Zawieszenie sprawy spadkowej z powodu nieuregulowanej sytuacji prawnej działki

Dwie księgi wieczyste dla nieruchomości

Z Pana relacji wynika, że jest Pan jednym ze spadkobierców, a obecnie w sądzie toczy się postępowanie w sprawie o dział spadku. Dodaje Pan, że część działki, która wchodzi do spadku, będącego przedmiotem działu, objęta jest drugą księgą wieczystą.

Według postanowień tej drugiej księgi wieczystej 40 m należy do sąsiada. Jak jest faktycznie, tego Pan naprawdę nie wie, gdyż podobno istniały umowy ustne. Wobec powyższego pyta Pan, czy może Pan wystąpić z wnioskiem do sądu o zawieszenie sprawy o dział spadku z powodu nieuregulowanej sytuacji prawnej działki, na której stoi dom.

Generalnie należy zaznaczyć, że w sprawie zachodzi sytuacja, że dla jednej nieruchomości (jej części) prowadzone są dwie księgi wieczyste, które w swoim dziale II zawierają wpisy prawa własności na rzecz różnych podmiotów.

Zawieszenie procesu – sprawy spadkowej

Należy zaznaczyć, że przepisy dotyczące zawieszenia postępowania procesowego, odnoszą się w sposób odpowiedni do postępowania nieprocesowego, w jakim toczy się sprawa o dział spadku (por. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 15 stycznia 2013 r.; sygn. akt I ACz 2056/12).

Zgodnie z art. 174 Kodeksu postępowania cywilnego (K.p.c.):

„§ 1. Sąd zawiesza postępowanie z urzędu:

1) w razie śmierci strony lub jej przedstawiciela ustawowego, utraty przez nich zdolności procesowej, utraty przez stronę zdolności sądowej lub utraty przez przedstawiciela ustawowego charakteru takiego przedstawiciela;

2) jeżeli w składzie organów jednostki organizacyjnej będącej stroną zachodzą braki uniemożliwiające jej działanie;

3) jeżeli strona lub jej przedstawiciel ustawowy znajduje się w miejscowości pozbawionej wskutek nadzwyczajnych wydarzeń komunikacji z siedzibą sądu;

4) jeżeli postępowanie dotyczy masy upadłości i ogłoszono upadłość z możliwością zawarcia układu, a strona pozbawiona została prawa zarządu masą upadłości, albo ogłoszono upadłość obejmującą likwidację majątku strony.

§ 2. W wypadkach wymienionych w § 1 pkt 1 i 4 zawieszenie ma skutek od chwili zdarzeń, które je spowodowały. Zawieszając postępowanie, sąd z urzędu uchyla orzeczenia wydane po nastąpieniu tych zdarzeń, chyba że nastąpiły one po zamknięciu rozprawy.

§ 3. W wypadku, o którym mowa w § 1 pkt 4, sąd wezwie syndyka albo zarządcę masy upadłości do wzięcia udziału w sprawie, a jeżeli syndyk albo zarządca może odmówić wstąpienia do postępowania, sąd wyznaczy mu odpowiedni termin do złożenia oświadczenia. Niezłożenie w terminie oświadczenia co do wstąpienia do postępowania uważa się za odmowę wstąpienia”.

Ponadto, według art. 176 K.p.c. sąd zawiesi postępowanie na wniosek spadkobiercy, jeżeli powód dochodzi przeciwko niemu wykonania obowiązku, należącego do długów spadkowych, a spadkobierca nie złożył jeszcze oświadczenia o przyjęciu spadku i termin do złożenia takiego oświadczenia jeszcze nie upłynął.

Art. 177 K.p.c. reguluje tzw. zawieszenie fakultatywne. Zgodnie z tym przepisem:

„ § 1. Sąd może zawiesić postępowanie z urzędu:

1) jeżeli rozstrzygnięcie sprawy zależy od wyniku innego toczącego się postępowania cywilnego;

2) jeżeli osoba trzecia wystąpiła przeciwko obu stronom z interwencją główną;

3) jeżeli rozstrzygnięcie sprawy zależy od uprzedniej decyzji organu administracji publicznej;

4) jeżeli ujawni się czyn, którego ustalenie w drodze karnej lub dyscyplinarnej mogłoby wywrzeć wpływ na rozstrzygnięcie sprawy cywilnej;

5) w razie niestawiennictwa obu stron na rozprawie, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, oraz w razie niestawiennictwa powoda, gdy powód nie żądał rozpoznania sprawy w jego nieobecności, a pozwany nie zgłosił wniosku o rozpoznanie sprawy;

6) jeżeli na skutek braku lub wskazania złego adresu powoda albo niewskazania przez powoda w wyznaczonym terminie adresu pozwanego lub danych pozwalających sądowi na ustalenie numerów, o których mowa w art. 208 zn. 1, lub niewykonania przez powoda innych zarządzeń nie można nadać sprawie dalszego biegu.

