Zabezpieczenie majątku prywatnego na wypadek problemów finansowych w małżeństwie

Wspólność majątkowa małżeńska i majątek wspólny

W pierwszej kolejności warto, aby zapoznał się Pan z przepisami, które obowiązują w ramach wspólności majątkowej małżeńskiej. Podstawą prawną do udzielenia odpowiedzi na Pańskie pytania jest ustawa z dnia ustawa Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków. Nadto w oparciu o § 2: „Do majątku wspólnego należą w szczególności:

1) pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków;

2) dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków;

3) środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków;

4) kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2020 r. poz. 266, 321, 568, 695 i 875).”.

Majątki osobiste (prywatne) małżonków – co do nich należy?

Warto w kontekście Pana zapytania wskazać, że zgodnie z art. 33 K.r.o.: „Do majątku osobistego każdego z małżonków należą:

1) przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej;

2) przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił;

3)prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom

4) przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków;

5) prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;

6) przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość;

7) wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków;

8) przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków;

9) prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy;

10) przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej."

Zasada surogacji – w miejsce tego, co z danej masy wyszło, wchodzi to, co zostało w zamian uzyskane

W kontekście Pana zapytania należy przeanalizować regulacje dotyczącą pkt. 10 – fachowo nazywa się to surogacją. Celem surogacji jest zachowanie w stanie nienaruszonym danej masy majątkowej. Podobnie definiuje surogację doktryna, która nie ogranicza samego pojęcia wyłącznie do małżeńskiego prawa majątkowego. Według A. Woltera, J. Ignatowicza i K. Stefaniuka, zasada surogacji przy istnieniu majątku odrębnego polega na tym, że: „w miejsce tego, co z danej masy wyszło, wchodzi to, co zostało w zamian uzyskane” (zob. A. Wolter, J. Ignatowicz, K. Stefaniuk, Prawo cywilne – zarys części ogólnej, Warszawa 2001, s. 249). Aktualnie obowiązujące przepisy wprowadziły zasadę tzw. surogacji zupełnej, która oznacza, że w skład majątku osobistego wchodzą przedmioty nabyte w zamian za każdy składnik majątku osobistego, czyli w zamian za składniki wskazane w art. 33 pkt. 1-9 K.r.o.

Warto w tym kontekście odwołać się do uchwały z dnia 19 sierpnia 2009 r., sygn. akt. III CZP 53/09, w której Sąd Najwyższy podkreślił, że: „celem surogacji przewidzianej w powołanym przepisie jest zachowanie wartości majątku odrębnego, mimo zmiany jego poszczególnych składników”. Podobny cel wskazuje doktryna. Wejście prawa nabytego w zamian za jakieś inne prawo wchodzące w skład majątku odrębnego wynika, zdaniem Z. Radwańskiego, z domniemania racjonalności ustawodawcy, który „dąży do zapewnienia trwałości ustanowionych przez siebie odrębnych mas majątkowych”, tak jak ma to miejsce np. w przypadku majątków osobistych małżonków – art. 33 pkt. 10 K.r.o. (zob. Z. Radwański, Prawo cywilne – część ogólna, Warszawa 2005, s. 141). A zatem w ustroju ustawowym nie powinna się zmieniać wartość majątku osobistego. Wyłączenie zasady surogacji jest możliwe wyłącznie w intercyzie, czyli umowie majątkowej małżonków rozszerzającej ustrój wspólności majątkowej.

Warto odnieść się również do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 12 maja 2000 r. sygn. akt. V CKN 50/00, w którym sąd wskazał, że surogacja musi spełnić dwa wymagania: „po pierwsze, aby jedno i to samo zdarzenie spowodowało wyjście określonego przedmiotu z majątku odrębnego i nabycie innego przedmiotu majątkowego, oraz po drugie, aby przedmiot nabyty był uzyskany także w sensie ekonomicznym kosztem majątku odrębnego”. Dlatego też, jak podkreślił SN w orzeczeniu z 18.10.1961 r., IV CR 957/60 LEX nr 106398: „Surogacja nie zachodzi wówczas, gdy przedmiot stanowiący odrębną własność małżonka został zużyty, skonsumowany itp. bądź sprzedany, uzyskane pieniądze zużyte, a nowy przedmiot tego samego rodzaju i o tym samym przeznaczeniu gospodarczym został następnie zakupiony za pieniądze pochodzące z bieżących dochodów małżonka”. Co więcej, z orzecznictwa Sądu Najwyższego wynika, że nabycie określonych przedmiotów majątkowych z majątku osobistego małżonka musi wynikać wyraźnie nie tylko z oświadczenia tego małżonka, ale przede wszystkim z całokształtu okoliczności tego nabycia (por. wyrok SN z 9.01.2001 r., II CKN 1194/00 LEX nr 52375; postanowienie SN z 6.02.2003 r., IV CKN 1721/00 LEX nr 78276; wyrok SN z 27.11.2007 r., IV CSK 258/07 LEX nr 492180).

Dokumentowanie nabycia z majątku osobistego własności przedmiotów majątkowych

Istotne jest to, aby zawsze był Pan w stanie wykazać, że nabycie danego składnika majątku nastąpiło z majątku prywatnego do majątku prywatnego, np. darowizna od rodziny. Nie wiem, w jaki sposób została skonstruowana umowa sprzedaży samochodu, natomiast przy kupnie garażu, co nastąpi zapewne w formie aktu notarialnego, warto, aby wskazał Pan w jego treści, że nabywa ten przedmiot majątkowy z majątku osobistego do majątku osobistego. Małżonka powinna stawić się z Panem w kancelarii notarialnej i to potwierdzić.

Niestety, z punktu widzenia skuteczności oświadczenie małżonki o zrzeczeniu się praw nie byłoby, moim zdaniem, skuteczne, gdyż można by to wykorzystać jako oświadczenie zmierzające do pokrzywdzenia wierzycieli, a zatem łatwe do podważenia.

Istotny z punktu widzenia zapytania jest przepis art. 35 K.r.o., który stanowi, że w czasie trwania wspólności ustawowej żaden z małżonków nie może żądać podziału majątku wspólnego. Nie może również rozporządzać ani zobowiązywać się do rozporządzania udziałem, który w razie ustania wspólności przypadnie mu w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku. Do czasu prawomocnego zakończenia sprawy o rozwód lub też wydania wcześniejszego rozstrzygnięcia o ustanowienie rozdzielności majątkowej małżeńskiej cały czas istnieje wspólność majątkowa małżeńska.

Zatem albo mamy majątek wspólny, albo mamy rozdzielność majątkową małżeńską. Natomiast w przypadku rozdzielności majątkowej małżeńskiej i zakupach jakiś przedmiotów warto wskazać, że płacą Państwo po 50%, macie zatem po 50% własności danej rzeczy.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy - Dz.U. 1964 nr 9 poz. 59
2. Uchwała z dnia 19 sierpnia 2009 r., sygn. akt. III CZP 53/09
3. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 maja 2000 r. sygn. akt. V CKN 50/00
4. Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 18 października 1961 r., IV CR 957/60
5. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 stycznia 2001 r., II CKN 1194/00
6. Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 lutego 2003 r., IV CKN 1721/00
7. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 2007 r., IV CSK 258/07