Zatrudnienie opiekunki dla osoby niesamodzielnej

Typ umowy przy prywatnym zatrudnieniu opiekunki

Zasadniczo o rodzaju umowy rozstrzyga zgodna wola stron. Co do zasady te same obowiązki mogą być wykonywane w zatrudnieniu pracowniczym i cywilnoprawnym, jeśli nie sprzeciwiają się temu okoliczności (uzasadnienie wyroku z 18 lipca 2012 r., sygn. akt I UK 90/12). Pozwala na to zasada swobody umów wyrażona w art. 353¹ Kodeksu cywilnego. Zgodnie z tym przepisem strony mogą dowolnie ukształtować treść i cel stosunku prawnego, byleby nie sprzeciwiały się one właściwości (naturze) tego stosunku, bezwzględnie obowiązującym przepisom prawa lub zasadom współżycia społecznego. Dokonując wyboru między umową-zlecenia a umową o pracę, strony muszą uwzględnić wszystkie możliwe cechy obydwu stosunków prawnych, których powstanie te umowy powodują oraz warunków ich funkcjonowania. Kwalifikacja danej umowy jako umowy o pracę lub jako umowy prawa cywilnego zależy bowiem od okoliczności konkretnego przypadku.

Umowa-zlecenia, jako tzw. umowa nazwana, uregulowana została w art. 734 i nast. ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny – K.c.

Co do zasady umowa-zlecenia dotyczy wykonywania na rzecz zleceniodawcy określonych czynności prawnych przez zleceniobiorcę. Jednakże praktyka wskazuje, że zlecenie stosowane jest bardzo często w różnych dziedzinach obrotu gospodarczego w zakresie usług, z uwagi na treść art. 750 K.c., w myśl którego do umów o świadczenie usług, które nie są uregulowane innymi przepisami, stosuje się odpowiednio przepisy o zleceniu.

Stosownie do art. 734 K.c. „przez umowę zlecenia zleceniobiorca zobowiązuje się do wykonania określonej czynności prawnej na rzecz zleceniodawcy”. Z kolei art. 750 K.c. stanowi, że „do umów o świadczenie usług, które nie są uregulowane innymi przepisami stosuje się przepisy o zleceniu”. Umowa ta charakteryzuje się następującymi cechami: starannością działania (zawarcie takiej umowy nakierowane jest na konkretne działanie, a nie na jego rezultat), odpłatnością, osobistą realizacją zadania (choć możliwe jest także powierzenie zlecenia innej osobie), brakiem podporządkowania (brak kierownictwa, samodzielność w kształtowaniu sposobu, miejsca i czasu wykonania zlecenia przez zleceniobiorcę (uzasadnienie wyroku SN z 22 kwietnia 2015 r., sygn. akt II PK 153/14). Zleceniodawca zachowuje jednak możliwość ogólnej kontroli (wyrok SN z 28 czerwca 2011 r., sygn. akt II PK 9/11). Wiele tych cech występuje także w umowie o pracę. W opinii Sądu Najwyższego przede wszystkim podporządkowanie pozwala ocenić czy dana umowa jest umową o pracę, czy zlecenia, a jego brak jest wystarczający do uznania, że praca nie była świadczona w ramach stosunku pracy (wyroki z 6 grudnia 2016 r., sygn. akt II UK 439/15 i z 8 lipca 2009 r., sygn. akt I UK 43/09).

Wynagrodzenie dla opiekunki

Jeżeli ani z umowy, ani z okoliczności nie wynika, że przyjmujący zlecenie zobowiązał się je wykonać bez wynagrodzenia, za wykonanie zlecenia należy się wynagrodzenie. Jeżeli nie ma obowiązującej taryfy, a nie umówiono się co do wysokości wynagrodzenia, należy się wynagrodzenie odpowiadające wykonanej pracy. Wysokość wynagrodzenia za wykonanie zlecenia może być określona np. kwotowo, godzinowo czy ryczałtowo.

Ustalając stawkę godzinową za wykonywanie umowy-zlecenia, należy pamiętać, że w tym przypadku obowiązuje – co do zasady – minimalna stawka godzinowa. Obowiązek zapewnienia minimalnej stawki dotyczy przedsiębiorców i innych jednostek organizacyjnych prowadzących działalność. Nie ma natomiast zastosowania, jeżeli zleceniodawcą jest osoba nieprowadząca działalności.

