Zagospodarowanie terenu przyległego do pasa drogowego

Granice terenów przeznaczonych na pas ruchu

W planach miejscowych zawiera się ustalenia co do przebiegu pasa drogowego względem granic działek.

Definicję linii rozgraniczających drogę zawiera rozporządzenie z dnia 2 marca 1999 r. (Dz. U. Nr 43, poz. 430) Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogi publiczne i ich usytuowanie.

W myśl § 3 tego rozporządzenia: „Ilekroć w rozporządzeniu jest mowa o (…) liniach rozgraniczających drogę – rozumie się przez to granice terenów przeznaczonych na pas drogowy lub pasy drogowe ustalone w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego lub w decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, a w wypadku autostrady – w decyzji o ustaleniu lokalizacji autostrady; w liniach rozgraniczających drogi na terenie zabudowy (ulicy) mogą znajdować się również urządzenia infrastruktury technicznej niezwiązane z funkcją komunikacyjną drogi”.

Jeżeli w planie miejscowym zostały ustanowione tereny zajęte pod pasy drogowe, to w obrębie pasów drogowych zarządca drogi ma możliwość prowadzenia inwestycji drogowych, w tym przebudowy, rozbudowy, modernizacji drogi polegającej na poszerzeniu jezdni itp.

Legalna definicja pasa drogowego została określona w art. 4 pkt 1 ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 204, poz. 2086 z późn. zm.). Zgodnie ze wspomnianą definicją pas drogowy to „wydzielony liniami granicznymi grunt wraz z przestrzenią nad i pod jego powierzchnią, w którym są zlokalizowane droga oraz obiekty budowlane i urządzenia techniczne związane z prowadzeniem, zabezpieczeniem i obsługą ruchu, a także urządzenia związane z potrzebami zarządzania drogą”. Uwzględniając funkcjonalną rolę pasa drogowego – w kontekście jego zasięgu nad wydzielony obszar, jak i w jego głąb – należy stwierdzić, że granice te określają obiekty i urządzenia służące realizacji celów związanych z prowadzeniem, zabezpieczeniem i obsługą ruchu, a także zarządzania drogą (por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 13.01.2009 r., II GSK 614/08).

Oczywiście realizowane inwestycje powinny być wykonywane zgodnie z przepisami bezwzględnie obowiązującymi, w tym przepisami techniczno-budowlanymi. Powstaje w niniejszej sytuacji pytanie, czy rozbudowa drogi została przeprowadzona zgodnie z przepisami techniczno-budowlanymi oraz projektem budowlanym.

Normy techniczno-budowlane określające w jaki sposób należy projektować i wykonywać drogi publiczne

Normy techniczno-budowlane określające, w jaki sposób należy projektować i wykonywać drogi publiczne, podaje wzmiankowane już rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej.

Zgodnie z § 6 tego rozporządzenia: „Szerokość drogi w liniach rozgraniczających powinna zapewniać możliwość umieszczenia elementów drogi i urządzeń z nią związanych wynikających z ustalonych docelowych transportowych i innych funkcji drogi oraz uwarunkowań terenowych”.

Przepisy rozporządzenia określają między innymi minimalną szerokość jezdni, pobocza przy różnych kategoriach dróg, obowiązek sytuowania określonych urządzeń związanych z drogą. Według tych norm minimalna szerokość gruntowego pobocza drogi wynosi 0,75 m.

Podobne zapisy znalazły się w ustawie o drogach publicznych, gdzie w art. 34 ustawodawca określił, w jaki sposób wyznacza się granice pasa drogowego przy uwzględnieniu odległości minimalnych.

„Art. 34. Odległość granicy pasa drogowego od zewnętrznej krawędzi wykopu, nasypu, rowu lub od innych urządzeń wymienionych w art. 4 pkt 1 i 2 powinna wynosić co najmniej 0,75 m, a dla autostrad i dróg ekspresowych – co najmniej 2 m”.

