Zdjęcia gwiazd na koszulkach a wykorzystywanie wizerunku

Sprzedaż koszulek z nadrukami sławnych sportowców

Problem jest niezwykle skomplikowany i nie znajdziemy jednoznacznej odpowiedzi. Niewątpliwie sprzedaż koszulek z nadrukami sławnych sportowców mieści się w tzw. personality merchandising. Obejmuje ona komercjalizację renomy sławnych osób lub formę ich autoreklamy.

Przedstawione przez Pana przykłady koszulek opierają się na jednym pomyśle przedstawiającym znanego sportowca w wersji animowanej.

W pierwszym rzędzie należy wyjaśnić pojęcie „wizerunku”. Najprościej mówiąc, przez wizerunek rozumie się takie cechy twarzy i całej postaci danej osoby fizycznej, które pozwalają zidentyfikować tę osobę jako określoną jednostkę fizyczną. Uprawnienie do tak rozumianego wizerunku jest podmiotowym prawem osobistym. Należy ono zatem do klasy praw podmiotowych bezwzględnych, a więc jest skuteczne wobec wszystkich (łac. erga omnes) – poza samym podmiotem uprawnionym.

W moim odczuciu w każdym z przedstawionych przykładów możliwe jest poprzez podane cechy ustalenie tożsamości sportowca.

Naruszenie wizerunku

Zasadniczo „siła naruszenia wizerunku” uzależniona jest od osoby, a raczej jej rozpoznawalności.

W świetle prawa polskiego ochrona interesów portretowanego, związanych z wizerunkiem i z jego funkcjonowaniem w obrocie cywilnoprawnym, regulowana jest w wielu aktach normatywnych. Choć podstawowe znaczenie ma Kodeks cywilny, który zalicza wizerunek do dóbr osobistych, to ochrona cywilnoprawna przewidziana jest również w innych przepisach. Należą do nich w pierwszej kolejności art. 81-83 ustawy z 04.02.1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, art. 13 ust. 2 i ust. 3, art. 14 ust. 1, ust. 3, ust. 5 i ust. 6, art. 31-33 Prawa prasowego czy też art. 33 ust. 1 i ust. 2 ustawy z 29.07.2005 r. o sporcie kwalifikowanym.

W myśl art. 81 ust. 1 ustawy o prawie autorskim „rozpowszechnianie wizerunku wymaga zezwolenia osoby na nim przedstawianej. W braku wyraźnego zastrzeżenia zezwolenie nie jest wymagane, jeżeli osoba ta otrzymała zapłatę za pozowanie”. Z tego punktu widzenia niezbędne jest niewątpliwie wyjaśnienie pojęcia „rozpowszechnianie wizerunku”. Wyraźna zgoda nie jest wymagana, gdy osoba uprawniona otrzymała umówioną zapłatę za pozowanie lub gdy jej wizerunek jest wykorzystywany zgodnie z pełnioną przez nią funkcją publiczną, w szczególności polityczną, społeczną czy zawodową oraz w przypadku, gdy poszczególne osoby stanowią jedynie „szczegół całości” takiej jak zgromadzenie, krajobraz czy publiczna impreza. Przepis art. 81 ma za zadanie przede wszystkim chronić wyłączną kompetencję osoby portretowanej do decydowania o rozpowszechnianiu jej wizerunku.

Jak podkreślił Sąd Apelacyjny w Krakowie w wyroku z dnia 19.12.2001 r., „osoba przedstawiona na zdjęciu fotograficznym (lub innym materialnym nośniku jej wizerunku) może dowolnie ograniczyć zakres zezwolenia na jego rozpowszechnianie: zezwolić na publikację tylko w oznaczonym czasopiśmie lub tylko w związku z oznaczonymi okolicznościami (np. z określonym tekstem artykułu prasowego), wyznaczyć granice czasowe publikacji itp.” W procesie o ochronę dóbr osobistych to pozwany ma obowiązek wykazać, że jego działanie nie było bezprawne.

