Zakup samochodu na polskich numerach od obcokrajowca

Kwestie związane ze skutecznością nabycia samochodu - na co należy zwrócić uwagę przy zakupie samochodu od obcokrajowca?

W świetle powyższych pytań, najistotniejsze w praktyce może okazać się ustalenie treści następujących dokumentów:

1. Aktu małżeństwa;
2. Wyroku rozwodowego (zakładam, że rozwód był orzekany przez sąd polski);
3. Umowy zakupu samochodu przez obcokrajowca.

Na podstawie tych trzech dokumentów będzie możliwe ustalenie, jaki jest status prawny rzeczonego pojazdu. Jeżeli bowiem data widniejąca na umowie zakupu samochodu będzie wcześniejsza niż data zawarcia małżeństwa, to w świetle polskiego prawa samochód ten wchodzi w skład majątku osobistego cudzoziemca, którym może on swobodnie rozporządzać. Wtedy nie powinno być przeszkód, aby obcokrajowiec mógł sprzedać pojazd, gdyż przysługiwałoby mu wyłączne prawo własności do samochodu.

Nabycie samochodu po dacie małżeństwa sprzedającego

Natomiast jeżeli samochód zostałby nabyty po dacie zawarcia małżeństwa, to wedle polskich przepisów wszedł on do majątku wspólnego małżonków. W takiej sytuacji to wyrok rozwodowy (jeżeli został w nim zawarty sposób podziału majątku wspólnego), lub postanowienie sądu w toku postępowania działowego powinno przesądzać o tym, komu przysługuje prawo własności do samochodu.

Ustalenie statusu własnościowego samochodu

Proszę tutaj zwrócić jednakowoż uwagę, iż dowodem przesądzającym o statusie własnościowym nie zawsze musi być dowód rejestracyjny samochodu – może być tak, że w dowodzie widnieje osoba, która utraciła tytuł prawny do samochodu lub też że zbyła ona udział w samochodzie i jest przez to obecnie jedynie jego współwłaścicielem. Zatem proszę nie sugerować się treścią dowodu rejestracyjnego.

Ponadto kwestia własności samochodu mogła być uzależniona od tego, czy mimo zawarcia małżeństwa, funkcjonowała rozdzielność majątkowa lub ograniczona wspólność majątkowa, z której małżonkowie wyłączyli właśnie przedmiotowy samochód.

W świetle powyższego, jak widać, ustalenie obecnego statusu własnościowego samochodu może nie być zadaniem prostym. Jednakże należy mieć na względzie, że polskie prawo cywilne przewidziało możliwość skutecznego nabycia rzeczy ruchomej (a więc także samochodu), jeżeli nabywca owej rzeczy ruchomej jest w dobrej wierze.

„Art. 169

§ 1. Jeżeli osoba nieuprawniona do rozporządzania rzeczą ruchomą zbywa rzecz i wydaje ją nabywcy, nabywca uzyskuje własność z chwilą objęcia rzeczy w posiadanie, chyba że działa w złej wierze.

§ 2. Jednakże gdy rzecz zgubiona, skradziona lub w inny sposób utracona przez właściciela zostaje zbyta przed upływem lat trzech od chwili jej zgubienia, skradzenia lub utraty, nabywca może uzyskać własność dopiero z upływem powyższego trzyletniego terminu. Ograniczenie to nie dotyczy pieniędzy i dokumentów na okaziciela ani rzeczy nabytych na urzędowej licytacji publicznej lub w toku postępowania egzekucyjnego.”

Powyższy przepis stanowi, że nawet jeżeli zbywca samochodu w omawianym przypadku nie miał prawa do rozporządzania samochodem (gdyż np. konieczne było uzyskanie zgody byłej małżonki lub też samochód w ogóle należy do innej osoby), a nabywca działał w dobrej wierze, to nabywca nabędzie skutecznie własność samochodu. Kluczowe jednak jest tutaj pozostawanie w dobrej wierze nabywcy, co oznacza, iż nabywca w chwili zakupu jest przekonany o tym, że zbywca samochodu jest właścicielem sprzedawanej rzeczy lub też jest co najmniej upoważniony do zbywania tej rzeczy w imieniu właściciela.

