Wyrażenie zgody na zaciągnięcie kredytu przez męża

Zaciąganie zobowiązań za zgodą współmałżonka

Obecnie zgodnie z art. 41 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego:

„§ 1. Jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie za zgodą drugiego małżonka, wierzyciel może żądać zaspokojenia także z majątku wspólnego małżonków.

§ 2. Jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie bez zgody drugiego małżonka albo zobowiązanie jednego z małżonków nie wynika z czynności prawnej, wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw, o których mowa w art. 33 pkt 9, a jeżeli wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa, także z przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa.

§ 3. Jeżeli wierzytelność powstała przed powstaniem wspólności lub dotyczy majątku osobistego jednego z małżonków, wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw, o których mowa w art. 33 pkt 9”.

Odpowiedzialność majątkiem wspólnym za zobowiązania

Przewidziana w art. 41 odpowiedzialność majątkiem wspólnym za zobowiązania uzależniona jest od spełnienia następujących przesłanek:

• powstanie zobowiązania w wyniku czynności prawnej dokonanej przez jednego z małżonków,
• obowiązywanie ustroju ustawowej wspólności majątkowej w chwili powstania zobowiązania,
• wyrażenie przez współmałżonka zgody na zaciągnięcie zobowiązania,
• pozostawanie zobowiązania w związku z majątkiem wspólnym.

Zobowiązanie ma powstać w czasie obowiązywania ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej. Decydujące znaczenie ma więc chwila powstania zobowiązania, a nie chwila wymagalności roszczenia wierzyciela. Jeżeli zatem np. umowa pożyczki została zawarta przed zawarciem związku małżeńskiego, bez znaczenia dla odpowiedzialności majątkiem wspólnym pozostaje okoliczność, czy termin spełnienia świadczenia (zwrotu sumy dłużnej) nadszedł także przed powstaniem wspólności majątkowej, czy też już po jej powstaniu.

Jeżeli z zobowiązania zaciągniętego przed powstaniem wspólności majątkowej wynika obowiązek świadczenia, którego spełnienie zostało rozłożone na raty, odpowiedzialność majątkiem wspólnym także (co do zasady) nie powstanie, nawet jeżeli kolejne raty stają się wymagalne już w czasie obowiązywania wspólności.

Możliwość zaspokojenia się wierzyciela jednego z małżonków z majątku wspólnego

Warunkiem powstania możliwości zaspokojenia się wierzyciela jednego z małżonków także z majątku wspólnego jest wyrażenie przez drugiego małżonka zgody na zaciągnięcie zobowiązania. Wyrażenie zgody pozwala kierować egzekucję do majątku wspólnego małżonków, natomiast małżonek wyrażający taką zgodę nie staje się współdłużnikiem. Stroną istniejącego stosunku prawnego pozostaje jedynie małżonek dokonujący czynności prawnej. Małżonek niedokonujący takiej czynności odpowiada jedynie majątkiem wspólnym (pewną masą majątkową) za cudzy dług (tak Sąd Najwyższy w wyroku z 24 czerwca 2005 r., sygn. akt V CK 799/2004, Lexis.pl nr 1631409 oraz w wyroku z 6 grudnia 2012 r., sygn. akt III CSK 43/2012, Lexis.pl nr 5159579).

Do zgody małżonka na dokonanie przez współmałżonka czynności prawnej kreującej zobowiązanie należy stosować przepisy Kodeksu cywilnego normujące problematykę oświadczeń woli. Zgoda może być zatem wyraźna lub wyrażona w sposób dorozumiany; także w postaci elektronicznej (art. 60 Kodeksu cywilnego – w skrócie K.c.). Znajdą zastosowanie art. 61 i 62 K.c. dotyczące chwili złożenia oświadczenia woli oraz skutków śmierci składającego oświadczenie, zanim dotarło ono do adresata.

Należy przyjąć, że znajdzie także zastosowanie art. 63 § 1 K.c. Oznacza to, że małżonek może wyrazić zgodę na zaciągnięcie zobowiązania przez współmałżonka przed dokonaniem przez niego czynności prawnej, równocześnie z dokonaniem takiej czynności, a także post factum. Wyrażany w literaturze pogląd, że wykładnia gramatyczna eliminuje możliwość potwierdzenia już dokonanej czynności (tak m.in. M. Sychowicz, w: Kodeks rodzinny…), wydaje się zbyt daleko idący. W Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym taka możliwość nie została wprawdzie wyraźnie w art. 41 przewidziana, ale też nie wykluczają jej ogólne zasady regulujące stosunki majątkowe małżonków (za dopuszczalnością wyrażenia zgody po dokonaniu czynności opowiada się J. Ignaczewski, w: B. Bieniek, A. Bieranowski, J. Ignaczewski, Małżeńskie prawo majątkowe…, s. 108).