Na podstawie przywołanych norm można stwierdzić, że zarządca drogi, wykonując inwestycję, naruszył parametry techniczne, które powinna spełniać droga publiczna. Wprawdzie art. 9 ust. 1 ustawy Prawo budowlane zezwala w przypadkach szczególnie uzasadnionych odstępstwo od przepisów techniczno-budowlanych, jednakże takie odstępstwo nie może powodować zagrożenia życia ludzi lub bezpieczeństwa mienia. W opisanej sytuacji udzielenie zgody na odstępstwo przez właściwy organ jest nieprawdopodobne.

Wątpliwości co do zgodności wykonanej przebudowy drogi z przepisami technicznymi

Jeżeli są wątpliwości co do zgodności wykonanej przebudowy drogi z przepisami technicznymi, właściwy organ nadzoru budowlanego wszczyna postępowanie legalizacyjne określone w art. 51 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz. U. Nr 243, poz. 1623). Wskutek przeprowadzonego postępowania organ może nakazać nawet rozbiórkę inwestycji.

Osobną kwestią jest wzruszenie pozwolenia na rozbudowę drogi w trybie nadzwyczajnym i związane z tym skutki prawne. Jeżeli decyzja zatwierdzająca projekt budowlany i udzielająca pozwolenia na budowę zostanie uchylona wskutek wznowienia postępowania lub stwierdzenia nieważności decyzji, to istniejącej budowli (drogi) nie można traktować jako samowoli budowlanej. Uchylenie pozwolenia na budowę nie skutkuje też automatycznie koniecznością zaprzestania użytkowania obiektu budowlanego.

Jednakże uchylenie pozwolenia na budowę stanowi przesłankę wznowienia postępowania w sprawie pozwolenia na użytkowanie (art. 145 § 5 Kodeksu postępowania administracyjnego). Postępowanie wznowieniowe może być też wszczęte z urzędu. Zgodnie z wyrokiem NSA z dnia 15.04.1998 r. (sygn. akt IV SAB 167/97) „uchylenie decyzji o pozwoleniu na budowę winno spowodować podjęcie przez organ nadzoru budowlanego z urzędu postępowania w celu oceny zgodności z przepisami wykonanych robót”.

Wniosek o stwierdzenie nieważności decyzji z powodzeniem może składać każdy zainteresowany, gdyż postępowanie takie organ wyższego stopnia wszczyna z urzędu, jeżeli poweźmie wiedzę o możliwych przesłankach nieważności decyzji. Natomiast wniosek o wznowienie postępowania może składać tylko strona postępowania zakończonego ostateczną decyzją.

Odległość obiektów budowlanych od zewnętrznej krawędzi jezdni

Ustawa o drogach publicznych w art. 43 określa wprost odległość obiektów budowlanych od drogi, z tym że przepis ten nakłada obowiązki na inwestora, który zamierza wybudować obiekt budowlany w pobliżu drogi. Wspomniany przepis normuje dopuszczalność usytuowania nowo projektowanych obiektów budowlanych przy drogach już istniejących, a nie kwestię usytuowania nowo projektowanych dróg względem już istniejących obiektów budowlanych.

Zgodnie z art. 43 ust. 1 ww. ustawy z 21 marca 1985 r. obiekty budowlane przy drogach powinny być usytuowane w odległości od zewnętrznej krawędzi jezdni co najmniej:

1. autostrada: w terenie zabudowy – 30 m; poza terenem zabudowy – 50 m,
2. droga ekspresowa: w terenie zabudowy – 20 m; poza terenem zabudowy – 40 m,
3. droga ogólnodostępna:
1. krajowa: w terenie zabudowy – 10 m; poza terenem zabudowy – 25 m,
2. wojewódzka, powiatowa: w terenie zabudowy – 8 m; poza terenem zabudowy – 20 m,
3. gminna: w terenie zabudowy – 6 m; poza terenem zabudowy – 15 m.

Wyrażenie zgody na usytuowanie takiego obiektu w odległości mniejszej niż wskazana w przepisie może nastąpić jedynie „w szczególnie uzasadnionych wypadkach” (art. 43 ust. 2 ww. ustawy). Inwestor przed uzyskaniem pozwolenia na budowę powinien uzyskać zgodę zarządcy drogi na odstępstwa od wymaganych prawem odległości w drodze decyzji administracyjnej. Możliwość udzielenia zgody została ograniczona. Zgodę zarządca może wyrazić jedynie w odniesieniu do przypadku szczególnie uzasadnionego.

