Zasiedzenie na rzecz obojga małżonków, czy jednego z nich?

Jeżeli w momencie upływu terminu zasiedzenia nieruchomości małżonkowie pozostawali w związku małżeńskim (w systemie wspólności ustawowej), to nieruchomość ta wchodzi w skład majątku wspólnego małżonków. Na powyższe nie ma wpływu okoliczność, czy zasiedzenie dokonywane było w dobrej, czy też złej wierze (tj. czy trwało lat 20 czy też 30).

Powyższe stwierdzenie zgodne jest m.in. z uchwałą Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 28 lutego 1978 r. sygn. III CZP 7/78, w którym sąd wysnuł tezę, iż: „Własność nieruchomości nabyta przez jednego z małżonków w drodze zasiedzenia wchodzi w skład majątkowej wspólności ustawowej wówczas, gdy bieg terminu zasiedzenia zakończył się w czasie trwania wspólności ustawowej”.

Jak wynika z Pani opisu, obecnie tylko mąż widnieje w księdze wieczystej jako jedyny właściciel nieruchomości, która została nabyta wskutek zasiedzenia w trakcie trwania wspólności ustawowej.

Taka treść wpisu pozostaje w niezgodności z rzeczywistą strukturą własności nieruchomości. Jak bowiem wspomniałem, powyżej orzecznictwo przyjmuje, że w przypadku zasiedzenia nieruchomości w trakcie trwania małżeństwa, nieruchomość ta staje się przedmiotem współwłasności małżonków (o ile nie istnieje między nimi system rozdzielności majątkowej).

Tak jak Pani wspomina, ustawa o księgach wieczystych i hipotece przewiduje m.in. dwa tryby doprowadzenia do ujawnienia prawa własności w księdze wieczystej. Jest to postępowanie wieczystoksięgowe (wniosek o wpis) oraz powództwo o usuniecie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym (w drodze powództwa).

Podstawą prawną tych postępowań są art. 10 i art. 31 ustawy o księgach wieczystych i hipotece.

„Art. 10. 1. W razie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym osoba, której prawo nie jest wpisane lub jest wpisane błędnie albo jest dotknięte wpisem nie istniejącego obciążenia lub ograniczenia, może żądać usunięcia niezgodności.

2. Roszczenie o usunięcie niezgodności może być ujawnione przez ostrzeżenie. Podstawą wpisu ostrzeżenia jest nieprawomocne orzeczenie sądu lub postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia. Do udzielenia zabezpieczenia nie jest potrzebne wykazanie, że powód ma interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia”.

„Art. 31. 1. Wpis może być dokonany na podstawie dokumentu z podpisem notarialnie poświadczonym, jeżeli przepisy szczególne nie przewidują innej formy dokumentu.

2. Wpis potrzebny do usunięcia niezgodności między treścią księgi wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym może nastąpić, gdy niezgodność będzie wykazana orzeczeniem sądu lub innymi odpowiednimi dokumentami”.

Wypracowane orzecznictwo sądowe przyjmuje, że w sytuacji takiej, w jakiej się Pani znajduje, odpowiednim postępowaniem będzie postępowanie o usunięcie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym (powództwo).

Wniosek taki można wysnuć z tezy uchwały Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 29 stycznia 1993 r. III CZP 172/92, gdzie stwierdzono, że: „W postępowaniu wieczystoksięgowym (o wpis prawa własności) nie jest dopuszczalne ustalenie, że współmałżonkowi osoby wpisanej jako właściciel do księgi wieczystej przysługuje także prawo własności do danej nieruchomości jako przedmiotu ustawowej wspólności majątkowej, chyba że uprawnieni wyrażą na to zgodę w przepisanej formie (akt notarialny, oświadczenie złożone przed sądem prowadzącym księgę wieczystą) w toku postępowania wieczystoksięgowego”.

W podobnym tonie wydano postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna i Administracyjna z dnia 14 grudnia 1984 r. III CRN 270/84, w którym stwierdzono, że: „W postępowaniu wieczystoksięgowym, którego przedmiotem jest wniosek współmałżonka o dokonanie wpisu prawa własności nieruchomości na podstawie aktu notarialnego, niedopuszczalne jest wpisanie w księdze wieczystej jako współwłaściciela na zasadach współwłasności ustawowej małżonka, który nie brał udziału w czynności prawnej nabycia własności nieruchomości”.

A zatem powinna Pani wnieść pozew o uzgodnienie stanu prawnego ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym.

W wyroku Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 28 listopada 2001 r. IV CKN 506/2000 stwierdzono, że: „W procesie opartym na art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, mającym charakter sporu o prawo własności między określonymi osobami, przedmiotem postępowania dowodowego jest ustalenie, czy istotnie zachodzi niezgodność treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, uzasadniającym jej usunięcie przez dokonanie prawidłowych wpisów”.

Właściwym do rozpoznania sprawy o usunięcie niezgodności stanu prawnego ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym będzie sąd miejsca położenia nieruchomości.

Pozew ten będzie podlegał opłacie stosunkowej, która wynosi 5% wartości przedmiotu sporu, jednak nie mniej niż 30 zł i nie więcej niż 100 000 zł.

Pozew winien czynić zadość wymaganiom określonym w art. 187 Kodeksu postępowania cywilnego.

„Art. 187. § 1. Pozew powinien czynić zadość warunkom pisma procesowego, a nadto zawierać:

1) dokładnie określone żądanie, a w sprawach o prawa majątkowe także oznaczenie wartości przedmiotu sporu, chyba że przedmiotem sprawy jest oznaczona kwota pieniężna;

2) przytoczenie okoliczności faktycznych uzasadniających żądanie, a w miarę potrzeby uzasadniających również właściwość sądu.

§ 2. Pozew może zawierać wnioski o zabezpieczenie powództwa, nadanie wyrokowi rygoru natychmiastowej wykonalności i przeprowadzenie rozprawy w nieobecności powoda oraz wnioski służące do przygotowania rozprawy, a w szczególności wnioski o:

1) wezwanie na rozprawę wskazanych przez powoda świadków i biegłych;

2) dokonanie oględzin;

3) polecenie pozwanemu dostarczenia na rozprawę dokumentu będącego w jego posiadaniu, a potrzebnego do przeprowadzenia dowodu, lub przedmiotu oględzin;

4) zażądanie na rozprawę dowodów znajdujących się w sądach, urzędach lub u osób trzecich”.

Jako załączniki do pozwu z całą pewnością niezbędne będą:

• odpis aktu małżeństwa,
• odpis wyroku orzekający nabycie własności na skutek zasiedzenia,
• aktualny wyciąg z księgi wieczystej.