Zawarcie małżeństwa za granicą

Kwestie zawierania małżeństwa przez obywateli polskich poza granicami Polski są regulowane naszymi przepisami wewnętrznymi oraz międzynarodowymi.

Według polskiej ustawy z dnia 4 lutego 2011 r. Prawo prywatne międzynarodowe we wskazanych w ustawie przypadkach możliwe jest dokonanie wyboru prawa właściwego dla danego stosunku prawnego (w tym przypadku małżeństwa – w zakresie stosunków majątkowych pomiędzy małżonkami).

„Art. 4. 1. W przypadkach przewidzianych w ustawie można dokonać wyboru prawa właściwego.

2. Wybór prawa powinien być wyraźny lub w sposób jednoznaczny wynikać z okoliczności sprawy, chyba że przepis dopuszczający wybór prawa stanowi inaczej.

3. Wybór prawa dokonany po powstaniu stosunku prawnego nie narusza praw osób trzecich.

4. Jeżeli przy dokonaniu czynności prawnej, a przed wyborem prawa zostały dopełnione wymagania w zakresie formy przewidziane przez prawo właściwe dla formy tej czynności, jej ważność nie może być podważana na podstawie prawa, któremu ta czynność podlega w wyniku wyboru prawa.

5. Przy ustalaniu, czy dokonano wyboru prawa oraz do oceny ważności wyboru prawa stosuje się przepisy art. 11, art. 17, art. 24 i art. 25.

6. Przepisy ust. 2-5 stosuje się do zmiany i uchylenia wyboru prawa”.

Jednakże zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych osoby fizycznej podlegają jej prawu ojczystemu (art. 11 ust. 1).

Oznacza to, że zdolność do zawarcia małżeństwa będzie oceniana w Pani przypadku według prawa polskiego, a w przypadku Pani partnera – według prawa amerykańskiego. Jak rozumiem, z tym nie ma najmniejszych kłopotów.

„Art. 24. 1. Przy ustalaniu, czy dokonano czynności prawnej, stosuje się prawo dla niej właściwe.

2. Strona, która twierdzi, że nie złożyła oświadczenia woli, może się powołać na prawo państwa, w którym ma miejsce zwykłego pobytu, jeżeli z okoliczności wynika, że ocena skutków jej zachowania według prawa wskazanego w przepisie ust. 1 nie byłaby zasadna”.

Jak wskazuje rozdział 11 ustawy („Sprawy małżeńskie”):

„Art. 48. O możności zawarcia małżeństwa rozstrzyga w stosunku do każdej ze stron jej prawo ojczyste z chwili zawarcia małżeństwa.

Art. 49. 1. Forma zawarcia małżeństwa podlega prawu państwa, w którym jest ono zawierane.

2. Jeżeli małżeństwo zawierane jest poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej, wystarczy zachowanie formy wymaganej przez prawo ojczyste obojga małżonków albo przez wspólne prawo miejsca zamieszkania lub zwykłego pobytu małżonków z chwili zawarcia małżeństwa”.

Ustawa wprowadza pewne zasady dla stosunków osobistych i majątkowych małżonków:

1. Stosunki osobiste i majątkowe między małżonkami podlegają każdoczesnemu wspólnemu prawu ojczystemu.
2. W razie braku wspólnego prawa ojczystego stosuje się prawo państwa, w którym oboje małżonkowie mają miejsce zamieszkania, a w razie braku miejsca zamieszkania w tym samym państwie – prawo państwa, w którym oboje małżonkowie mają miejsce zwykłego pobytu.
3. Jeżeli małżonkowie nie mają miejsca zwykłego pobytu w tym samym państwie, stosuje się prawo państwa, z którym małżonkowie w inny sposób są wspólnie najściślej związani (art. 51).

Według tych reguł konieczne jest ustalenie wspólnego prawa ojczystego dla obojga małżonków. Dla Pani jest to prawo polskie, dla Pani partnera jest to prawo amerykańskie. Brak jest więc wspólnego prawa ojczystego (są Państwo obywatelami różnych państw).

W związku z tym ustala się miejsce zamieszkania, a skoro jest ono w Polsce, to stosunki majątkowe podlegają prawu polskiemu (co do zasady). Mimo że małżeństwo zawarte będzie za granicą (w USA), jego stosunki majątkowe podlegać będą prawu polskiemu z uwagi na to, że zamieszkują Państwo w Polsce (a co najmniej jest to wspólne miejsce pobytu).

Gdyby nie zamieszkiwali Państwo wspólnie w Polsce (nie mieli wspólnego miejsca pobytu w Polsce), to wtedy właściwe byłoby prawo kraju, z którym byliby Państwo wspólnie najściślej związani w inny sposób niż przez zamieszkiwanie i pobyt (praca, pobyt dzieci, nauka, wypoczynek, wspólne prowadzenie firmy itp.).

Przepis art. 51 nie jest bezwzględnie obowiązujący.

Ustawa w art. 52 stwarza możliwość dokonania przez małżonków wyboru prawa ojczystego jednego z nich dla swoich stosunków majątkowych i dokonania modyfikacji zasad wynikających z art. 51.

„Art. 52. 1. Małżonkowie mogą poddać swe stosunki majątkowe prawu ojczystemu jednego z nich albo prawu państwa, w którym jedno z nich ma miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu. Wyboru prawa można dokonać także przed zawarciem małżeństwa.