Zgoda małżonka na zawarcie umowy kredytowej

Zgoda małżonka stanowi przyzwolenie na egzekucję z majątku wspólnego, a nie na dokonanie czynności prawnej (tak trafnie J. Ignaczewski, jw., s. 108). Powszechnie przyjmuje się zatem występowanie dwóch rodzajów zgody małżonka na dokonanie czynności prawnej przez współmałżonka: tzw. obligatoryjną, od której wyrażenia zależy ważność dokonanej czynności, oraz tzw. fakultatywną, od której uzależniona jest odpowiedzialność majątkiem wspólnym małżonków za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z nich. Określenia te nie są zbyt precyzyjne, ale możliwe do stosowania.

Zgoda małżonka, o której mowa w art. 41 § 1, może dotyczyć zarówno czynności jednostronnej, jak i umowy (w praktyce ten ostatni przypadek występuje zdecydowanie częściej).

Jeszcze łatwiej wierzyciel mógł zaspokoić się z majątku wspólnego małżonków, jeżeli zobowiązanie zostało zawarte przed 2005 r., bowiem zgodnie z art. 41 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, w brzmieniu sprzed 2005 r.:

„§ 1. Zaspokojenia z majątku wspólnego może żądać także wierzyciel, którego dłużnikiem jest tylko jeden z małżonków.

§ 2. Jeżeli jednak wierzytelność powstała przed powstaniem wspólności ustawowej albo jeżeli dotyczy ona odrębnego majątku jednego z małżonków, wierzyciel może żądać zaspokojenia tylko z odrębnego majątku dłużnika oraz z wynagrodzenia za pracę lub za usługi świadczone osobiście przez dłużnika, jak również z korzyści uzyskanych przez dłużnika z jego praw autorskich twórcy, praw twórcy wynalazku, wzoru lub projektu racjonalizatorskiego.

§ 3. Sąd może ograniczyć lub wyłączyć możliwość zaspokojenia się z majątku wspólnego przez wierzyciela, którego dłużnikiem jest tylko jeden z małżonków, jeżeli ze względu na charakter wierzytelności albo stopień przyczynienia się małżonka będącego dłużnikiem do powstania majątku wspólnego – zaspokojenie z majątku wspólnego byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

§ 4. Wierzyciel małżonka nie może w czasie trwania wspólności ustawowej żądać zaspokojenia z udziału, który w razie ustania wspólności przypadnie temu małżonkowi w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku”.

Pani jedna wyraziła zgodę na dokonanie czynności, a więc była Pani świadoma zawierania umowy kredytowej (pożyczki) i przyjęła Pani odpowiedzialność majątkiem wspólnym.

Zgodnie z obecnie obowiązującym art. 787 Kodeksu postępowania cywilnego „tytułowi egzekucyjnemu wydanemu przeciwko osobie pozostającej w związku małżeńskim sąd nada klauzulę wykonalności także przeciwko jej małżonkowi z ograniczeniem jego odpowiedzialności do majątku objętego wspólnością majątkową, jeżeli wierzyciel wykaże dokumentem urzędowym lub prywatnym, że stwierdzona tytułem egzekucyjnym wierzytelność powstała z czynności prawnej dokonanej za zgodą małżonka dłużnika”.

Jeżeli Pani wyraziła zgodę na zawarcie umowy kredytowej na firmę, to wprawdzie nie jest Pani dłużnikiem, ale wierzyciel będzie mógł zaspokoić się z Pani i Pani męża majątku wspólnego.

Zgodnie z art. Art. 31 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego:

„§ 1. Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.

Majątek wspólny a majątek osobisty każdego z małżonków

§ 2. Do majątku wspólnego należą w szczególności:

1) pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków;

2) dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków;

3) środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków;

4) kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych”.

Zasadą więc jest, że wszelki majątek nabyty w trakcie trwania małżeństwa (wspólności majątkowej) wchodzi do majątku wspólnego małżonków z mocy prawa, chyba, że ustawa stanowi inaczej.

Taki wyjątek stanowi art. 33 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego: „do majątku osobistego każdego z małżonków należą:

1) przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej;

2) przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił;

3) prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom;

4) przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków;

5) prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;

6) przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość;

7) wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków;

8) przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków;

9) prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy;

10) przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej”.

Tak więc Pani wprawdzie nie musi spłacać kredytu, ale po nadaniu klauzuli wykonalności wierzyciel będzie mógł prowadzić egzekucję, także z majątku wspólnego.

