Zakup przez OLX od firmy bez dostawy towaru, jak odzyskać pieniądze?

Postępowanie w przypadku podejrzenia oszustwa

Uprzejmie wskazuję, że przysługują Panu dwie drogi postępowania. Pierwsza to droga postępowania karnego, a druga to droga postępowania cywilnego. Jeżeli chodzi o pierwszą drogę postępowania, tj. drogę postępowania karnego, to zasadne jest złożenie zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa – oszustwa.

Podstawą prawną do udzielenia odpowiedzi na przedstawione przez Pana zapytanie jest ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny, zwana dalej w skrócie K.k. lub ustawą. Przestępstwo oszustwa (potocznie zwane także wyłudzeniem) zostało określone w art. 286 § 1 Kodeksu karnego. Zgodnie z tym przepisem „kto, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, doprowadza inną osobę do niekorzystnego rozporządzenia własnym lub cudzym mieniem za pomocą wprowadzenia jej w błąd albo wyzyskania błędu lub niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8”.

Przedmiotem ochrony wszystkich typów czynów zabronionych z art. 286 jest mienie. Chodzi o prawa rzeczowe (przede wszystkim własność), majątkowe i obligacyjne. W orzecznictwie wskazuje się, że „termin »mienie«, zawarty w treści art. 286 § 1, oznacza całokształt sytuacji majątkowej, obejmującej wszelkie prawa, zarówno rzeczowe, jak i obligacyjne, zaś niekorzystne nim rozporządzenie może nastąpić zarówno przez rzeczywisty uszczerbek, jak i przez utratę należnych korzyści” (postanowienie SN z 15.06.2007 r., sygn. akt I KZP 13/07). Warto zaznaczyć, że przedmiotem ochrony przestępstwa z art. 286 jest nie tylko mienie osoby dokonującej niekorzystnego rozporządzenia, ale jakiegokolwiek podmiotu, który na skutek czynu zabronionego doznał uszczuplenia swojego mienia. W wielu wypadkach podmiot dokonujący rozporządzenia może być różny od podmiotu będącego pokrzywdzonym. Sprawcą tego przestępstwa może być każda osoba fizyczna zdolna do ponoszenia odpowiedzialności karnej.

Doprowadzenie do niekorzystnego rozporządzenia mieniem z § 1 pełni dwojaką funkcję: znamienia czynnościowego oraz znamienia określającego skutek. Przestępstwo oszustwa zakłada, że realizacja tego znamienia może nastąpić za pomocą jednego z trzech znamion czasownikowych:

• wprowadzenia w błąd osoby doprowadzonej do niekorzystnego rozporządzenia mieniem,
• wyzyskania błędu,
• wyzyskania niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania.

W tym miejscu zasadne jest przytoczenie wyroku Sądu Najwyższego z 19.07.2007 r., sygn. akt V KK 384/06, zgodnie z którym: „Sposób działania sprawcy oszustwa względem innej osoby może zatem polegać na: wprowadzeniu jej w błąd przez wywołanie u niej wyobrażenia o istniejącej (nie przyszłej) rzeczywistości, która jest w istocie inna, niż przedstawia jej sprawca; wyzyskaniu błędu pokrzywdzonego, tj. jego subiektywnego wyobrażenia o rzeczywistości, która jest w istocie odmienna i o czym sprawca wie; wyzyskaniu niezdolności pokrzywdzonego do należytego pojmowania przedsiębranego działania. Zauważyć należy, że wprowadzenie w błąd może mieć postać zarówno działania (np. sprawca przedstawia pokrzywdzonemu nieprawdziwe informacje dotyczące transakcji, za którą ma otrzymać od niego wynagrodzenie), jak i zaniechania (np. sprawca zataja przed pokrzywdzonym istotne informacje dotyczące obciążeń własnego majątku czy wady prawnej przedmiotu transakcji). Opisane sposoby działania sprawcy muszą poprzedzać niekorzystne rozporządzenie mieniem przez pokrzywdzonego, stąd też istotnym znamieniem oszustwa jest związek przyczynowy między wprowadzeniem w błąd czy wyzyskaniem błędu a niekorzystnym rozporządzeniem mieniem”.

