Wypadek drogowy – dwie kary za przestępstwo i wykroczenie

Spowodowanie wypadku drogowego i dwa oskarżenia o przestępstwo i wykroczenie

Zatem jest Pan sprawcą wypadku drogowego, wskutek którego dwie osoby odniosły obrażenia. Obecnie zarzuca się Panu popełnienie zarówno wykroczenia jak i przestępstwa.

Zgodnie z art. 86 Kodeksu wykroczeń:

„§ 1. Kto na drodze publicznej, w strefie zamieszkania lub strefie ruchu, nie zachowując należytej ostrożności, powoduje zagrożenie bezpieczeństwa w ruchu drogowym, podlega karze grzywny.

§ 2. Kto dopuszcza się wykroczenia określonego w § 1, znajdując się w stanie po użyciu alkoholu lub podobnie działającego środka, podlega karze aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny.

§ 3. W razie popełnienia wykroczenia określonego w § 1 przez osobę prowadzącą pojazd można orzec zakaz prowadzenia pojazdów”.

Przedmiotem ochrony jest bezpieczeństwo ruchu drogowego, które opiera się zarówno na skodyfikowanych, jak i nieskodyfikowanych wprost zasadach zapewniających to bezpieczeństwo jego uczestnikom.

Strona przedmiotowa obejmuje czyn polegający na niezachowaniu należytej ostrożności, powodujący zagrożenie bezpieczeństwa w ruchu drogowym. Chodzi o zachowanie ostrożności przez uczestnika ruchu lub inną osobę, naruszającą w związku ze swoimi czynnościami tę zasadę. Zasada ostrożności w ruchu drogowym ma szerokie znaczenie i może się odnosić do różnych sytuacji. Należyta ostrożność jest wymagana szczególnie przy przejazdach przez skrzyżowanie, przy wyprzedzaniu, omijaniu. Zasady ruchu określa formalnie ustawa, ale ostrożność korzystania z dróg nadaje regułom ustawowym pełną wartość wraz z doświadczeniem życiowym użytkownika drogi.

Trafnie podkreślił Sąd Najwyższy w wyroku z 29 kwietnia 2003 r. (III KK 61/03, LexPolonica nr 370421, OSNwSK 2003, poz. 886), że dla odpowiedzialności z tego przepisu konieczne jest ustalenie, iż sprawca nie zachował „należytej ostrożności”, a więc takiej, jaka była wymagana w danej sytuacji.

Należy zaznaczyć, iż czyn określony w art. 86 K.w. koresponduje z przestępstwem wypadku komunikacyjnego, o którym mowa w art. 177 K.k. Różnica polega na stopniu naruszenia zasad bezpieczeństwa w ruchu i jego następstwach w postaci uszkodzenia ciała lub skutku śmiertelnego.

Art. 177 K.k. obejmuje przypadki naruszenia zasad bezpieczeństwa w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym, z czym łączy się „zwykłe” uszkodzenie ciała (§ 1) albo „ciężkie” uszkodzenie ciała lub śmierć innej osoby. Natomiast wykroczenie określone w art. 86 § 1 K.w. prowadzi do „zagrożenia bezpieczeństwa w ruchu drogowym.

Art. 86 K.w. łączy się również odpowiednio ze sprawą spowodowania bezpośredniego niebezpieczeństwa w komunikacji w rozumieniu art. 174 K.k.

Sąd Najwyższy w wyroku z 1 grudnia 2000 r. (V KKN 466/00, LexPolonica nr 392253) wypowiedział pogląd, że jeżeli czyn sprawcy wypełniał zarówno znamiona występku wypadku komunikacyjnego (art. 177 § 1 K.k.), jak i wykroczenia przewidzianego w art. 86 § 1 K.w., tzn. naruszał zasady bezpieczeństwa i powodował zagrożenie w ruchu drogowym, należy na zasadzie konsumpcji przyjąć odpowiedzialność za wypadek drogowy.

Na podstawie powyższego wyroku powinien Pan odpowiadać jedynie za przestępstwo. Pana sytuacja jest jednak odrębna, gdyż Pański czyn wobec kierowcy stanowił wykroczenie zaś wobec jego pasażera – przestępstwo.

