Zasady wyboru sołtysa

Ważność wyborów sołeckich

Podaje Pan, że odbyły się w Państwa wiosce wybory na sołtysa. Głosowały cztery osoby, w pierwszej turze głosy rozłożyły się na kandydatów następująco: dziewiętnaście, czternaście, dziewięć, jeden. Nie było drugiej tury, głosowały czterdzieści trzy osoby. Pyta Pan, czy sołtys mógł być wybrany bez drugiej tury, gdy żaden z kandydatów nie otrzymał co najmniej pięćdziesięciu procent głosów. Ponadto na liście do głosowania znajdowała się osoba, której nie było na głosowaniu. Przesłał Pan statut sołectwa.

Zgodnie z art. 35 ust. 3 pkt 2 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz. U. z 2024 r., poz. 609) statut jednostki pomocniczej określa zasady i tryb wyborów jej organów. „Sołtys oraz członkowie rady sołeckiej wybierani są w głosowaniu tajnym, bezpośrednim, spośród nieograniczonej liczby kandydatów, przez stałych mieszkańców sołectwa uprawnionych do głosowania” (art. 36 ust. 2 ustawy o samorządzie gminnym).

W ustawie nie przewidziano kworum przy wyborach sołtysa, co oznacza, że wybory będą ważne bez względu na liczbę osób obecnych na głosowaniu oraz (jak się przyjmuje w literaturze), że w statucie nie można wprowadzać kworum przy wyborach. Co istotne, do wyborów do organów jednostek pomocniczych gmin nie stosuje się ustawy Kodeks wyborczy (por. np. wyrok NSA z 2 sierpnia 2023 r., sygn. akt III OSK 1790/22). Przepis art. 1 Kodeksu wyborczego „Kodeks wyborczy określa zasady i tryb zgłaszania kandydatów, przeprowadzania oraz warunki ważności wyborów: do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej; Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej; do Parlamentu Europejskiego w Rzeczypospolitej Polskiej; do organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego; wójtów, burmistrzów i prezydentów miast”.

Wybór sołtysa na podstawie liczby głosów

W przedstawionym statucie sołectwa z 2002 r. (obowiązującym niezależnie od zmiany statusu miejscowości) przewidziano, iż:

„§ 11. Za wybranego uznaje się tego kandydata, który uzyskał najwięcej ważnych głosów. W przypadku głosowania na 1 kandydata, za wybranego uznaje się tego kandydata, który otrzymał więcej głosów »za« niż »przeciw«.

§ 12. W przypadku uzyskania takiej samej ilości najwięcej ważnych głosów przez dwóch lub więcej kandydatów wybory powtarza się, przy czym głosuje się tylko na tych kandydatów”.

Zatem sołtysem zostaje kandydat, który otrzymał najwięcej ważnych głosów. Nie ma wymagania, by otrzymał on liczbę głosów większą niż połowę. Statut nie przewiduje także drugiej tury głosowania. Tym samym prawidłowo u Państwa wybrano na sołtysa kandydata, który otrzymał najwięcej głosów ze wszystkich kandydatów, tj. dziewiętnaście głosów. Nie tylko nie powinno się, ale też nie wolno było przeprowadzać drugiej tury wyborów, bo takiego trybu nie przewidywał statut.

Zgłaszanie zastrzeżeń dotyczących wyborów

Pyta Pan ponadto, co z sytuacją, gdy „na liście głosowania znajdowała się osoba, której nie było na głosowaniu”. Nie do końca rozumiem tu stan faktyczny. Osoba ta podpisała się na liście i odebrała kartę do głosowania? Następnie nie oddała głosu? Na pewno jeden głos nie wpłynął – w świetle podanych przez Pana wyników – na wynik głosowania. Ewentualne zastrzeżenia nie spowodowałyby z pewnością powtórzenia wyborów. Co do drogi składania tych zastrzeżeń to przywołam komentarze:

Red. P. Chmielnicki, Komentarz do art. 36 ustawy o samorządzie powiatowym: „Jak podniesiono w judykaturze, w statucie sołectwa, będącym aktem powszechnie obowiązującym, mogą znaleźć się postanowienia nakładające na radę gminy obowiązek rozstrzygnięcia protestów wyborczych i podjęcia uchwały w przedmiocie ważności wyborów sołtysa (stwierdzenia ważności bądź nieważności przeprowadzonych wyborów). Jeżeli w statucie sołectwa uchwałodawca nie uregulował tej kwestii, to wobec tego rada gminy nie ma podstawy prawnej do podjęcia uchwały stwierdzającej ważność bądź nieważność wyborów sołtysa”.

Red. B. Dolnicki: „W postanowieniu z 8.01.2020 r., III SA/Łd 1020/19, LEX nr 2762745, WSA w Łodzi wskazał, że »wszelkie zarzuty dotyczące sposobu i prawidłowości przeprowadzenia wyborów do organów jednostki pomocniczej gminy (w tym sołtysa i rady sołeckiej, o których mowa w art. 36 ust. 1 u.s.g.) winny być kierowane do właściwej rady gminy, jako organu władnego podjąć stosowne kroki, celem weryfikacji przeprowadzonych wyborów, której wynik winien zostać przedstawiony w podjętej przez radę gminy uchwale. Dopiero taka uchwała może stanowić przedmiot skargi do sądu administracyjnego, wniesionej na podstawie art. 101 ust. 1 u.s.g.«. Ponadto w postanowieniu z 10.07.2019 r., III SAB/Łd 20/19, LEX nr 2694174, WSA w Łodzi dookreślił, że skoro »kwestia kontroli prawidłowości wyboru organów sołectwa pozostaje poza zakresem kompetencji organu wykonawczego gminy, a które to uprawnienie, co należy jeszcze raz wyraźnie podkreślić, pozostaje w wyłącznej gestii rady gminy, to tym samym, wbrew stanowisku skarżącego, Wójtowi Gminy […] nie można zarzucać pozostawania w bezczynności«”.

Z powyższego wynika, że ewentualne zastrzeżenia do głosowania należy kierować do rady gminy. Jednak w Państwa statucie nie uregulowano kwestii rozstrzygania przez radę protestów wyborczych i podjęcia uchwały w przedmiocie ważności wyborów. Niemniej jednak orzecznictwo idzie w tę stronę, że rada gminy ma uprawnienia do kontrolowania procedur wyborczych organów jednostek pomocniczych i w ramach tej kontroli ma prawo rozstrzygać protesty wyborcze oraz stwierdzać nieważność wadliwie (niezgodnie z prawem) przeprowadzonych wyborów.

Jeśli opisana sytuacja wiązała się np. z podrobieniem podpisu, można oczywiście złożyć zawiadomienie o uzasadnionym podejrzeniu popełnienia przestępstwa. Nie znalazłam orzeczeń, które potwierdzałyby, że przestępstwa opisane w art. 248 Kodeksu karnego (naruszenia przebiegu wyborów) mogą dotyczyć także wyborów na sołtysa, więc taka podstawa odpowiedzialności mogłaby być zakwestionowana.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym - Dz.U. 1990 nr 16 poz. 95

2. Ustawa z dnia 5 stycznia 2011 r. - Kodeks wyborczy - Dz.U. 2011 nr 21 poz. 112

3. Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 2 sierpnia 2023 r., sygn. akt III OSK 1790/22