Wprowadzenie w błąd kupującego

Wprowadzenie w błąd może nastąpić przez działanie lub przez zaniechanie (np. przez zatajenie, przemilczenie; wyrok SN z 3.04.2007 r., sygn. akt III KK 362/06; wyrok SN z 19.07.2007 r., sygn. akt V KK 384/06). Nie jest stanem rzeczy mającym nastąpić w przyszłości świadomość sprawcy, że nie wykona zaciągniętego zobowiązania. Świadomość taka i towarzyszące jej zapewnienie, że zobowiązanie zostanie wykonane, jest stanem aktualnym w czasie wprowadzania w błąd. Dlatego też przedmiotem wprowadzenia w błąd jest w takim wypadku świadomość sprawcy co do zamiaru spłaty zobowiązania, której zafałszowany obraz jest przedstawiany chronologicznie przed niekorzystnym rozporządzeniem mieniem (por. J. Giezek, Wprowadzenie w błąd jako znamię oszustwa popełnianego w obrocie gospodarczym [w:] Nauki penalne wobec problemów współczesnej przestępczości. Księga jubileuszowa z okazji 70. rocznicy urodzin Profesora Andrzeja Gaberle, red. K. Krajewski, Warszawa 2007, s. 63 i in.). Jeżeli osoba, na którą sprawca oddziałuje w taki sposób, mylnie wyobrazi sobie kierunek świadomości sprawcy co do jego zamiaru wykonania zobowiązania, mamy do czynienia z wprowadzeniem w błąd. Wyłączenie z klasy zachowań polegających na wprowadzeniu w błąd zapewnienia co do zdarzeń obiektywnie niepewnych służy przede wszystkim wyrzuceniu poza nawias oszustwa niekorzystnych rozporządzeń mieniem, które zostały wykonane w sposób sprzeczny z modelem racjonalnie postępującego człowieka, a najczęściej naiwnych, tj. takich, które zdecydowana większość uznałaby za trudne do uwierzenia (G. Łabuda [w:] Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz, red. J. Giezek, Warszawa 2021, art. 286).

Natomiast znamię wyzyskania błędu sprowadza się do sytuacji, gdy rozporządzający mieniem przed rozpoczęciem przez sprawcę działań doprowadzających do takiego rozporządzenia pozostaje już w mylnym wyobrażeniu o rzeczywistości, będąc nieświadomy pewnych jej relewantnych elementów. Sprawca nie jest czynnikiem, który wywołał po stronie pokrzywdzonego błąd, a tylko tym, który błąd ów wykorzystuje. Wyzyskanie błędu najczęściej polega na nieczynieniu niczego dla wyprowadzenia podmiotu rozporządzającego mieniem z mylnego wyobrażenia o rzeczywistości, może jednak polegać na podejmowaniu jakichś zabiegów w takim celu, tyle że nieskutecznych (por. w tej mierze postanowienie SN z 2.12.2002 r., sygn. akt IV KKN 135/00, w którym mowa o niekorygowaniu przez sprawcę błędu).

Natomiast jeżeli chodzi o ostatnią przesłankę, tj. o niezdolność do należytego pojmowania przedsiębranego działania, to należy wskazać, że wynika ona z różnych czynników, najczęściej o charakterze endogennym. W grę wchodzi choroba psychiczna, upośledzenie umysłowe, alkoholizm, narkomania, nikłe doświadczenie życiowe, niedostateczna socjalizacja. W skomplikowanych relacjach socjalnych, stanowiących przykładowo przedmiot regulacji prawa handlowego (cywilnego), bankowego lub prawa papierów wartościowych, dla przyjęcia niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania niekoniecznie musi występować po stronie pokrzywdzonego jakaś anomalia (czego przykładem może być sprawa tzw. kredytów frankowych: mało który kredytobiorca pojmował, że nie idzie wcale o spłatę kredytu we franku szwajcarskim, a jedynie w złotym). Często bowiem osoby w pełni zdrowe i zsocjalizowane nie potrafią zrozumieć znaczenia wykonywanych przez siebie czynności konwencjonalnych.