Zgodnie z ww. przepisami powinna Pani legitymować się zgodą zarządcy drogi na lokalizację budynku.

Roszczenie cywilnoprawne przeciwko zarządcy drogi 

Właściciel posesji przyległej do drogi, jeżeli jego sfera władztwa jest zagrożona lub naruszona wskutek oddziaływania inwestycji na gruncie sąsiednim, może wysuwać roszczenia cywilnoprawne pod adresem zarządcy drogi.

Podstawą tych roszczeń są przepisy prawa sąsiedzkiego. Jak podaje art. 144 Kodeksu cywilnego (w skrócie K.c.):

„Art. 144. Właściciel nieruchomości powinien przy wykonywaniu swego prawa powstrzymywać się od działań, które by zakłócały korzystanie z nieruchomości sąsiednich ponad przeciętną miarę, wynikającą ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości i stosunków miejscowych”.

W razie przekroczenia przez właściciela granic wyznaczonych w art. 144 K.c. powstaje po stronie właściciela nieruchomości sąsiedniej roszczenie negatoryjne, którego treścią jest żądanie zaprzestania naruszeń i przywrócenie stanu zgodnego z prawem. Przywrócenie stanu zgodnego z prawem może polegać na zaprzestaniu naruszeń (zaniechaniu działań stanowiących źródło niedozwolonych oddziaływań) lub na zastosowaniu takich środków, które doprowadzą do ograniczenia immisji.

W wypadku immisji zakłócających korzystanie z nieruchomości może wystąpić zbieg roszczeń wynikających z art. 144 oraz z innych przepisów. W szczególności może wystąpić zbieg art. 144 z przepisami ustawy z 27.04.2001 r. Prawo ochrony środowiska (t.j. Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 ze zm.), a także z innymi przepisami Kodeksu cywilnego, np. z art. 23 i 24, które regulują ochronę dóbr osobistych.

Co może zrobić właściciel budynku zagrożonego przez uciążliwy ruch drogowy

W oparciu o powyższe podstawy prawne – w sytuacji gdy droga publiczna istnieje i służy ruchowi – można domagać się podjęcia działań, które zniwelowałyby uciążliwości ruchu drogowego. Właściciel zagrożony oddziaływaniem drogi mógłby się domagać na przykład ustawienia zabezpieczających barier, ekranów akustycznych. Jeżeli właścicielowi przeszkadza ruch drogowy na sąsiedniej nieruchomości, a budowa drogi została wykonana zgodnie z prawem, brak jest roszczenia o przesunięcie drogi.

Nabywca nieruchomości nie może powoływać się względem zbywcy nieruchomości na to, że zagospodarowanie sprzedanego gruntu jest niekorzystne, jeżeli było ono wiadome stosownie do istniejących planów miejscowych.

Wnioski:

1. Biorąc pod uwagę odległość drogi od projektowanego budynku, zachodzi wątpliwość, czy zrealizowana inwestycja drogowa jest zgodna z prawem.
2. W celu sprawdzenia legalności wykonania przebudowy drogi proponuję wysłać pismo do właściwego organu nadzoru budowlanego wraz z opisanymi zastrzeżeniami i wątpliwościami. Organ z urzędu jest zobowiązany do podjęcia czynności sprawdzających prawidłowość wykonanych robót budowlanych.
3. Może Pani podjąć próby wzruszenia decyzji o udzieleniu pozwolenia na przebudowę drogi, inicjując postępowanie o stwierdzenie nieważności decyzji lub o wznowienie postępowania.
4. Pod adresem zarządcy drogi można wysuwać roszczenia cywilnoprawne w zależności od potrzeb. Warto powoływać się przy tym na względy bezpieczeństwa ruchu drogowego. Jeżeli budowa drogi okaże się zgodna z prawem, żądanie przebudowy drogi polegające na jej przesunięciu jest nieskuteczne; żądanie przesunięcia drogi jest aktualne tylko w razie zabudowania Pani gruntu.
5. Nie można wywodzić roszczeń odszkodowawczych w stosunku do gminy, jeżeli w chwili zakupu gruntu w planie miejscowym istniała już linia zabudowy, a działka miała określony sposób zagospodarowania w obowiązującym planie.