Zażalenie na postanowienie o spisie inwentarza

Wydziedziczenie i jego powody

Jasny wydaje się kontekst sytuacyjny: podejmowanie starań o zachowek na rzecz dzieci wydziedziczonego. Można spotkać się z różnicami w rozumieniu znaczenia rzeczownika „wydziedziczenie”. Prawne ujęcie wydziedziczenia – art. 1008 i następne Kodeksu cywilnego (skrótowo: K.c.) – oznacza pozbawienie prawa do zachowku (art. 991 i następne K.c.). Wydziedziczenie odnosi się do konkretnych ludzi – spośród potencjalnie uprawnionych do zachowku (zaś „listy” z art. 991 K.c. nie wolno wydłużać). Z uwagi na art. 1011 K.c. uprawnienie do zachowku uzyskują osoby z kolejnych pokoleń (np. wnuczęta w miejsce dziecka lub dzieci spadkodawcy, który dokonał wydziedziczenia). Pani stała się spadkobierczynią testamentową z uwagi na treść testamentu (art. 941 i następne K.c.) swego taty; ma to związek z (wyrażoną w art. 926 K.c.) regułą pierwszeństwa dziedziczenia testamentowego (art. 941 i następne K.c.) przed dziedziczeniem ustawowym (art. 931 i następne K.c.). Jeżeli wchodzi w grę zachowek, to należy mieć nadal na uwadze właściwe przepisy o dziedziczeniu ustawowym – w opisanej przez Panią sytuacji wystarczy art. 931 K.c., który pozwala na „uzyskanie” określonego ułamka, który „zestawia się” z właściwym (każdemu z Dzieci Pani Brata) ułamków z art. 991 K.c.). Proszę zwrócić uwagę na ułamki oraz „operacje na ułamkach”, bo to ma znaczenie w obliczaniu zachowku.

Postanowienie o spisie inwentarza

W przepisach proceduralnych o „sprawach spadkowych” – art. 627 i następne Kodeksu postępowania cywilnego (skrótowo: K.p.c.) – zawarto, między innymi, przepisy o zabezpieczeniu spadku, wykazie inwentarza i spisie inwentarza (art. 633 i następne K.p.c.); proponuję zapoznać się z nimi (ale przydać się może szersza orientacja w prawie). Jeden z odnośnych artykułów – art. 637 K.p.c. – stanowi:

„§ 1. Na wniosek tego, kto uprawdopodobni, że jest spadkobiercą, uprawnionym do zachowku lub zapisobiercą, albo wykonawcy testamentu lub wierzyciela mającego pisemny dowód należności przeciwko spadkodawcy sąd spadku wydaje postanowienie o sporządzeniu spisu inwentarza.

§ 2. Jeżeli sporządzenia spisu inwentarza żąda wierzyciel, sąd spadku wydaje postanowienie w przedmiocie wniosku po wysłuchaniu spadkobiercy, chyba że wysłuchanie nie jest możliwe.

§ 3. Sąd spadku niezwłocznie zarządza ogłoszenie o wydaniu postanowienia o sporządzeniu spisu inwentarza.

§ 4. Na postanowienie w przedmiocie sporządzenia spisu inwentarza przysługuje zażalenie”.

Ostatni paragraf artykułu 637 K.p.c. jednoznacznie pozwala na zaskarżenie postanowienia w przedmiocie spisu inwentarza – typowym środkiem zaskarżania postanowień (poza kończącymi sprawę merytorycznie) jest zażalenie; niejako na marginesie można dodać, że zaskarżalne są także postanowienia w przedmiocie zabezpieczenia spadku (art. 635 K.p.c.). Warto zwrócić uwagę na sformułowanie w przedmiocie; takie ujęcie językowe oznacza dopuszczalność wnoszenia zażaleń od różnego rodzaju postanowień odnoszących się do określonego „zjawiska” (np. dokonania spisu inwentarza).

Uprawnienie do żądania dokonania spisu inwentarza przysługuje, między innymi, potencjalnie uprawnionym do zachowku; podkreślam znaczenie potencjalności uprawnień do zachowku, bo samo „bycie na liście z art. 991 K.c.” nie oznacza, że komuś przysługuje zachowek – zwłaszcza w takiej wysokości, jakiej żąda lub sobie życzy. Na ogół, zwłaszcza w typowych sytuacjach, na szczegółowe obliczenia czas właściwy jest na ogół po ustaleniu wartości określonych składników majątkowych – czasami nie tylko spadku, bo przy ustalaniu „substratu zachowku” (art. 993 i następne K.c.) ważna może być wartość np. składników majątkowych przez spadkodawcę darowanych (chodzi o umowę darowizny, art. 888 i następne K.c.). Zwracam uwagę na darowizny już teraz szczególnie z uwagi na art. 994 K.c., ponieważ upływ czasu może utrudnić dochodzenie określonych roszczeń od darczyńców spoza grona osób (potencjalnie) uprawnionych do zachowku. Swoistość tej sytuacji polega głównie na tym, że minęło kilka lat od otwarcia spadku (art. 924 K.c.), więc mogło dojść do zmiany – nie tylko wartości, ale także stanu faktycznego (np. z uwagi na jakieś remonty).

