Zawody sportowe – prawa nauczyciela opiekującego się startującymi uczniami

Jaka rekompensata należy się nauczycielowi za czas opieki nad uczniami podczas zawodów odbywających się w soboty, niedziele i święta?

Za czas opieki nad uczniami podczas zawodów odbywających się w soboty, niedziele i święta nauczyciel co do zasady winien otrzymać rekompensatę w postaci dnia wolnego.

Jeżeli nauczyciel wyjeżdża na zawody sportowe po przekroczeniu tygodniowej normy czasu pracy, wówczas z nauczycielem na czas opieki sprawowanej podczas zawodów sportowych czy wycieczki winna być podpisana umowa cywilno-prawna rekompensująca czas pracy.

Względnie w szczególnych sytuacjach – mogą być naliczone godziny ponadwymiarowe.

Zgodnie bowiem z treścią art. 42 Karty Nauczyciela czas pracy nauczyciela zatrudnionego w pełnym wymiarze zajęć nie może przekraczać 40 godzin na tydzień, rozłożonych na 5 dni pracy.

W ramach powyższego czasu pracy i ustalonego wynagrodzenia nauczyciel jest obowiązany do realizacji następujących zadań:

1. zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych, prowadzonych bezpośrednio z uczniami albo na ich rzecz, w wymiarze określonym w art. 42 ust. 3 Karty Nauczyciela lub ustalonym na podstawie art. 42 ust. 4a albo ust. 7 Karty Nauczyciela (tzw. pensum),
2. zajęć i czynności związanych z przygotowaniem się do zajęć, samokształceniem i doskonaleniem zawodowym,
3. tzw. innych czynności i zajęć wynikających z zadań statutowych szkoły, ze szczególnym uwzględnieniem zajęć opiekuńczych i wychowawczych wynikających z potrzeb i zainteresowań uczniów.

Odnosząc się pod treści powyższych, stwierdzić należy, że czas pracy nauczyciela nie ogranicza się wyłącznie do realizacji godzin pensum podstawowego, ale obejmuje on 40-godzinny tygodniowy wymiar.

Powyższego 40-godzinnego tygodniowego czasu pracy nauczyciela ustawodawca nie dookreślił, z uwagi na szeroki realizowany zakres działań edukacyjnych, a także zróżnicowanie tych działań w zależności od typów i rodzajów szkół.

Innymi słowy ustawodawca nie zdefiniował katalogu zajęć ani czasu ich realizacji.

Realizowanie zajęć poza obowiązkowym pensum

Wobec powyższego – zajęcia, które nauczyciel realizuje poza obowiązkowym pensum, w tym np. koła zainteresowań, przygotowanie uczniów do olimpiad przedmiotowych, udział w zawodach sportowych, wycieczkach szkolnych, należy uznać za zajęcia wykonywane w ramach tzw. innych czynności i zajęć wynikających z zadań statutowych szkoły.

Statut danej szkoły dokładnie obrazuje realizację powyższych zajęć.

Czas pracy nauczyciela, a właściwie to jego wymiar, ograniczony jest do 40 godzin tygodniowo.

Karta Nauczyciela nie upoważnia pracodawcy – dyrektora szkoły do powołania dodatkowych obciążeń dla nauczyciela w zakresie wskazanego czasu pracy.

Karta Nauczyciela nie mówi również o tzw. godzinach nadliczbowych.

Istotne jest to, że art. 42 Karty Nauczyciela nakłada tylko obowiązek pracy w ciągu 5 dni tygodnia (40 godzin), nie przewidując zarazem w tym względzie okresu rozliczeniowego.

Ustalony dla nauczyciela 5-dniowy tydzień pracy może ulec skróceniu w zasadzie tylko wtedy, gdy w dzień roboczy dla nauczyciela przypada święto określone w ustawie o dniach wolnych od pracy.

Wykonywania przez nauczyciela zadań w dniu wolnym od pracy

W stosunku do nauczycieli realizujących zadania w szkołach i placówkach podlegających przepisom o organizacji roku szkolnego (tzw. feryjnych) nie mają, co do zasady, zastosowania przepisy art. 42c ust. 3 Karty Nauczyciela, dotyczące wykonywania zadań w dniu wolnym od pracy.

