Zbycie udziału w spadku na syna, aby przeprowadził dział spadku

Umowa zbycia spadku

Poniżej przesyłam odpowiedzi na zadane przez Pana pytania:

Chciałbym swój udział spadkowy przekazać synowi. W jaki sposób i w jakiej formie można to zrobić?

W związku z tym, że w sprawie występuje wielu spadkobierców, najlepszym sposobem przekazania udziału spadkowego swojemu synowi jest zawarcie umowy zbycia spadku. Kwestie związane z tą umową reguluję przepisy od art. 1051 do art. 1053 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 2022 r., poz. 1360; zwanej w skrócie „K.c.”). Zgodnie z art. 1051 K.c.: „Spadkobierca, który spadek przyjął, może spadek ten zbyć w całości lub w części. To samo dotyczy zbycia udziału spadkowego. Zbycie takie, następujące między spadkobiercą oraz nabywcą wchodzącym we wszystkie prawa i obowiązki, jakie z tytułu dziedziczenia przysługują zbywcy. Umowa zostaje zawarta między spadkobiercą, który przyjął spadek, a nabywcą. Możliwość zbycia spadku lub udziału w nim nie jest ograniczona żadnym terminem. Praktycznie jednak istnieje ona dopóty, dopóki spadek stanowi wyodrębnioną masę majątkową. W razie gdy do dziedziczenia dochodzi kilku współspadkobierców, spadek pozostaje wyodrębnioną masą do chwili dokonania jego działu*. Zgodnie z art. 1052 § 1 K.c.:

Umowa sprzedaży, zamiany, darowizny lub inna umowa zobowiązująca do zbycia spadku przenosi spadek na nabywcę, chyba że strony inaczej postanowiły. Umowa zobowiązująca do zbycia spadku powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. To samo dotyczy umowy przenoszącej spadek, która zostaje zawarta w celu wykonania istniejącego uprzednio zobowiązania do zbycia spadku. Jest to forma ad solemnitatem i jej niezachowanie powoduje bezwzględną nieważność dokonanej czynności. Warunek zachowania formy aktu notarialnego odnosi się do wszystkich umów, których przedmiotem jest spadek lub udział w nim, niezależnie od tego, czy jednym z przedmiotów spadkowych jest nieruchomość, czy też nie.**.

Zbycie spadku lub udziału w nim może nastąpić odpłatnie lub pod tytułem darmowym. Umowa przybierze postać umowy sprzedaży, zamiany lub darowizny. Zatem może Pan zarówno darować synowi ten udział (czyli nie przyjąć żadnych pieniędzy w związku z przeniesieniem udziału spadkowego), albo dokonać sprzedaży tego udziału (zażądać zapłaty). Co ważne, zbycie udziału w spadku nie wymaga zgody pozostałych spadkobierców, zatem taka forma jest najbardziej korzystna.

W celu zawarcia takiej umowy należy skontaktować się z wybranym przez Pana notariuszem.

Dział spadku po dziadkach z jednoczesnym podziałem majątku wspólnego oraz zniesieniem współwłasności

Chodzi o niezabudowaną działkę o wartość ok. 30 tys. zł, którą syn chciałby mieć na własność. Problemem jest postawa jednej z moich sióstr, która się na to nie zgadza, spłaty też nie chce. Ja tą sprawą zajmować się już nie będę, syn ma się tym zająć, tylko czy najpierw przepisać udział spadkowy, a potem do sądu? Czy wnieść o zniesienie współwłasności, czy dział spadku? Jaka ma być kolejność tych czynności?

W opisanym stanie faktycznym po zawarcia umowy o zbycia spadku syn powinien wystąpić do sądu z wnioskiem o dział spadku po zmarłych dziadkach z jednoczesnym podziałem majątku wspólnego oraz zniesieniem współwłasności. Postępowanie o dział spadku zostało uregulowane od art. 680 do art. 689 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2021 r., poz. 1805; zwanej w skrócie „K.p.c.”). Z uwagi na brak porozumienia między Państwem co do sposobu dokonania działu spadku, w takiej sytuacji zastosowanie będzie miał art. 687 K.p.c., zgodnie z którym w braku podstaw do wydania postanowienia działowego na podstawie zgodnego wniosku uczestników, dział spadku będzie rozpoznany według przepisów poniższych, tj. przepisów wskazanych w K.p.c. Do działu spadku w takiej sytuacji stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące zniesienia współwłasności, a w szczególności art. 618 § 2 i § 3 K.p.c.

Jeżeli przedmiotem majątku spadkowego jest majątek wspólny (wspólność majątkowa małżeńska), to aby przeprowadzić dział spadku, należy również dokonać podziału majątku wspólnego. W tym celu we wniosku o przeprowadzenie działu spadku trzeba wskazać:

1. informacje, że Pana rodzice posiadali wspólny majątek (łączyła ich wspólność majątkowa małżeńska);
2. informacje, czy udziały w majątku wspólnym są równe, czy też nierówne, a jeśli nierówne to dlaczego i w jakim stosunku;
3. wymienić poszczególne przedmioty, które stanowiły majątek spadkowy po zmarłej mamie oraz określić ich wartość (art. 680 § 1 K.p.c.);
4. wymienić poszczególne przedmioty, które stanowiły majątek spadkowy po zmarłym ojcu oraz określić ich wartość (art. 680 §1 K.p.c.);
5. żądanie przeprowadzenia podziału majątku wspólnego zmarłych małżonków;
6. żądanie przeprowadzenie działu spadku oraz w jaki sposób ten dział ma wyglądać.

