Zabezpieczenie finansowe osoby niepełnosprawnej w przypadku śmierci opiekuna

Testament a prawo do zachowku

Są różne sposoby zabezpieczenia na przyszłość Pana pasierbicy, ale niestety w większości przypadków – nawet przy sporządzeniu testamentu, w którym jako jedyną osobę dziedziczącą wskaże Pan pasierbicę – Pana córce z pierwszego małżeństwa i tak przysługiwać będzie zachowek.

Punktem odniesienia, jeżeli chodzi o zachowek, jest scheda, jaka należałaby się uprawnionemu do zachowku w razie dziedziczenia ustawowego. W przypadku Pana córki będzie to 1/2 do 1/3 udziału w spadku po Panu. Proszę pamiętać, że do wartości spadku dolicza się wszystkie darowizny uczynione na rzecz spadkobierców i osób uprawnionych do zachowku, bez względu na to, kiedy zostały dokonane. Zatem gdyby uprawniony do zachowku (Pana córka z pierwszego małżeństwa) otrzymała w przeszłości darowiznę od Pana, to wartość tej darowizny dolicza się do schedy będącej podstawą do ustalenia wysokości zachowku i w konsekwencji ewentualnych dopłat. Ponieważ jednak nic Pan nie wspomina o darowiznach na rzecz uprawnionej do zachowku, to nie będziemy rozpatrywać tego przypadku.

Do dziedziczenia testamentowego całości spadku dochodzi zawsze wtedy, gdy spadkodawca pozostawił po sobie testament powołujący jednego lub większą liczbę spadkobierców do całości spadku, zaś ci spadkodawcy spadek przyjęli i nie zachodzą okoliczności wyłączające ich od dziedziczenia. Oczywiście można w drodze testamentu wyposażyć tylko jedną osobę. Wtedy najbliższym (w tym przypadku Pana córka, która nie została wydziedziczona) należy się od spadkobiercy zachowek. W razie wydziedziczenia jednego ze spadkobierców ustawowych (córki) zachowek się nie należy. Wtedy jednak do zachowku zamiast wydziedziczonej córki uprawnione są jej dzieci (jeśli je posiada).

Zrzeczenie się zachowku, wydziedziczenie

Zachowek nie należy się również także w razie zrzeczenia się go w umowie notarialnej z samym spadkodawcą, a więc jeszcze za jego życia (art. 1047-1050 K.c.). Zrzeczenie się dziedziczenia obejmuje również potomstwo zrzekającego się, chyba że umowa mówi co innego.

Proszę pamiętać, że wydziedziczenie może nastąpić wyłącznie w testamencie. Jego przyczyna powinna wynikać wprost z treści tego dokumentu ( art.1009 K.c.), czyli:

• - gdy spadkobierca (córka) wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, czyli normami godziwego postępowania,
• - gdy spadkobierca dopuścił się wobec spadkodawcy albo najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci,
• - gdy uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Nie każde bowiem zachowanie wobec spadkodawcy i sprzeczne z jego wolą może być powodem wydziedziczenia.

Zapis bankowy

Jeżeli pragnie Pan poza spadkiem przekazać np. tylko pasierbicy oszczędności w banku, dokonuje Pan (i Pana żona) tzw. zapisu bankowego. Zapis bankowy normowany jest art. 56 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (Dz. U. z 2002 nr 72, poz.665 ze zm.). Banki przyjmują dyspozycję na wypadek śmierci na piśmie, na specjalnie przygotowanym formularzu, ponieważ jest to polecenie skierowane do banku, w którym zobowiązuje się go do wypłaty wkładu bankowego na rzecz konkretnie określonej osoby. Prawa będące przedmiotem zapisu bankowego zostają wyłączone ze spadku po posiadaczu lokaty. Zapis tego typu jest jednostronną czynnością prawną dokonywaną przez posiadacza rachunku na wypadek jego śmierci. Oznacza to, że postanowienia zawarte w zapisie będą realizowane dopiero po śmierci posiadacza rachunku. Prawa majątkowe wskazane przez posiadacza rachunku przechodzą wraz z jego śmiercią na rzecz zapisobiercy, niezależnie od tego, czy jest on powołany do dziedziczenia z mocy testamentu. Niestety prawo określa maksymalną wartość zapisów bankowych jednego posiadacza rachunku. Wynosi ona dwudziestokrotność przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku, ogłaszanego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego za ostatni miesiąc przed śmiercią posiadacza rachunku. W marcu 2021 r. było to 5568,75 zł (x 20 = 111 375 zł).

Jeżeli macie Państwo mieszkanie i nie chcecie, aby córka w pierwszego małżeństwa dziedziczyła choćby najmniejszy udział po Panu, to należałoby spisać umowę dożywocia z pasierbicą.

Umowa dożywocia

Umowa dożywocia uregulowana jest w art. 908-916 Kodeksu cywilnego. W umowie dożywocia Pan i żona jako właściciele nieruchomości zobowiązują się przenieść swoją własność na zbywcę (czyli pasierbicę) w zamian za dożywotnie utrzymanie, a więc dostarczenie wyżywienia, ubrania, światła i opału czy też pielęgnowanie w chorobie. Dożywocie polega tu na przekazaniu własności lokalu mieszkalnego w zamian za prawo do dożywotniego w nim mieszkania i do opieki świadczonej przez nowego właściciela nieruchomości. Jest to przekazanie nieruchomości nieodpłatne, ponieważ jest to czynność zobowiązująco-rozporządzająca i wzajemna. W zamian za przekazanie mieszkania oczekują oni opieki i wspomagania rzeczowo-finansowego oraz osobistego.

Umowa o dożywocie przede wszystkim powoduje niedopuszczalność zaliczenia do substratu zachowku wartości nieruchomości zbytej w ramach umowy dożywocia. Zgodnie z wyrokiem SA w Białymstoku (I ACa 799/17) – wartość nieruchomości przeniesionej przez spadkodawcę na nabywcę w zamian za dożywotnie utrzymanie, tj. w wykonaniu umowy dożywocia, nie dolicza się do substratu zachowku. Zatem Pana córka z pierwszego małżeństwa nie maiłaby nic z tego mieszkania.

Sytuację poważnie komplikuje fakt, że Pańska pasierbica jest osobą z upośledzeniem umysłowym i jest ubezwłasnowolniona. Niestety, umowa dożywocia nie byłaby możliwa. Chyba że zdecydowaliby Państwo znaleźć dla niej opiekuna prawnego, z którym podpiszecie umowę na opiekę pasierbicy i połączycie to z umową o dożywocie. Tak czy inaczej należałoby się o taką osobę zatroszczyć na przyszłość.