Przestępstwo oszustwa z art. 286 § 1 jest przestępstwem znamiennym, tj. skutkiem w postaci niekorzystnego rozporządzenia mieniem. Przez rozporządzenie mieniem należy rozumieć dokonanie dyspozycji majątkowej, której wyrazem jest polepszenie sytuacji majątkowej sprawcy lub innego podmiotu kosztem pokrzywdzonego (T. Oczkowski, Oszustwo..., s. 61 i 63). Chodzi przede wszystkim o przeniesienie, obciążenie, ograniczenie lub zniesienie prawa majątkowego (M. Dąbrowska-Kardas, P. Kardas [w:] Kodeks karny..., t. 3, red. A. Zoll, 2017, s. 296).

Przestępstwo to jest zagrożone karą pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. Aby zawiadomić o popełnieniu przestępstwa, trzeba złożyć pisemne zawiadomienie do prokuratora właściwego ze względu na siedzibę sprzedającego. Następnie należy zgłosić się na wezwanie w celu złożenia ustnego zawiadomienia.

Odstąpienie od umowy i wezwanie do zwrotu środków

Natomiast w celu odzyskania środków należy złożyć oświadczenie o odstąpieniu od umowy z uwagi na brak jej realizacji oraz wezwać do zwrotu środków. Zgodnie z art. 471 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny „dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi”. Jeżeli dłużnik uchybia swoim obowiązkom, nie spełniając świadczenia lub spełniając je w sposób nienależyty, to wierzyciel może podjąć kroki zmierzające do przymusowej realizacji świadczenia. W wypadkach, gdy uzyskanie świadczenia w drodze przymusowej egzekucji jest niemożliwe albo wierzyciel z różnych powodów stracił zainteresowanie pierwotnym świadczeniem, to przysługuje mu roszczenie o naprawienie szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania.

Warunkiem powstania odpowiedzialności odszkodowawczej z tytułu art. 471 K.c. jest niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania, powstanie szkody i zaistnienie adekwatnego związku przyczynowego między niewykonaniem zobowiązania a powstałą szkodą. Podkreślić należy, że niespełnienie świadczenia w znaczeniu szerokim oznacza, że albo nie wykonano żadnego lub choćby jednego z obowiązków, które były funkcjonalnie związane z długiem, a świadczenie utraciło dla wierzyciela znaczenie ze względu na cel, jaki miał w wykonaniu zobowiązania (sytuacja niespełnienia świadczenia sensu stricto), albo nie wykonano choćby jednego z obowiązków spoczywających na dłużniku, który był funkcjonalnie związany z długiem, lecz świadczenie nie utraciło dla wierzyciela znaczenia ze względu na cel, jaki miał w wykonaniu zobowiązania (sytuacja nienależytego spełnienia świadczenia). W konsekwencji uznanie, że interes wierzyciela nie został zaspokojony z powodu niewykonania zobowiązania, pozwala na zakwalifikowanie zachowania jako bezprawne, przy czym bezprawność ta ma charakter względny. Naruszenie zobowiązania wywołuje bowiem skutek jedynie w odniesieniu do wierzyciela – inaczej niż uchybienie powinnościom powszechnym, ciążącym na wszystkich (bezprawność bezwzględna). Wierzyciel ma prawo oczekiwać, że dłużnik spełni obciążające go świadczenie, a zatem, innymi słowy, zachowa się zgodnie z treścią zobowiązania, zaspokajając jednocześnie interes wierzyciela. Z kolei szkodę zamawiającego stanowi uszczerbek majątkowy, rozumiany jako różnica między aktualnym stanem majątku wierzyciela a stanem hipotetycznym, jaki istniałby, gdyby zobowiązanie zostało wykonane. W przedmiotowej sprawie nie budzi wątpliwości, że sprzedawca nie zrealizował umowy w sposób należyty, gdyż w czasie określonym umową nie wydał zakupionego towaru.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93

2. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny - Dz.U. 1997 nr 88 poz. 553

3. Wyrok Sądu Najwyższego z 19 lipca 2007 r., sygn. akt V KK 384/06