Zniesienie współwłasności na zgodny wniosek

W pierwszej kolejności sąd będzie nakłaniać do zgodnego przeprowadzenia podziału, wskazując sposoby mogące do tego doprowadzić (art. 622 §1 K.p.c.). Gdy wszyscy współwłaściciele złożą zgodny wniosek co do sposobu zniesienia współwłasności, sąd wyda postanowienie odpowiadające treści wniosku, jeżeli spełnione zostaną wymagania, o których mowa w dwóch artykułach poprzedzających, a projekt podziału nie sprzeciwia się prawu ani zasadom współżycia społecznego, ani też nie narusza w sposób rażący interesu osób uprawnionych (art. 622 §2 K.p.c.).

Podział w naturze

Jeśli do zgodnego podziału nie dojdzie, to wtedy zastosowanie ma przepis art. 623 K.p.c., zgodnie z którym – gdy zachodzą warunki do dokonania podziału w naturze, sąd dokonuje tego podziału na części odpowiadające wartością udziałom współwłaścicieli z uwzględnieniem wszelkich okoliczności zgodnie z interesem społeczno-gospodarczym. Różnice wartości wyrównuje się przez dopłaty pieniężne tzn. każdemu ze współwłaścicieli przyznaje część nieruchomości.

Przyznanie całej nieruchomości jednemu ze współwłaścicieli wraz ze spłatą pozostałych

Kolejnym sposobem dokonania działu spadku jest przyznanie jednemu ze współwłaścicieli całości nieruchomości wraz ze spłatą udziałów pozostałych współwłaściciel. Jeśli właściciel, który otrzymuje nieruchomość na wyłączną własność, utrzymywał ją wcześniej samodzielnie, dokonywał na nią nakładów, może odliczyć wartość poniesionych środków z kwoty należnej do spłaty (musi to być uwzględnione w postanowieniu sądu, aby można było dokonać odliczenia).

Zgodnie z art. 624 K.p.c. z chwilą uprawomocnienia się postanowienia przyznającego dotychczasowym współwłaścicielom części lub jednemu z nich całość rzeczy własność przechodzi na uczestników wskazanych w postanowieniu. Jeżeli w wyniku podziału całość rzeczy albo jej część przypadnie współwłaścicielowi, który nie włada tą rzeczą lub jej częścią, sąd w postanowieniu o zniesieniu współwłasności orzeknie również co do jej wydania lub opróżnienia przez pozostałych współwłaścicieli pomieszczeń znajdujących się na nieruchomości, określając stosownie do okoliczności termin wydania rzeczy lub opróżnienia pomieszczeń. Określenie terminu wydania nieruchomości wchodzącej w skład gospodarstwa rolnego lub jej części bądź opróżnienia znajdujących się na niej pomieszczeń następuje z uwzględnieniem interesu społeczno-gospodarczego.

Sprzedaż rzeczy wspólnej

Ostatnim sposobem dokonania działu spadku jest sprzedaż rzeczy wspólnej. W takiej sytuacji w postanowieniu zarządzającym sprzedaż rzeczy należących do współwłaścicieli sąd bądź rozstrzygnie o wzajemnych roszczeniach współwłaścicieli, bądź też tylko zarządzi sprzedaż, odkładając rozstrzygnięcie o wzajemnych roszczeniach współwłaścicieli oraz o podziale sumy uzyskanej ze sprzedaży do czasu jej przeprowadzenia.

Ile może wynieść spłata z działki tej mojej siostry, z którą nie można się dogadać? Jak się wyliczana taką spłatę?

Wskazać należy, że wysokość spłaty ustalana jest w przypadku braku porozumienia między spadkobiercami w postępowaniu sądowym przy udziale biegłego sądowego, który wydaje w sprawie opinię w zakresie wartości przedmiotu spadkowego, tj. w przypadku niniejszej sprawy oceni wartość nieruchomości gruntowej niezabudowanej. Wysokość spłaty odpowiada cenie rynkowej. Natomiast sama spłata musi być zgodna z udziałem w spadku tego spadkobiercy, który ma zostać spłacony.

Jeśli kolejność czynności powinna być taka, jak przedstawiłem wyżej – czyli najpierw przepisanie udziału spadkowego na syna, a dopiero potem do sądu, to jakie dokumenty są potrzebne do tego przepisania?

Wskazane przez Pana działanie tj. najpierw zawarcie umowy zbycia udziału w spadku, a następnie dokonanie działu spadku przez syna, na którego przeniesie Pan udział spadkowy, jest prawidłowa. Co do dokumentów: W pierwszej kolejności musi się Pan legitymować postanowieniem o stwierdzeniu nabycia spadku wraz ze stwierdzeniem prawomocności tego postanowienia. Następnie warto jest znać numer księgi wieczystej tej nieruchomości. W przypadku darowizny – akt urodzenia syna. Po wybraniu odpowiedniej kancelarii notarialnej do sporządzenia umowy zbycia udziału spadkowego warto skontaktować się z notariuszem i potwierdzić dokładnie, jakie dokumenty życzy sobie do przedłożenia do aktu.

Na koniec proszę mieć na uwadze to, że w braku porozumienia co do działu spadku należy liczyć się z dość długim procesem sądowym, w którym zapewne trzeba będzie skorzystać z opinii biegłego sądowego, co wpłynie na wysokość kosztów postępowania. Warto więc dążyć do zawarcia ugody w sprawie, co przyczyni się do skrócenia czasu trwania postępowania.

* E. Skowrońska-Bocian, J. Wierciński [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Tom VI. Spadki, wyd. II, red. J. Gudowski, Warszawa 2017, art. 1051.

** E. Skowrońska-Bocian, J. Wierciński [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Tom VI. Spadki, wyd. II, red. J. Gudowski, Warszawa 2017, art. 1052.