Sam aspekt proceduralny akcentuje uprawdopodobnienie przysługiwania prawa do zachowku (np. w przypadku żądania, by dokonano spisu inwentarza). Takie ujęcie zmniejsza szanse na podważenie zasadności dokonywania spisu inwentarza. Proszę mnie dobrze zrozumieć: Odnoszę się do jednego aspektu. Zdaję sobie jednak sprawę z tego, że ważnych okoliczności może być więcej – bez znajomości akt postępowania (a może także innych istotnych dokumentów) bardzo trudno jest przewidywać szanse uwzględnienia (ewentualnego) zażalenia. Niekiedy same uchybienia proceduralne mogą być tak poważne, ze zażalenie jest oczywiście zasadne i zostaje uwzględnione przez sąd pierwszej instancji bez kierowania akt do sądu drugiej instancji (art. 395 K.p.c.).

Możliwość wniesienia zażalenia

Już samo wskazanie (w odpisie orzeczenia lub w piśmie przewodnim z sądu) terminu do wniesienia środka zaskarżenia należy traktować jako pouczenie o dopuszczalności przysługiwania środka zaskarżenia. Ta uwaga może się Pani przydać także w innych okolicznościach. Ponadto (z art. 637 K.p.c.) wiemy, że zażalenie Pani przysługuje.

Skierowanie do Pani odnośnego postanowienia (z pouczeniem o terminie do wniesienia środka zaskarżenia) jest przejawem Pani uczestnictwa w postępowaniu – chodzi o „uczestnictwo” jako pełnienie określonej roli w postępowaniu prawnym (niezależnie od aktywności albo pasywności w określonym postępowaniu). Określenie „uczestnik” jest typowe dla postępowań nieprocesowych (a w takich rozpatrywane są najczęściej „sprawy spadkowe”).

Możliwość zapoznania się z aktami sprawy

Status uczestnika postępowania (czyli status nieco podobny do statusu strony w procesie cywilnym) oznacza przysługiwanie różnych uprawnień oraz obowiązków. Część z uprawnień wiąże się z zasadą jawności postępowania cywilnego – dotyczy jej (ogólnie) treść artykułu 9 K.p.c.:

„§ 1. Rozpoznawanie spraw odbywa się jawnie, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Strony i uczestnicy postępowania mają prawo przeglądać akta sprawy i otrzymywać odpisy, kopie lub wyciągi z tych akt. Treść protokołów i pism może być także udostępniana w postaci elektronicznej za pośrednictwem systemu teleinformatycznego obsługującego postępowanie sądowe (system teleinformatyczny) albo innego systemu teleinformatycznego służącego udostępnianiu tych protokołów lub pism.

§ 2. Strony i uczestnicy postępowania mają prawo do otrzymania z akt sprawy zapisu dźwięku albo obrazu i dźwięku, chyba że protokół został sporządzony wyłącznie pisemnie. Przewodniczący wydaje z akt sprawy zapis dźwięku, jeżeli wydaniu zapisu obrazu i dźwięku sprzeciwia się ważny interes publiczny lub prywatny.

§ 3. Jeżeli posiedzenie odbyło się przy drzwiach zamkniętych strony i uczestnicy postępowania mają prawo do otrzymania z akt sprawy jedynie zapisu dźwięku”.

Jak widać, Pani przysługuje uprawnienie do zapoznawania się z aktami postępowania, którego Pani jest uczestnikiem. Przydaje się wcześniejsze ustalenie (np. telefonicznie) terminu zapoznawania się z aktami.

Spis inwentarza dokonywany jest przez komornika sądowego – często z pomocą rzeczoznawcy majątkowego (np. z zakresu wyceny nieruchomości); z tym wiążą się spore koszty. Proponuję zachować odpowiednią aktywność (art. 230 K.p.c.) oraz dbać o prezentowanie dowodów (art. 6 K.c., art. 232 K.p.c.) na piśmie oraz w umożliwiający udowodnienie przedstawienie dowodu (np. faktury za remont) już na etapie przygotowań do spisu inwentarza. Chodzi głównie o uniknięcie wyceny zawyżonej – w związku z nakładami poczynionymi na majątek spadkowy po śmierci Pani taty.