Zachowek i podział spadku między rodzeństwem, czy dawna darowizna ma znaczenie?

Członkowie rodziny uprawnieni do zachowku

Jak najbardziej można dokonać częściowego działu spadku – czy sądownie, czy też przed notariuszem. Proszę jednak zwrócić uwagę, że jeżeli mieszkanie zostało aktem darowizny darowane na rzecz brata, to nie wchodzi w skład masy spadkowej, a wiec nie podlega podziałowi. Może Pan jedynie dochodzić z tej nieruchomości roszczenia o zachowek od brata – jeżeli Pana udział spadkowy nie będzie zaspokojony z masy spadkowej, w której znajduje się dom. Zgodnie bowiem z treścią art. 991 Kodeksu cywilnego (K.c.):

§ 1. Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).

§ 2. Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.

Uzupełnienie zachowku przez obdarowanego

Dlatego też proszę zwrócić uwagę na to, iż Pana roszczenie będzie zasadne, jeżeli by go Pan nie zaspokoił z masy spadkowej. Roszczenie o zachowek wynosi połowę udziału spadkowego, a więc może Pan dochodzić ¼ wartości nieruchomości – skoro spadkobiercami jest Pan i brat. Jeżeli jednak ta wartość zostałaby pokryta z masy spadkowej, to Pana roszczenie co do zasady nie byłoby zasadne, albowiem uzyska Pan zaspokojenie z masy spadkowej. Mając bowiem na uwadze art. 1000 K.c.:

§ 1. Jeżeli uprawniony nie może otrzymać należnego mu zachowku od spadkobiercy lub osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, może on żądać od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Jednakże obdarowany jest obowiązany do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny.

§ 2. Jeżeli obdarowany sam jest uprawniony do zachowku, ponosi on odpowiedzialność względem innych uprawnionych do zachowku tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek.

§ 3. Obdarowany może zwolnić się od obowiązku zapłaty sumy potrzebnej do uzupełnienia zachowku przez wydanie przedmiotu darowizny.

Z uwagi na to, jeżeli spadkodawca dokonał darowizny wyczerpującej cały spadek, uprawniony do zachowku może dochodzić od obdarowanego roszczenia o zachowek w graniach określonych w art. 1000 K.c. (wyrok SN z dnia 30.01.2008 r. III CSK 255/07).

Jak więc Pani widzi, co do zasady, posiada Pan roszczenie o zachowek z dokonanej darowizny na rzecz brata – to, czy roszczenie jest zasadne, zależy od tego, jaka jest wartość nieruchomości. Proponuję więc w tym zakresie porozumieć się z bratem.

Ustalenie wartości przedmiotu darowizny dla wyliczenia zachowku

W przypadku obliczeń dotyczących zachowku, wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku (art. 995 § 1 KC). Dla dokonania operacji rachunkowej doliczenia wartości przedmiotu darowizny jest obojętne, czy przedmiot darowizny nadal istnieje (czy może uległ zniszczeniu lub zużyciu), czy należy jeszcze do majątku obdarowanego, ani czy ten obdarowany jest jeszcze wzbogacony z tego tytułu (P. Księżak, w: K. Osajda, Komentarz KC, t. 3, 2013, s. 725; E. Skowrońska-Bocian, Komentarz, 2011, s. 122; zob. też wyr. SN z 23.9.2016 r., II CNP 1/16, Legalis, gdzie w rozważanym kontekście także uznano, że bez znaczenia jest, czy przedmiot darowizny nadal wchodzi w skład majątku obdarowanego).

Wartość darowizny ustala się według stanu z chwili jej dokonania (a więc np. nie wlicza się do wartości remontów, nakładów poczynionych przez obdarowanego, jeżeli darowana nieruchomość była w stanie do remontu, to taki stan przyjmuje się w chwili rozliczenia zachowku), a według cen z chwili ustalenia zachowku (czyli wg wartości rynkowej obecnej).

Źródła:

Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93