§ 2. Jeżeli postępowanie karne, dyscyplinarne lub administracyjne nie jest jeszcze rozpoczęte, a jego rozpoczęcie zależy od wniosku strony, sąd wyznaczy termin do wszczęcia postępowania, w innych wypadkach może zwrócić się do właściwego organu”.

Wreszcie art. 178 K.p.c. sąd może również zawiesić postępowanie na zgodny wniosek stron.

Powyższy przepis znajduje odpowiednie zastosowanie w postępowaniu nieprocesowym, co może dotyczyć zwłaszcza spraw o spornym charakterze, w których możliwe jest zawarcie ugody (por. orz. Sądu Najwyższego przywołane w NP 1950, nr 10, s. 62).

Wniosek o zawieszenie sprawy spadkowej

Wniosek o zawieszenie postępowania ma największe szanse w przypadku zgodnego stanowiska stron. Na to zawieszenie musi się zgodzić wnioskodawca i wszyscy uczestnicy postępowania.

Moim zdaniem mało prawdopodobne, by sąd zawiesił postępowanie na podstawie art. 177 § 1 pkt 1, gdyż po pierwsze sprawa o uzgodnienie treści księgi wieczystej nie toczy się, a ponadto nie ma ona moim zdaniem znaczenia prejudycjalnego. Oczywiście kwestię tę można przedstawić sądowi rozpoznającemu sprawę o dział spadku (przedstawić obie księgi wieczyste).

Sąd postanowi podjąć postępowanie na wniosek którejkolwiek ze stron w wypadku zawieszenia na wniosek obu stron albo wskutek niestawiennictwa – nie wcześniej niż po upływie trzech miesięcy od zawieszenia, jeżeli strony we wniosku o zawieszenie nie oznaczyły dłuższego terminu.

Umorzenie postępowania zawieszonego

Sąd umarza postępowanie zawieszone na zgodny wniosek stron, jeżeli wniosek o podjęcie postępowania nie został zgłoszony w ciągu roku od daty postanowienia o zawieszeniu. Umorzenie postępowania zawieszonego w pierwszej instancji nie pozbawia powoda prawa ponownego wytoczenia powództwa, jednakże poprzedni pozew nie wywołuje żadnych skutków, jakie ustawa wiąże z wytoczeniem powództwa.

Odpowiadając więc na Pana pytanie, stwierdzam, że największe szanse na zawieszenie postępowania wystąpią, gdy z takim wnioskiem wystąpią wszystkie strony postępowania.

Następnie trzeba się zastanowić, czy nie lepiej nabyć całą nieruchomość w drodze działu spadku i dopiero po jego nabyciu „wyprostowywać” stan prawny nieruchomości. Oczywiście jeżeli dział byłby nieodpłatny i na rzecz jednego ze spadkobierców, to dziale spadku ten spadkobierca może próbować regulować stan prawny nieruchomości. Obecnie z takim wnioskiem muszą występować wszyscy spadkobiercy.

Uzgodnienie treści KW z rzeczywistym stanem prawnym

Wprawdzie nie znam Pana sytuacji dokładnie, jednak najczęściej tego typu sprawy załatwia się poprzez uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym.

Rozpoczynając rozważania na ten temat, należy wskazać, że ustrój ksiąg wieczystych jest określony w ustawie z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece. Natomiast sama definicja nieruchomości została określona w art. 46 § 1 K.c., który stanowi, że nieruchomościami są części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności (grunty), a także budynki trwale z gruntem związane lub części takich budynków, jeżeli na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności.

W dalszej kolejności należy wskazać, że zgodnie z art. 24 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych dla każdej nieruchomości prowadzi się odrębną księgę wieczystą, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej. Dotyczy to także nieruchomości lokalowych oraz nieruchomości, w których nieruchomości lokalowe zostały wyodrębnione.

Zasadą jest zatem reguła, że dla każdej nieruchomości prowadzona jest tylko jedna księga wieczysta, która po jej założeniu pozostaje bez względu na późniejsze zmiany właścicieli. Wszelkie odstępstwa od tej zasady są niepożądane i powodują wyłączenie rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych, a w efekcie konieczność podejmowania odpowiednich kroków prawnych.

Powództwo o uzgodnienie stanu prawnego zamiast zawieszenia sprawy spadkowej

Możliwe, że w opisanym przez Pana przypadku, aby rozwiązać patową sytuację związaną z istnieniem dwóch ksiąg wieczystych dotyczących jednej nieruchomości, będzie Pan musiał skierować do wydziału cywilnego sądu rejonowego powództwo o uzgodnienie stanu prawnego wymienionego w jednej z tych ksiąg z rzeczywistym stanem prawnym przez wykreślenie z niej wpisów dotyczących wyodrębnionych geodezyjnie działek.

