są utrudnione, jednak możliwe. Uważam, że przy dowodach, które pan Arkadiusz już ma (SMS oraz zeznania żony kochanka Pana małżonki), powinien próbować uzyskać takie orzeczenie.

Czy dzieci mogą być świadkami na sprawie rozwodowej?

Zaznaczyć jednak należy, że świadkami w sprawie nie mogą być Państwa dzieci (nawet już 14-letni syn), bowiem wystąpienie dziecka w charakterze świadka, według przepisów Kodeksu postępowania cywilnego (K.p.c.) ograniczone jest jego wiekiem.

Zgodnie bowiem z art. 430 K.p.c. małoletni, którzy nie ukończyli lat trzynastu, a zstępni stron (a zatem dzieci, wnuki itd.), którzy nie ukończyli lat siedemnastu, nie mogą być przesłuchiwani w charakterze świadków.

Wobec tego, w sprawach o rozwód dzieci, które nie ukończyły lat trzynastu, nie mogą być przesłuchiwane w charakterze świadków. Ograniczenie to dotyczy nie tylko dzieci stron, ale wszystkich małoletnich. Jednakże, w przypadku wspólnych dzieci małżonków ograniczenie przez ustawodawcę przesłuchania w charakterze świadków jest dalej idące, ponieważ dotyczy ono małoletnich, którzy nie ukończyli lat siedemnastu. Zatem dzieci poniżej 17 roku życia nie mogą występować w roli świadka w procesie rozwodowym swoich rodziców. Dopiero zstępni stron, którzy ukończyli lat siedemnaście mogą zeznawać.

Przesłanki do orzeczenia rozwodu

Sąd orzeknie rozwód, jeżeli zostaną spełnione przesłanki do takiego orzeczenia, a mianowicie zostanie wykazane, że rozkład pożycia jest zupełny i ma trwały charakter. Zupełny rozkład pożycia oznacza zerwanie wszelkiej więzi łączącej małżonków, a mianowicie więzi:

• duchowej,
• fizycznej,
• materialnej.

Ustanie więzi fizycznej oznacza, że małżonkowie przestali obcować ze sobą cieleśnie. Pewną niepisaną zasadą jest, że aby można było mówić o ustaniu więzi fizycznej między małżonkami, od ich ostatniego zbliżenia musi minąć co najmniej 6 miesięcy.

Ustanie więzi materialnej między małżonkami

Ustanie więzi materialnej oznacza, że małżonkowie przestali prowadzić wspólne gospodarstwo domowe. Jak wynika z orzecznictwa Sądu Najwyższego samo zamieszkiwanie pod wspólnym dachem – jeżeli wynika ono ze szczególnych okoliczności (np. małżonkowie ze względów finansowych nie mogą pozwolić sobie na oddzielne zamieszkanie) – nie musi oznaczać, że więź materialna między małżonkami została zachowana.

O trwałym rozkładzie pożycia mówi się wtedy, kiedy wszystkie okoliczności sprawy wskazują na to, że niemożliwe jest ponowne zespolenie małżonków we wszystkich przejawach życia małżeńskiego (tj. przywrócenie więzi duchowej, fizycznej i materialnej). Aby sąd mógł uznać, że nastąpił trwały rozkład pożycia między małżonkami, konieczne jest zatem wykazanie, że od ustania poszczególnych więzi między małżonkami upłynął pewien okres czasu. Przyjmuje się, że czas ten powinien pozostawać w proporcji do długości trwania małżeństwa, wychodzi się bowiem z założenia, że im pożycie małżeńskie trwa dłużej, tym większe prawdopodobieństwo, że małżonkowie przezwyciężą dzielące ich nieporozumienia.

Od powyższej zasady istnieją oczywiście wyjątki, jeżeli zaistniały okoliczności tej wagi, że nie można oczekiwać, że małżonkowie do siebie powrócą, pomimo relatywnie krótkiego czasu od ustania więzi (np. w przypadku zdrady małżeńskiej, posiadania potomstwa z innym partnerem).