Wynagrodzenie za wykonanie zlecenia należy się zleceniobiorcy dopiero po jego wykonaniu, chyba że co innego wynika z umowy lub z przepisów szczególnych.

Zarówno zleceniodawca, jak i zleceniobiorca mogą wypowiedzieć umowę w każdym czasie. W razie wypowiedzenia umowy (odpłatnej) przez zleceniodawcę jest on obowiązany uiścić zleceniobiorcy część wynagrodzenia odpowiadającą jego dotychczasowym czynnościom, a jeżeli wypowiedzenie nastąpiło bez ważnego powodu, powinien także naprawić szkodę. W razie wypowiedzenia umowy ze strony zleceniobiorcy bez ważnego powodu, to on jest odpowiedzialny za szkodę.

Cechy stosunku pracy

W myśl art. 22 § 1 Kodeksu pracy stosunek pracy to zobowiązanie pracownika do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz i pod kierownictwem pracodawcy oraz w miejscu i czasie przez niego wyznaczonym, a także zobowiązanie pracodawcy - do zatrudniania pracownika i wypłacania mu wynagrodzenia. Przy zachowaniu tych warunków nie jest dopuszczalne zastąpienie umowy o pracę umową cywilnoprawną (art. 22 § 12). Z kolei art. 22 § 11 przewiduje, że gdy zatrudnienie ma wszystkie cechy pracowniczego, to jest stosunkiem pracy, bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy. Sąd Najwyższy uważa przy tym, że posiada kompetencje do ustalenia istnienia stosunku pracy nawet wtedy, gdy strony zawierają umowę cywilnoprawną w dobrej wierze, lecz jej treść lub sposób realizacji odpowiada cechom stosunku pracy (por. wyrok z 3 czerwca 2008 r., sygn. akt I PK 311/07).

Obowiązki przy zatrudnianiu opiekunki na umowę o pracę

Podejmując decyzję o podstawie zatrudnienia, należy mieć na uwadze, że z zawarciem umowy o pracę wiąże się szereg obowiązków związanych m.in. z bezpieczeństwem i higieną pracy (badania lekarskie, szkolenie bhp), ewidencjonowaniem czasu pracy, udzielaniem płatnych urlopów i zwolnień od pracy, prowadzeniem akt osobowych itd. Obowiązków tych nie ma przy umowie-zlecenia.

Cechy umowy-zlecenia

Jeżeli strony zdecydują się na zawarcie umowy-zlecenia, to aby zróżnicować umowę zlecenia od umowy o pracę, można np. wprowadzić postanowienie, że w przypadku nieobecności zleceniobiorcy powodującej niemożność realizacji świadczeń opiekuńczych, zleceniobiorca zobowiązany jest do zapewnienia zastępstwa (powierzenie wykonania zlecenia osobie trzeciej – art. 738 K.c.). Jest to istotna różnica, ponieważ umowa o pracę może być wykonywana przez pracownika wyłącznie osobiście. Umowa-zlecenia dopuszcza też zwrot wydatków przez zleceniodawcę, poczynionych przez zleceniobiorcę w celu należytego wykonania zlecenia. Dlatego też w umowie można zawrzeć tego typu postanowienie.

Powyższe uregulowania mogą być zawarte w umowie zlecenia, jednakże najistotniejszym jest, aby obie strony umowy dobrowolnie, bez jakiegokolwiek przymusu, podjęły decyzję o zawarciu umowy cywilnoprawnej.

Obowiązek zgłoszenia opiekunki do ZUS-u

Zawarcie umowy o pracę w każdym przypadku rodzi obowiązek zgłoszenia pracownika do ubezpieczeń społecznych w terminie 7 dni od dnia nawiązania stosunku pracy. Pracownik podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym (emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu) oraz zdrowotnemu. Wynika to z art. 13 pkt 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2019 r. poz. 300 ze zm.) dalej: „u.s.u.s.” oraz art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2019 r. poz. 1373 ze zm.) – dalej: ustawa zdrowotna. W przypadku zatrudnienia pracowniczego pracodawca zobowiązany jest odprowadzać co miesiąc do urzędu skarbowego zaliczki na podatek dochodowy.