Wniosek o nadanie klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika

Rozpoznając wniosek o nadanie klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika, sąd bada, czy osoba wskazana we wniosku jest małżonkiem dłużnika oraz czy wyraziła zgodę na dokonanie czynności prawnej, z której powstała wierzytelność objęta tytułem egzekucyjnym. Nie jest dopuszczalne stosowanie domniemania faktycznego przy ustalaniu, że stwierdzona tytułem egzekucyjnym wierzytelność powstała za zgodą małżonka dłużnika (uchwała SN z 18 marca 2011 r., sygn. akt III CZP 117/2010, Biul. SN 2011, nr 3, LexisNexis nr 2480738), gdyż okoliczność ta musi być wykazana przez wierzyciela za pomocą dokumentu urzędowego lub prywatnego. Ustanie małżeństwa po wydaniu tytułu egzekucyjnego wyklucza zastosowanie art. 787 (postanowienie SN z 12 kwietnia 1976 r., sygn. akt IV CZ 29/76, OSPiKA 1978, nr 3, poz. 48, LexisNexis nr 309030).

W obecnym stanie prawnym istnienie wspólności majątkowej małżonków zarówno w chwili wyrokowania, jak i w chwili orzekania o nadaniu klauzuli wykonalności także przeciwko małżonkowi dłużnika nie stanowi przesłanki nadania tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności w trybie art. 787 (por. odmiennie w odniesieniu do poprzedniego stanu prawnego postanowienia SN: z 30 października 1974 r., sygn. akt I CZ 146/74, Biul. SN 1974, nr 12, poz. 228, LexisNexis nr 325886; z 26 czerwca 1974 r., sygn. akt III CRN 127/74, OSNCP 1975, nr 6, poz. 97 i in.).  

Jeżeli jednak małżonek wykaże w postępowaniu klauzulowym istnienie wynikającego z orzeczenia sądu (art. 52 i 54) albo z mocy ustawy (art. 53) ustroju rozdzielności majątkowej, sąd powinien oddalić wniosek o nadanie klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika (por. art. 787²).

Postępowanie o nadanie klauzuli wykonalności przeciwko osobie pozostającej z dłużnikiem w związku małżeńskim

Sąd w postępowaniu o nadanie klauzuli wykonalności przeciwko osobie pozostającej z dłużnikiem w związku małżeńskim nie bada ważności czynności prawnej, z której wynika wierzytelność stwierdzona tytułem egzekucyjnym (por. odmienną uchwałę SN z 31 stycznia 1996 r., sygn. akt III CZP 198/95, „Glosa” 1996, nr 5, LexisNexis nr 314009), ani tego, kiedy powstała wierzytelność i czy należy ona do wierzytelności, za które małżonkowie odpowiadają majątkiem wspólnym, gdyż zarzuty te jako zarzuty natury merytorycznej małżonek dłużnika może podnieść dopiero w trybie powództwa przeciwegzekucyjnego (postanowienie SN z 22 maja 1975 r., sygn. akt I CZ 72/75, NP 1977, nr 2, LexisNexis nr 325887, z krytyczną glosą K. Korzan; odmiennie uchwała SN z 5 grudnia 1984 r., sygn. akt III CZP 76/84, OSPiKA 1986, nr 2, poz. 27, LexisNexis nr 309031, z aprobującą glosą F. Zedlera).

Nadając klauzulę wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika, należy w jej treści zaznaczyć, że odpowiedzialność małżonka jest ograniczona do majątku objętego wspólnością majątkową. W przeciwieństwie do dłużnika, który nie jest uczestnikiem postępowania o nadanie klauzuli wykonalności przeciwko jego małżonkowi (uchwała SN z 16 października 2008 r., sygn. akt III CZP 85/2008, OSNC 2009, nr 4, poz. 56, LexisNexis nr 1956211).

Pani jako małżonkowi przysługuje zażalenie na postanowienie sądu o nadaniu przeciwko niemu klauzuli wykonalności. Według art. 795 Kodeksu postępowania cywilnego:

„§ 1. Na postanowienie sądu co do nadania klauzuli wykonalności przysługuje zażalenie.

§ 2. Termin do wniesienia zażalenia biegnie dla wierzyciela od dnia wydania mu tytułu wykonawczego lub zawiadomienia go o utworzeniu tytułu wykonawczego w systemie teleinformatycznym albo od dnia ogłoszenia postanowienia odmownego, a gdy ogłoszenia nie było – od dnia doręczenia tego postanowienia. Dla dłużnika termin ten biegnie od dnia doręczenia mu zawiadomienia o wszczęciu egzekucji. W razie zgłoszenia wniosku, o którym mowa w art. 794² § 2 albo 3 kpc, termin ten biegnie od dnia doręczenia stronie uzasadnienia postanowienia albo postanowienia z uzasadnieniem.

§ 3. Przepis § 2 stosuje się odpowiednio do biegu terminu do wniesienia skargi na postanowienie referendarza sądowego”.

Reasumując, Pani jako formalna małżonka dłużnika, wyrażająca zgodę na zawarcie umowy, spowodowała to, że wierzyciel może obecnie zaspokoić swoje roszczenia z Pani i Pani męża majątku wspólnego.