Moim zdaniem sąd w wypadku pana Arkadiusza powinien orzec rozwód, pomimo zamieszkiwania żony w jego domu (domyślam się, że dom należy wyłącznie do majątku osobistego pana Arkadiusza lub jest własnością jego rodziców).

Czy sąd orzekając rozwód rozstrzyga o władzy rodzicielskiej i wysokości alimentów?

Zgodnie z art. 58 K.r.o.: „§ 1. W wyroku orzekającym rozwód sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków i o kontaktach rodziców z dzieckiem oraz orzeka, w jakiej wysokości każdy z małżonków jest obowiązany do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka. Sąd uwzględnia porozumienie małżonków o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie, jeżeli jest ono zgodne z dobrem dziecka. Rodzeństwo powinno wychowywać się wspólnie, chyba że dobro dziecka wymaga innego rozstrzygnięcia.

§ 1a. Sąd może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka. Sąd może pozostawić władzę rodzicielską obojgu rodzicom na ich zgodny wniosek, jeżeli przedstawili porozumienie, o którym mowa w § 1, i jest zasadne oczekiwanie, że będą współdziałać w sprawach dziecka.

§ 2. Jeżeli małżonkowie zajmują wspólne mieszkanie, sąd w wyroku rozwodowym orzeka także o sposobie korzystania z tego mieszkania przez czas wspólnego w nim zamieszkiwania rozwiedzionych małżonków. W wypadkach wyjątkowych, gdy jeden z małżonków swym rażąco nagannym postępowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie, sąd może nakazać jego eksmisję na żądanie drugiego małżonka. Na zgodny wniosek stron sąd może w wyroku orzekającym rozwód orzec również o podziale wspólnego mieszkania albo o przyznaniu mieszkania jednemu z małżonków, jeżeli drugi małżonek wyraża zgodę na jego opuszczenie bez dostarczenia lokalu zamiennego i pomieszczenia zastępczego, o ile podział bądź jego przyznanie jednemu z małżonków są możliwe.

§ 3. Na wniosek jednego z małżonków sąd może w wyroku orzekającym rozwód dokonać podziału majątku wspólnego, jeżeli przeprowadzenie tego podziału nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu.

§ 4. Orzekając o wspólnym mieszkaniu małżonków sąd uwzględnia przede wszystkim potrzeby dzieci i małżonka, któremu powierza wykonywanie władzy rodzicielskiej”.

Jak z powyższego wynika, sąd będzie orzekał o władzy rodzicielskiej oraz kontaktach.

Czym kieruje się sąd orzekając któremu z rodziców przyzna opiekę nad dziećmi po rozwodzie rodziców?

Decydującym kryterium przy dokonaniu wyboru jednego z rodziców, któremu powinna być przyznana władza rodzicielska, jest dobro dziecka. Inne istotne okoliczności to np. wiek dziecka, jego związanie uczuciowe z jednym z rodziców i rodzeństwem. SN w orzeczeniu z 21 listopada 1952 r. (C 1814/52, OSN 1953, poz.92) stwierdził, że zwłaszcza w okresie niemowlęctwa i wczesnego dzieciństwa jest wskazane, aby dziecko pozostawało pod opieką matki ze względu na jej konstytucję psychiczną, większą uczuciowość, skłonność do jej uzewnętrzniania oraz właściwą matce troskę o zaspokojenie codziennych potrzeb dziecka.

Każdy jednak przypadek sąd rozpatruje osobno, mając na uwadze jego odmienność.

Zaniedbywanie przez rodziców ich obowiązków względem dziecka uzasadnia pozbawienie władzy rodzicielskiej tylko wtedy, gdy ma ono charakter rażący.

Czym się przejawia zaniedbywanie obowiązków względem dzieci?

Za takie mogą być uznane zaniedbania poważne, np. pijaństwo, marnotrawstwo, prowadzenie rozwiązłego trybu życia, uchylanie się od świadczeń alimentacyjnych względem dziecka.