Zawarcie umowy-zlecenia powoduje co do zasady obowiązek ubezpieczeń w ZUS-ie. Osoby wykonujące umowę zlecenia podlegają z tego tytułu obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu oraz ubezpieczeniu zdrowotnemu. Obowiązek ubezpieczeń powstaje od dnia oznaczonego w umowie jako dzień rozpoczęcia jej wykonywania i trwa do dnia rozwiązania lub wygaśnięcia tej umowy. Osoba wykonująca umowę zlecenia może przystąpić na zasadzie dobrowolności do ubezpieczenia chorobowego. Objęcie tym ubezpieczeniem następuje od dnia wskazanego we wniosku, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym wniosek został zgłoszony.

Od powyższej zasady występują jednak pewne wyjątki. Mają one miejsce m.in. gdy umowa-zlecenia zawierana jest z osobą świadczącą pracę na podstawie umowy o pracę na rzecz innego pracodawcy i osób poniżej 26. roku życia.

Pracownik wykonujący równocześnie umowę zlecenia zawartą z innym podmiotem niż własny pracodawca oraz niewykonywaną na rzecz własnego pracodawcy podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tytułu stosunku pracy (art. 9 ust. 1 u.s.u.s.). Natomiast z umowy zlecenia przedmiotowe ubezpieczenia są dla niego:

• dobrowolne, gdy podstawa wymiaru składek na te ubezpieczenia z umowy o pracę, w przeliczeniu na okres miesiąca, wynosi co najmniej tyle, ile minimalne wynagrodzenie za pracę,
• obowiązkowe, gdy podstawa wymiaru składek na te ubezpieczenia z umowy o pracę, w przeliczeniu na okres miesiąca, jest niższa od minimalnego wynagrodzenia za pracę (art. 9 ust. 1a u.s.u.s.).

Z umowy-zlecenia obowiązkowa jest składka na ubezpieczenie zdrowotne. Zgodnie bowiem z art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. a i e ustawy zdrowotnej, obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego podlegają osoby spełniające warunki do objęcia ubezpieczeniami społecznymi, które m.in. są pracownikami i osobami wykonującymi umowę zlecenia. W przypadku gdy ubezpieczony uzyskuje przychody z więcej niż jednego tytułu do objęcia obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego, o którym mowa w art. 66 ust. 1 ustawy zdrowotnej (tu ze stosunku pracy i umowy zlecenia), składka na ubezpieczenie zdrowotne opłacana jest z każdego z tych tytułów odrębnie (art. 82 ust. 1 ustawy zdrowotnej).

Zasadniczo regulacje dotyczące obowiązku ubezpieczeń w ZUS-ie z tytułu umowy zlecenia nie mają również zastosowania do uczących się osób młodych. Jak wynika z art. 6 ust. 4 u.s.u.s., osoby wykonujące umowę-zlecenia (agencyjną lub inną umowę o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia), nie podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, jeżeli są uczniami szkół ponadpodstawowych lub studentami, do ukończenia 26 lat.

Podatki przy prywatnym zatrudnieniu opiekunki

Od wynagrodzenia z tytułu umowy-zlecenia należy uiścić podatek dochodowy. Wypłacane zleceniobiorcy wynagrodzenie z umowy zlecenia może być opodatkowane:

• na zasadach ogólnych, tj. płatnik pobiera zaliczkę na podatek dochodowy albo
  zryczałtowanym podatkiem dochodowym.

W przypadku wynagrodzeń wypłacanych zleceniobiorcom w wieku do ukończenia 26. roku życia należy pamiętać o ich ustawowym zwolnieniu z podatku.

Jeżeli po upływie okresu, na jaki umowa została zawarta, strony podejmą decyzję o kontynuacji zatrudnienia, wówczas konieczne będzie zawarcie stosownego aneksu do umowy. W przypadku rozwiązania umowy płatnik składek zobowiązany jest wyrejestrować pracownika/zleceniodawcę z ZUS-ie. Obowiązek ten odpada w przypadku kontynuacji zatrudnienia. W tej sytuacji należy jedynie kontynuować opłacanie składek. Analogiczna sytuacja ma miejsce w odniesieniu do obowiązku podatkowego.

W mojej ocenie w opisanym stanie faktycznym „wystarczającą”, bardziej racjonalną podstawą zatrudnienia będzie umowa zlecenia (a ściśle rzecz biorąc: umowa o świadczenie usług opiekuńczych).