Podstawę takiego powództwa stanowi art. 10 ustawy, który ma następującą treść:

„1. W razie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym osoba, której prawo nie jest wpisane lub jest wpisane błędnie albo jest dotknięte wpisem nieistniejącego obciążenia lub ograniczenia, może żądać usunięcia niezgodności.

2. Roszczenie o usunięcie niezgodności może być ujawnione przez ostrzeżenie. Podstawą wpisu ostrzeżenia jest nieprawomocne orzeczenie sądu lub postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia. Do udzielenia zabezpieczenia nie jest potrzebne wykazanie, że powód ma interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia”.

Powództwo takie należy złożyć do miejscowo właściwego sądu rejonowego, co wynika z treści art. 38 § 1 K.p.c., zgodnie z którym powództwo o własność lub o inne prawa rzeczowe na nieruchomości, jak również powództwo o posiadanie nieruchomości można wytoczyć wyłącznie przed sąd miejsca jej położenia. Jeżeli przedmiotem sporu jest służebność gruntowa, właściwość oznacza się według położenia nieruchomości obciążonej.

Powództwo o uzgodnienie jest, jak wynika z opisanego przez Pana stanu faktycznego, najbardziej właściwe, należy je skierować – jak już wskazałem – do właściwego sądu. Najistotniejszą kwestią będzie tutaj właściwe sformułowanie żądania w pozwie. Proszę jednakże mieć na uwadze, że treść takiego żądania może być dopiero sformułowana po odpowiednim zapoznaniu się z dokumentacją oraz całym stanem faktycznym zaistniałym w sprawie.

W powyższej kwestii wypowiedział się również Sąd Najwyższy, który wskazał w uchwale z dnia 31 stycznia 1996 r. (sygn. akt III CZP 200/95): „w sytuacji, gdy ta sama część większych nieruchomości objęta jest dwiema księgami wieczystymi, w których ujawnieni są różni właściciele, dopuszczalne jest na podstawie art. 10 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. Nr 19, poz. 147 ze zm.) uzgodnienie stanu prawnego wymienionego w jednej z tych ksiąg z rzeczywistym stanem prawnym przez wykreślenie z niej wpisów dotyczących wyodrębnionych geodezyjnie działek”.

Podobnie stwierdził Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 29 lutego 1996 r. (sygn. akt III CZP 16/96), zgodnie z którą „w sytuacji, gdy ta sama, oznaczona ewidencyjnie działka, objęta jest dwiema księgami wieczystymi, w których ujawnieni są różni właściciele, dopuszczalne jest powództwo o uzgodnienie stanu prawnego ujawnionego w jednej z tych ksiąg z rzeczywistym stanem prawnym (art. 10 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece – Dz. U. Nr 19, poz. 147 ze zm.)”.

Z opisanego przez Pana stanu faktycznego wynika również, że w dwóch konkurencyjnych księgach wieczystych wpisani w dziale II tych ksiąg są różni właściciele, co również zgodnie ze wskazanym powyżej orzecznictwem uzasadnia skierowanie przedmiotowego powództwa.

Powodem będzie właściciel działki objętej działem spadku, a pozwanym właściciele wpisani w drugiej księdze wieczystej.

Oczywiście lepiej na wstępie porozmawiać z osobami wpisanymi jako właściciele w drugiej księdze wieczystej, aby ich uprzedzić o kierowanym powództwie do sądu i rozwiązać te kwestie polubownie.

Istotną kwestią jest również konieczność wniesienia opłaty sądowej od pozwu, która będzie wynosić 5% od wartości przedmiotu sporu, co do zasady wartość tego przedmiotu w tego typu sprawach odpowiada wartości rynkowej nieruchomości. Z przyczyn oczywistych należy podawać najniższą z możliwych wartości.

Proszę również mieć na uwadze, że zgodnie z art. 6 K.c. ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne, to na powodzie będzie zatem spoczywał ciężar wykazania w toku postępowania okoliczności faktycznych wskazujących na zasadność pozwu.

Zgodnie z przytoczonym powyżej art. 10 ust. 2 warto również w treści pozwu złożyć wniosek o zabezpieczenie powództwa na podstawie art. 730 i następnych K.p.c., poprzez dokonanie w działach III przedmiotowych ksiąg odpowiednich wpisów ostrzeżeń w księgach wieczystych.

Dzięki dokonaniu takiego zabezpieczenia każda osoba, która zapozna się z treścią księgi, będzie mieć wiedzę o toczącym się postępowaniu, co jednocześnie co do zasady wyłącza ewentualne, niekontrolowane przez Pana, dokonywanie przez inne osoby czynności prawnych dotyczących nieruchomości, w skrajnych przypadkach np. rozporządzenie nieruchomością w oparciu o drugą księgę wieczystą.