Wskazać należy nadto na stanowisko powszechnie akceptowane zarówno w literaturze, jak i orzecznictwie, że: „całkowita izolacja dziecka od jednego z rodziców, w praktyce najczęściej od ojca, nie powinna być regułą, lecz wyłącznie środkiem, po który sąd sięgałby wyjątkowo, tj. w sytuacjach – według jego wnikliwej oceny – niedających szans na nawiązanie w przyszłości bliższych więzi pomiędzy dzieckiem a jego ojcem. Pozbawienie bowiem dziecka możliwości bycia z obojgiem rodziców okalecza psychikę dziecka, zuboża je o podstawowe wartości, których ono nie pozna” (zob. Małgorzata Działyńska, Władza rodzicielska nad pozamałżeńskim dzieckiem. Teza nr 3, St.Prawn. 1997.1.53, 32267/3).

Podsumowując: pan Arkadiusz ma szansę na powierzenie mu sprawowania władzy rodzicielskiej na dziećmi. Nikt nie da mu jednak gwarancji korzystnego końcowego rozstrzygnięcia, albowiem wszystko jest uzależnione od tego, kto będzie rozpatrywał sprawę, a to z uwagi na nieostrość pojęć.

Konieczny w tym zakresie może być również dowód z opinii pracowników Rodzinnego Ośrodka Diagnostyczno-Konsultacyjnego, który oceni, które z rodziców zapewnia dzieciom lepszą opiekę, rozwój i utrzymanie. Często sądy orzekają bezkrytycznie zgodnie z opinią specjalistów z RODK.

Wysłuchanie dziecka w postępowaniu rozwodowym 

Jedynie na marginesie zaznaczam, że od przesłuchania dziecka w charakterze świadka należy odróżnić dopuszczalność wysłuchania dziecka przez sąd w postępowaniu cywilnym. W niektórych przypadkach rozmowa z dzieckiem może okazać się niezwykle pomocna, ze względu na rodzaj sprawy rozpoznawanej przez sąd. Do takich spraw należy m.in. postępowanie w sprawach o rozwód, w sytuacji gdy konieczne jest ustalenie sytuacji dzieci stron, postanowienie, z kim dzieci pozostaną po rozwodzie, czy też w jaki sposób rozkładać będą się koszty utrzymania dzieci przez rozwodzących się rodziców.

Dlatego też w procesie, zgodnie z art. 216 zn. 1 § 1 K.p.c., w sprawach dotyczących osoby małoletniego sąd, przed wydaniem wyroku, wysłucha dziecko, jeżeli jego rozwój umysłowy, stan zdrowia oraz stopień dojrzałości na to pozwoli. Wysłuchanie to powinno dotyczyć jedynie tych spraw, które dotyczą dziecka, czyli władzy rodzicielskiej, kontaktów z rodzicami, czy ustalenia miejsca zamieszkania dziecka.

Wysłuchanie małoletniego ma charakter względnie obligatoryjny, a więc ograniczony jedynie stanem rozwoju dziecka, czyli jego rozwojem umysłowym, stanem zdrowia oraz stopniem dojrzałości.

Oznacza to, że sąd ma obowiązek wysłuchać dziecko, orzekając w każdej kwestii dotyczącej go bezpośrednio (władza rodzicielska, miejsce zamieszkania, kontakty z rodzicami), gdy tylko stan jego rozwoju na to zezwala.

Powinność wysłuchania dziecka podkreślił także Sąd Najwyższy, który stwierdził, że kierując się celowością, przy uwzględnieniu stopnia dojrzałości małoletniego oraz charakteru sprawy opiekuńczej, właściwy sąd powinien zapoznać się ze stanowiskiem tego małoletniego, mając na względzie jego dobro (postanowienie Sądu Najwyższego z 15 grudnia 1998 r., I CKN 1122/98, OSN 1999 Nr 6, poz. 119). Tak więc wysłuchanie starszego dziecka pana Arkadiusza będzie moim zdaniem możliwe.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy - Dz.U. 1964 nr 9 poz. 59
3. Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 21 listopada 1952 r., sygn. akt C 1814/52
4. Postanowienie Sądu Najwyższego z 15 grudnia 1998 r., sygn. akt I CKN 1122/98