Pozostaje rzeczą bezsporną, że sportowiec, tak jak każda osoba fizyczna, ma prawo do ochrony dobra osobistego, jakim jest wizerunek. Jednak rozwinięcie tego zagadnienia wymaga już uwzględnienia niejednolitego statusu prawnego konkretnej osoby. W stosunku do znakomitej większości sportowców uprawiających poszczególne dyscypliny sportu, w tym wielu znanych zawodników, niebędących jednak reprezentantami kraju, ma zastosowanie regulacja wynikająca z treści art. 81 ust. 1 cytowanej ustawy. Odnosi się ona zatem do sytuacji sportowca występującego w stroju klubowym lub „cywilnym” (pozasportowym) bez względu na to, czy jest on jednocześnie członkiem kadry narodowej.

Rozpowszechnianie wizerunku sportowca bez jego zgody

Mając na uwadze dotychczasowe rozważania, należy przyjmować, że każdy, kto zamierza rozpowszechniać wizerunek zawodnika w stroju klubowym lub pozasportowym („cywilnym”), powinien uzyskać na to jego zgodę.

Dlatego też należy przyjmować, że także zezwolenie na rozpowszechnienie wizerunku sportowca może być udzielone w formie dowolnej, ale zgoda musi być niewątpliwa. Oznacza to, że osoba jej udzielająca musi mieć pełną świadomość nie tylko co do formy przedstawienia wizerunku, ale także miejsca i czasu publikacji, zestawienia z innymi wizerunkami i towarzyszącego im komentarza. W praktyce uprawiania sportu zgoda ta wyrażana jest niekiedy w formie odrębnych umów, poprzez które zawodnicy aprobują wykorzystywanie ich wizerunku np. w reklamie produktu. Nie ulega wątpliwości, że w przypadku braku zgody sportowca na rozpowszechnianie jego wizerunku pojawia się problem ochrony tego dobra osobistego na podstawie przepisów art. 23 i art. 24 Kodeksu cywilnego. Jak podkreślił Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 16.04.2004 r., „wizerunek danej osoby jest jej dobrem (argument z art. 23 k.c.), wobec czego rozpowszechnianie eksponujące daną postać, bez jej zgody, stanowi naruszenie tego dobra. Jeżeli ponadto okoliczności rozpowszechniania (w wielu egzemplarzach i w miejscach publicznych) wskazują na instrumentalne traktowanie omawianego dobra, to osoba przedstawiana może traktować to jako samowolną i publiczną ingerencję w sferę jej przeżyć wewnętrznych, a tym samym odczuwać poczucie krzywdy zgodne z odczuciem, które w opisanej sytuacji stałoby się udziałem każdego rozsądnie myślącego człowieka przywiązującego właściwe znaczenie do swej godności”.

Osoba, której dobro (tj. wizerunek) zastaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W przypadku gdy jednak nastąpi naruszenie, może się domagać, aby podmiot będący jego sprawcą dopełnił czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, a w szczególności może żądać, ażeby złożył stosowne oświadczenie o odpowiedniej treści. Możliwe jest również dochodzenie, na zasadach określonych w Kodeksie cywilnym, zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny (art. 24 § 1 Kodeku cywilnego). Jeżeli na skutek tego naruszenia została wyrządzona szkoda majątkowa, to poszkodowany może żądać naprawienia szkody na zasadach ogólnych (art. 24 § 2).

Powyższe przepisy nie wyłączają uprawnień przewidzianych przez inne przepisy, w szczególności w ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych (art. 24 § 3).

Zgodnie z ogólną zasadą procesową ciężar dowodu w takim przypadku, tj. konieczność wykazania, że rozpowszechnianie wizerunku nie wykroczyło poza uzyskany zakres zezwolenia i określony cel, spoczywa na rozpowszechniającym dany wizerunek.

Należy jednak stwierdzić, że kwestia ochrony wizerunku zawodnika reprezentującego barwy klubowe występowała dotychczas w relatywnie rzadkich sytuacjach.

Reasumując, mimo licznych rozbieżności w moim mniemaniu w podanych przez Pana przykładach dochodzi do naruszenia wizerunku poprzez jego komercyjne wykorzystanie.