Zakup samochodu będącego przedmiotem kradzieży

Jednakże proszę mieć na względzie jeszcze szczególną sytuację, która została opisana w par. 2 przepisu; otóż gdyby okazało się, że cudzoziemiec nie tylko nie był właścicielem samochodu, ale ponadto np. ukradł go swojej małżonce, to wymóg dobrej wiary po Pańskiej stronie rozciąga się na okres 3 lat od daty zawarcia umowy. Oznacza to, że jeżeli w trakcie upływu tego terminu dowiedział się Pan, że samochód został skradziony lub w inny sposób utracony przez prawowitego właściciela, to nie nabędzie Pan skutecznie prawa własności.

Wydaje się wobec tego, że jeżeli przed zakupem przejrzał Pan dokumenty, o których mowa była na wstępie porady i wynikało z nich, że cudzoziemiec miał prawo własności samochodu i mógł ten samochód sprzedać, to tym samym wymóg dobrej wiary został zachowany. W mojej ocenie przy sporządzaniu umowy sprzedaży (popularnie określanej również mianem umowy kupna-sprzedaży) należałoby wprowadzić postanowienie, w którym zbywca oświadcza, iż okazał Panu dokumenty, o których mowa powyżej, natomiast Pan zapoznał się z ich treścią, z której z kolei wynikało, iż to zbywca jest właścicielem samochodu. W świetle prawa postanowienie takie byłoby dobrym punktem wyjścia dla przyznania Panu dobrej wiary w chwili nabycia samochodu. Proszę jednak pamiętać, że jeśli ktoś kupuje samochód od osoby, co do której wie, że jest lub była w związku małżeńskim, to nie można go uznać za działającego w dobrej wierze, jeśli nie sprawdzi on statusu własnościowego samochodu ze względu na uprawnienia małżonka.

Na marginesie wspomnieć jeszcze należy o dość istotnej kwestii: otóż powyższe rozważania zostały poczynione na gruncie prawodawstwa polskiego. Natomiast w praktyce zdarza się czasami, że albo sam zakup samochodu został dokonany w innym kraju, w skutek czego np. nie będzie formalnego aktu własności pojazdu (jak np. jest w Niemczech- tam funkcjonują tzw. Briefy), albo też przykładowo związek małżeński został zawiązany lub rozwiązany według prawa obcego. To, jakie prawo właściwe stosuje się w takich przypadkach, regulują w pierwszej kolejności akty prawa europejskiego, a w szczególnych przypadkach – polska ustawa – Prawo prywatne międzynarodowe z 2011 r.

Zakup samochodu od obcokrajowca a sprawy związane z rozwodem lub separacją sprzedającego

Ponieważ jednak w przypadku spraw związanych z rozwodem i separacją unijne rozporządzenie przyjęło jak dotąd jedynie 14 państw (Polska tego rozporządzenia nie stosuje; mowa o rozporządzeniu nr 1259/2010 dotyczącym wprowadzenia w życie wzmocnionej współpracy w dziedzinie prawa właściwego dla rozwodu i separacji prawnej), to stosować będziemy polskie przepisy.

Otóż nas najbardziej będą interesować dwa przepisy ustawy polskiej:

„Art. 41

1. Własność i inne prawa rzeczowe podlegają prawu państwa, w którym znajduje się ich przedmiot.

2. Nabycie i utrata własności, jak również nabycie i utrata oraz zmiana treści lub pierwszeństwa innych praw rzeczowych, podlegają prawu państwa, w którym przedmiot tych praw znajdował się w chwili, gdy nastąpiło zdarzenie pociągające za sobą wymienione skutki prawne.”

„Art. 51

1. Stosunki osobiste i majątkowe między małżonkami podlegają każdoczesnemu wspólnemu prawu ojczystemu.

2. W razie braku wspólnego prawa ojczystego stosuje się prawo państwa, w którym oboje małżonkowie mają miejsce zamieszkania, a w razie braku miejsca zamieszkania w tym samym państwie – prawo państwa, w którym oboje małżonkowie mają miejsce zwykłego pobytu. Jeżeli małżonkowie nie mają miejsca zwykłego pobytu w tym samym państwie, stosuje się prawo państwa, z którym małżonkowie w inny sposób są wspólnie najściślej związani.

Art. 52

1. Małżonkowie mogą poddać swe stosunki majątkowe prawu ojczystemu jednego z nich albo prawu państwa, w którym jedno z nich ma miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu. Wyboru prawa można dokonać także przed zawarciem małżeństwa.