Odpowiednio, nauczyciel uczestniczący w wycieczce nie może być skutecznie przez pracodawcę zobowiązany do realizowania zadań w związku z wykonywanymi obowiązkami w ramach zawartego stosunku pracy w soboty i niedziele.

Nauczyciel szkoły „feryjnej” z uwagi na 5-dniowy tydzień pracy nie ma też faktycznej możliwości odebrania dnia wolnego bez uszczerbku dla szkoły i uczniów. Z oczywistych względów nie istnieje w takim przypadku możliwość naliczania jakichkolwiek godzin ponadwymiarowych, nie są bowiem spełnione przesłanki do powołania takich godzin.

Stosownie do przepisów Karty Nauczyciela nauczyciel może być zobowiązany do odpłatnej pracy w godzinach ponadwymiarowych zgodnie z posiadaną specjalnością tylko w szczególnych wypadkach, podyktowanych koniecznością realizacji programu nauczania lub zapewnienia opieki w placówkach opiekuńczo-wychowawczych.

Przez godzinę ponadwymiarową rozumie się przydzieloną nauczycielowi godzinę zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych powyżej tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych.

Powołane przepisy definiują w praktyce zakres podmiotowy godzin ponadwymiarowych oraz sytuują je w szkołach wyłącznie jako godziny wynikające z realizacji planów nauczania. Powyższe potwierdza stanowisko Ministerstwa Edukacji Narodowej.

Odnosząc powyższe do organizacji wycieczek szkolnych, należy podkreślić, że nie ma przesłanek, potrzeby, obowiązku ani uzasadnienia dla rozszerzania okresu wykonywania zajęć na dni ustawowo wolne od pracy (soboty, niedziele). Dotyczy to zarówno nauczycieli, jak i uczniów. Takie działania organizacyjne nie mogą w konsekwencji nieść dodatkowych, obligatoryjnych skutków organizacyjnych lub prawno-finansowych dla pracodawcy, nauczycieli czy uczniów.

Organizowanie wycieczek szkolnych w soboty i niedziele

Zgodnie ze stanowiskiem MEN ewentualna możliwość organizowania wycieczek szkolnych w soboty i niedziele wymagałaby zgody rodziców, uczniów i organu prowadzącego szkołę, a wynikające z powyższego dodatkowe obowiązki związane z opieką nad tymi uczniami powinny zostać uregulowane z nauczycielami (lub innymi osobami uprzednio zatwierdzonymi przez dyrektora) w formach prawnych niezależnych od obowiązków wynikających ze stosunku pracy (np. umowy cywilnoprawne).

Reasumując powyższe, w sytuacji, gdy wyjazdy na zgrupowania, zawody sportowe, wycieczki przekraczają tygodniową normę czasu pracy nauczyciela (40 godzin), obliczaną według art. 42 Karty Nauczyciela (tzw. inne czynności), i z tytułu opieki nad uczniami nauczyciel nie otrzymuje rekompensaty w postaci rozliczenia delegacji służbowej (diety), wówczas dyrektor szkoły winien – na ten okres – zawrzeć z nauczycielem umowę cywilno-prawną (umowa-zlecenie) rekompensującę wykonywanie opieki nad uczniami.

Generalnie obowiązuje zasada, że za zajęcia dydaktyczne, wychowawcze lub opiekuńcze prowadzone w dniu wolnym od pracy lub za pracę w święto przypadające poza 2 dniami w tygodniu wolnymi od pracy nauczyciel otrzymuje rekompensatę – inny dzień wolny od pracy.

Tylko wyjątkowo, w szczególnie uzasadnionych przypadkach, nauczycielowi przysługuje odrębne wynagrodzenie za każdą godzinę pracy obliczane jak za godzinę ponadwymiarową, a za pracę w święto – wynagrodzenie ze 100% dodatkiem.

Regulacja powyższa znajduje zastosowanie wyłącznie w przypadku imprez odbywających się w sobotę lub w niedzielę, kiedy nie ma możliwości zorganizowania jej w innym terminie, np. zawody sportowe organizowane między szkołami, konkursy, olimpiady, które organizowane są w dniach wolnych od nauki.