Zapewnienie opieki chorej babci - jak zobowiązać rodzinę do opieki?

Podstawę prawną niniejszej opinii stanowią przepisy Kodeksu cywilnego zwanego dalej K.c. oraz przepisach Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego zwanego dalej K.r.io.

Zasadne jest pochylenie się nad dwiema kwestiami, pierwsza to alimentacja na rzecz rodzica, a druga to tzw. obowiązki obdarowanego.

Obowiązek alimentacyjny wobec rodziców

Obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania (obowiązek alimentacyjny) obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo.

Rodzice mogą domagać się alimentów od pełnoletnich dzieci. Powstanie obowiązku alimentacyjnego względem rodziców jest uzależnione od zaistnienia określonych przesłanek. Po stronie rodziców przesłanką jest ich stan niedostatku. Natomiast dzieci muszą mieć możliwości zarobkowo-finansowe, aby spełnić nałożony na nich obowiązek. Niezbędnym w takim przypadku będzie zatem wykazanie owego niedostatku i możliwości zarobkowych po Pani stronie. W orzecznictwie przyjmuje się, iż niedostatek ma miejsce wtedy, gdy „uprawniony nie może w pełni własnymi siłami i z własnych środków, zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb” (por. teza III uchwały SN z dnia 16 grudnia 1987 r. w sprawach alimentacyjnych). Według J. Gwiazdomorskiego (System…, s. 1015) „w niedostatku znajduje się osoba, która nie jest w stanie uzyskiwać środków swego utrzymania, tzn. środków zaspokajania swoich potrzeb samodzielnie czy własnymi siłami”.

Wysokość obciążenia alimentacyjnego na zapewnienie opieki

W literaturze prezentowany jest słuszny pogląd, w myśl którego wysokość obciążenia alimentacyjnego powinna być określona na takim poziomie, aby nie prowadziła do niedostatku samego obciążonego (tak J. Pietrzykowski, w: Kodeks rodzinny i opiekuńczy z komentarzem, s. 636. oraz powołani tam autorzy: S. Szer i J. Winiarz). W toku postępowania o alimenty sąd w pierwszej kolejności ustali, jakie są usprawiedliwione potrzeby matki, a następnie ustali możliwości zarobkowe dziecka. Zgodnie z tymi ustaleniami sąd zasądzi odpowiednie alimenty, bądź stwierdzi, iż sam uprawniony nie znajduje się w niedostatku, bądź zobowiązany sam znalazłaby się w niedostatku. Sąd weźmie też pod uwagę, jakie rodzice mają potrzeby i czy są one zaspokajane. Uważam, że z uwagi na stan zdrowia Pani mamy nie można od niej oczekiwać, by partycypowała w kosztach utrzymania matki, chyba że jej sytuacja materialna na to pozwala. Nie można nadto wymagać od mamy, by pomagała w opiece nad schorowaną matką, skoro sama wymaga opieki, a Pani, jak wynika z opisu, także nie ma możliwości, by to czynić, np. w zastępstwie mamy.

Zobowiązanie do zapewnienia opieki

Sam fakt wspólnego zamieszkiwania nie powoduje jeszcze, że synowa i syn babci są zobowiązani do opieki nad nią, ale jeżeli synowa pobiera emeryturę to zasadnym byłoby zastanowienie się, czy z tej emerytury nie opłacić opiekunki, która babcią by się zajęła. Zachodzi bowiem pytanie, na co wydatkowane są pieniądze od babci? Oczywiście zrzeczenie się zachowku po babci jest dla Pani wujka korzystne, ale dla Pani nie. Podobnie jest z Panią. Oczywiście druga strona będzie wywierała presję na Panię, ale nie widzę powodów, by w jakikolwiek sposób (prawny) wymusić na Pani czy mamie opiekę nad babcią.

Z umowy darowizny nie wynika, by wujek był zobowiązany do opieki nad babcią, stąd formalnie każde dziecko winno opiekować się mamą, ale bez wątpienia Pani mama nie ma takiej możliwości z przyczyn obiektywnych.