2. Majątkowa umowa małżeńska podlega prawu wybranemu przez strony zgodnie z przepisem ust. 1. W razie braku wyboru prawa, do majątkowej umowy małżeńskiej stosuje się prawo właściwe dla stosunków osobistych i majątkowych między małżonkami z chwili zawarcia umowy.

3. Dokonując wyboru prawa dla stosunków majątkowych małżeńskich lub majątkowej umowy małżeńskiej wystarczy zachować formę przewidzianą dla majątkowych umów małżeńskich przez prawo wybrane lub prawo państwa, w którym do wyboru prawa doszło.

Art. 53

1. Jeżeli małżonek i osoba trzecia będąca wierzycielem mają w chwili powstania zobowiązania miejsce zwykłego pobytu w tym samym państwie, prawo tego państwa stosuje się do oceny skuteczności małżeńskiego ustroju majątkowego wobec osób trzecich, chyba że osoba trzecia w chwili powstania zobowiązania znała charakter i treść tego ustroju lub przy dołożeniu należytej staranności mogła je poznać albo zostały dopełnione wymagania dotyczące jawności i wpisów przewidziane w prawie właściwym dla małżeńskiego ustroju majątkowego lub – w odniesieniu do praw rzeczowych na nieruchomościach – w prawie państwa, na którego terytorium nieruchomość się znajduje.

2. Przepis ust. 1 stosuje się odpowiednio do odpowiedzialności małżonka za zobowiązania zaciągnięte przez drugiego małżonka w sprawach wynikających z zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny.

Art. 54

1. Rozwiązanie małżeństwa podlega wspólnemu prawu ojczystemu małżonków z chwili żądania rozwiązania małżeństwa.

2. W razie braku wspólnego prawa ojczystego małżonków właściwe jest prawo państwa, w którym oboje małżonkowie mają w chwili żądania rozwiązania małżeństwa miejsce zamieszkania, a jeżeli małżonkowie nie mają w chwili żądania rozwiązania małżeństwa wspólnego miejsca zamieszkania – prawo państwa, w którym oboje małżonkowie mieli ostatnio miejsce wspólnego zwykłego pobytu, jeżeli jedno z nich ma w nim nadal miejsce zwykłego pobytu.

3. W razie braku okoliczności rozstrzygających o właściwości prawa na podstawie przepisów ust. 1 i 2, do rozwiązania małżeństwa stosuje się prawo polskie.

4. Postanowienia ust. 1-3 stosuje się odpowiednio do separacji.”

Podsumowując te przepisy, w większej części przypadków stosować będziemy przepisy państwa, w którym małżonkowie mieli wspólne miejsce zamieszkania, a z jego braku – wspólne miejsce pobytu zwykłego (czyli pobytu w miejscu, które jest miejscem faktycznego przebywania osoby z zamiarem przebywania co najmniej przez najbliższy czas). Wydawać się zatem będzie, że w obydwu przypadkach miejscem tym jest Polska, czyli stosować będziemy polskie przepisy o nabywaniu rzeczy objętych współwłasnością oraz normy o nabyciu rzeczy ruchomej przez nieuprawnionego w dobrej wierze. Na koniec podkreślam jeszcze raz, że powinien Pan jako kupujący dokonać niezbędnych kroków w celu upewnienia się, że sprzedający faktycznie ma prawo do rozporządzania samochodem – najlepszym sposobem jest dokładna analiza aktu małżeństwa, ewentualnej umowy małżeńskiej, a także aktu własności samochodu (jeżeli takowy jest) oraz wyroku rozwodowego lub postanowienia sądu w postępowaniu działowym.

Ważne dokumenty przy zakupie samochodu na polskich rejestracjach od obcokrajowca

Proszę zatem zażądać następujących dokumentów:

1. Dowodu rejestracyjnego samochodu.
2. Umowy kupna-sprzedaży samochodu przez obcokrajowca (na jej podstawie ustali Pan datę zakupu pojazdu).
3. Aktu małżeństwa – oraz informacji, czy małżonkowie zawierali umowę majątkową małżeńską oraz w jakim kraju zawarli małżeństwo i w jakim kraju mieszkali:
1. jeśli samochód był kupiony przed małżeństwem (ściślej: przed powstaniem wspólności małżeńskiej) – to jest wyłączną własnością cudzoziemca;
2. jeśli samochód był kupiony po powstaniu wspólności małżeńskiej – to może być własnością wspólną małżonków.
4. Dodatkowo, jeśli, jak rozumiem, samochód zarejestrowany jest w Polsce, to proszę udać się do rejestru zastawów w sądzie – tam trzeba sprawdzić, czy pojazd nie figuruje w rejestrze zastawów; (jeśli nie figuruje – to dobrze).
5. Proszę też zwrócić uwagę, czy w dowodzie rejestracyjnym nie jest wpisany jako współwłaściciel bank lub firma leasingowa lub też czy nie jest zastrzeżone przewłaszczenie na rzecz banku lub firmy leasingowej na zabezpieczenie udzielonego na zakup pojazdu kredytu lub opłat leasingowych.
6. Nadto wiele cennych dokumentów może znajdować się w wydziale komunikacji, w którym pojazd był rejestrowany. Ponieważ Pan póki co nie jest stroną (nie jest Pan właścicielem pojazdu), w związku z tym dokumentów tych musi zażądać cudzoziemiec, więc najlepiej gdyby udał Pan się z nim do tego urzędu w celu ich przejrzenia.
   Dodam, że wszelkie uchylanie się cudzoziemca od przedłożenia dokumentów lub udzielenia informacji winno zwiększyć Pana czujność – stara zasada głosi, że od udzielenia informacji uchyla się zwykle ten, kto ma coś do ukrycia. Przecież jeśli z samochodem od strony formalnej jest wszystko w porządku, to dlaczego np. ktoś boi się pokazać umowę sprzedaży pojazdu (na podstawie której pojazd nabył)?

7. Jeśli w aucie zamontowana jest instalacja gazowa, to proszę zażądać dokumentacji z montażu instalacji gazowej – bez tego auto nie przejdzie przeglądu technicznego.

Zakup samochodu a kwestie podatkowe

Kwestie podatkowe

Odnosząc się na końcu do kwestii tego, czy w chwili zakupu samochodu powinien Pan uiścić jakieś opłaty celnoskarbowe, wskazać należy, że:

• umowa sprzedaży podlega opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych w wysokości 2% wartości sprzedawanej rzeczy (czyli wartości samochodu); jeżeli umowę sprzedaży zawrzecie Państwo w formie aktu notarialnego, to notariusz będzie płatnikiem podatku, tj. obliczy jego wysokość i wpłaci do właściwego urzędu skarbowego (zawieranie umów sprzedaży pojazdu w formie aktu notarialnego w praktyce zdarza się bardzo rzadko, gdyż umowa taka nie wymaga żadnej formy, aczkolwiek dla celów zarejestrowania pojazdu konieczne jest zachowanie formy pisemnej zwyklej);
• nabycie przez Pana samochodu nie będzie stanowiło czynności opodatkowanej podatkiem PIT, natomiast jeżeli sprzeda Pan samochód przed upływem sześciu miesięcy, licząc od ostatniego dnia miesiąca, w którym nabył Pan samochód; to wtedy płaci Pan podatek;
• jeżeli auto jest zarejestrowane w Polsce, to oznacza, iż powinien Pan dokonać wyrejestrowania dotychczasowego właściciela i zarejestrować siebie jako nowego właściciela pojazdu i ponieść opłaty z tytułu rejestracji, wyrobienia dowodu rejestracyjnego oraz tablic rejestracyjnych;
• jeżeli auto zostało kupione w Polsce, to oznacza, iż zapłacony został przez zbywcę podatek VAT oraz akcyza (odpowiednio 3,1% lub 18,6%, w zależności od pojemności silnika – powyżej 2,0 l płaci Pan wyższą stawkę akcyzy);
• natomiast jeżeli auto nie zostało kupione w Polsce, to dotychczasowy właściciel, sprowadzając samochód do Polski, powinien opłacić akcyzę (w przypadku samochodów osobowych to jest zasada) oraz najczęściej jest również obciążony podatkiem VAT (przy dokonaniu tzw. wewnątrzwspólnotowego nabycia towarów, tj. zakupu samochodu na terytorium innego kraju należącego do UE). Proszę zwrócić uwagę, że jeżeli zbywca nie zapłacił tych podatków, a urząd skarbowy (w przypadku VAT) lub urząd celny (w przypadku akcyzy) wykryje, że podatki te są nieopłacone, to Pan nie ponosi odpowiedzialności z tytułu niezapłaconego podatku. Sytuacja taka nie jest bowiem przewidziana w przepisach prawa podatkowego.