2. Majątkowa umowa małżeńska podlega prawu wybranemu przez strony zgodnie z przepisem ust. 1. W razie braku wyboru prawa, do majątkowej umowy małżeńskiej stosuje się prawo właściwe dla stosunków osobistych i majątkowych między małżonkami z chwili zawarcia umowy.

3. Dokonując wyboru prawa dla stosunków majątkowych małżeńskich lub majątkowej umowy małżeńskiej, wystarczy zachować formę przewidzianą dla majątkowych umów małżeńskich przez prawo wybrane lub prawo państwa, w którym do wyboru prawa doszło”.

Wyboru takiego należy dokonać przy zawarciu małżeństwa w USA; jest to możliwe także przed zawarciem małżeństwa – w formie umowy majątkowej (potocznie: intercyzy). Umową taką wprowadza się w przyszłym małżeństwie określony ustrój majątkowy oraz dokonuje wyboru prawa, według którego normowane będą stosunki majątkowe pomiędzy małżonkami.

W razie zawierania małżeństwa w USA można dokonać wyboru prawa właściwego dla Państwa stosunków majątkowych.

Dla zawarcia umowy małżeńskiej wystarczy zachować formę przewidzianą przez prawo stanu Louisiana lub przez prawo polskie w razie dokonania wyboru prawa polskiego.

Brak dokonania wyboru prawa właściwego dla stosunków majątkowych oznacza podleganie wspólnemu prawu ojczystemu, a w razie jego braku:

• prawu kraju wspólnego zamieszkiwania,
• prawu kraju wspólnego pobytu lub
• prawu kraju, z którym mają Państwo wspólnie inny ścisły związek.

Taka sama zasada obowiązuje w razie wzięcia ślubu w Polsce i niedokonania wyboru prawa ojczystego dla stosunków majątkowych małżeńskich.

Ślub w Polsce (lub USA) i zamieszkiwanie w Polsce to podleganie prawu polskiemu. Stosownie do niego Pani jako osoba fizyczna i małżonka nie odpowiada za długi małżonka sprzed zawarcia małżeństwa. Według polskiego Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego:

„Art. 41. § 1. Jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie za zgodą drugiego małżonka, wierzyciel może żądać zaspokojenia także z majątku wspólnego małżonków.

§ 2. Jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie bez zgody drugiego małżonka albo zobowiązanie jednego z małżonków nie wynika z czynności prawnej, wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw, o których mowa w art. 33 pkt 9, a jeżeli wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa, także z przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa.

§ 3. Jeżeli wierzytelność powstała przed powstaniem wspólności lub dotyczy majątku osobistego jednego z małżonków, wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw, o których mowa w art. 33 pkt 9”.

Jak widać, wierzyciel ma prawo zaspokajać się z majątku osobistego małżonka, z jego wynagrodzenia za pracę, z jego dochodów z działalności, jego praw autorskich. W praktyce egzekucja może być skierowana do wspólnego rachunku bankowego, wspólnej nieruchomości, ale dalsze działania mogą być prowadzone tylko wobec udziału małżonka w tej nieruchomości.

Wierzyciel małżonka nie może w czasie trwania wspólności ustawowej żądać zaspokojenia z udziału, który w razie ustania wspólności przypadnie temu małżonkowi w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku. Dlatego wierzyciel ma możliwość zajęcia prawa małżonka do tego, co mu przypadnie po zniesieniu wspólności majątkowej. Doprowadza do zniesienia owej wspólności oraz podziału majątku wspólnego i dokonuje egzekucji.

Powyższych problemów nie ma, gdy między małżonkami nie ma wspólności majątkowej, a istnieje od początku rozdzielność majątkowa. Według prawa polskiego ustrój rozdzielności majątkowej może być wprowadzony na mocy umowy zawartej pomiędzy małżonkami w formie aktu notarialnego. Jak stanowi Kodeks rodzinny i opiekuńczy:

„Art. 47. § 1. Małżonkowie mogą przez umowę zawartą w formie aktu notarialnego wspólność ustawową rozszerzyć lub ograniczyć albo ustanowić rozdzielność majątkową lub rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków (umowa majątkowa). Umowa taka może poprzedzać zawarcie małżeństwa.

§ 2. Umowa majątkowa małżeńska może być zmieniona albo rozwiązana. W razie jej rozwiązania w czasie trwania małżeństwa, powstaje między małżonkami wspólność ustawowa, chyba że strony postanowiły inaczej”.

Umowa taka może być zawarta przed ślubem. Wtedy od początku małżeństwa nie ma wspólności majątkowej, co dla Pani oznacza brak jakiejkolwiek odpowiedzialności za długi małżonka.

Przy wyborze prawa polskiego można zawrzeć przed ślubem w USA umowę małżeńską zarówno w Polsce (akt notarialny), jak i w USA (odpowiednik polskiego aktu notarialnego).

Przy wyborze prawa amerykańskiego – prawo stanu Louisiana wskazuje, czy jest możliwość zawarcia umowy przedmałżeńskiej majątkowej i w jakiej formie.

Oceniam, że zawarcie umowy małżeńskiej przed ślubem daje Pani najlepsze zabezpieczenie przed długami narzeczonego, które posiada on w chwili obecnej.

W przyszłości należałoby tylko uważać, by małżonek nie zaspokajał potrzeb rodziny, zaciągając kolejne zobowiązania.