Należy bowiem zaznaczyć, iż za wykroczenie sprawca może odpowiadać tylko wtedy, gdy skutki wypadku nie osiągnęły progu właściwego dla występku pod postacią wypadku komunikacyjnego (wyrok SN z 12 września 1994 r., III KRN 115/94, LexPolonica nr 308956, Prok. i Pr. 1995, nr 1, poz. 99).

Jednak w postanowieniu z 12 stycznia 2001 r. (III KKN 504/98, LexPolonica nr 351731, OSP 2001, nr 9, poz. 126) Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że nic nie stoi na przeszkodzie ukaraniu (skazaniu) sprawcy wypadku drogowego za wykroczenie spowodowania zagrożenia w ruchu drogowym (art. 86 § 1 K.w.), mimo iż to samo zachowanie (ten sam czyn) nosi znamiona przestępstwa określonego w art. 177 K.k. A zatem Sąd Najwyższy sprzeciwił się w tym postanowieniu odwołaniu się do zasady konsumpcji, którą, jak się wydaje, prawidłowo akceptowano w tych przypadkach we wcześniejszych orzeczeniach.

Różne obrażenia pokrzywdzonych w wypadku komunikacyjnym i dwa zarzuty dla sprawcy

Moim zdaniem powinien Pan odpowiadać jedynie za przestępstwo. Jednak prawdopodobnie wskutek różnych obrażeń pokrzywdzonych w wypadku Pana czyn został zakwalifikowany jako dwa odrębne czyny. Jak widać, orzecznictwo nie jest jednolite, dlatego praktyka sądów w tym zakresie odbiega od siebie.

Zgodnie z art. 177 Kodeksu karnego:

„§ 1. Kto, naruszając, chociażby nieumyślnie, zasady bezpieczeństwa w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym, powoduje nieumyślnie wypadek, w którym inna osoba odniosła obrażenia ciała określone w art. 157 § 1, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

§ 2. Jeżeli następstwem wypadku jest śmierć innej osoby albo ciężki uszczerbek na jej zdrowiu, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.

§ 3. Jeżeli pokrzywdzonym jest wyłącznie osoba najbliższa, ściganie przestępstwa określonego w § 1 następuje na jej wniosek”.

Artykuł 177 przewiduje dwie odmiany typu podstawowego przestępstwa spowodowania wypadku komunikacyjnego. W § 1 określono sankcję za spowodowanie tzw. średniego (zwykłego) wypadku komunikacyjnego, natomiast w § 2 – za spowodowanie tzw. ciężkiego wypadku komunikacyjnego.

W odniesieniu do wypadku komunikacyjnego, określanego w doktrynie mianem średniego, lekkiego lub lżejszego bądź zwykłego (art. 177 § 1), skutkiem jest wywołanie u innej osoby obrażeń ciała, o jakich mowa w art. 157 § 1 (naruszenia czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia, innego od przewidzianych w art. 156 § 1, trwającego dłużej niż 7 dni).

Tak jak wcześniej wspomniałem, spowodowanie wypadku drogowego z reguły stanowi jednocześnie spowodowanie zagrożenia bezpieczeństwa w ruchu drogowym, realizujące znamiona wykroczenia przewidzianego w art. 86 § 1 K.w. Art. 177 § 1 i 2 K.k. oraz art. 86 § 1 K.w. pozostają jednak ze sobą w zbiegu pozornym. Wyłączenie przepisu Kodeksu wykroczeń następuje na podstawie zasady konsumpcji (R.A. Stefański, Wnioskowy tryb ścigania..., s. 38).

Zbieg przepisów prawa wykroczeń i prawa karnego określającego przestępstwo

Warto w tym miejscu zacytować również art. 10 Kodeksu wykroczeń, zgodnie z którym:

„§ 1. Jeżeli czyn będący wykroczeniem wyczerpuje zarazem znamiona przestępstwa, orzeka się za przestępstwo i za wykroczenie, z tym że jeżeli orzeczono za przestępstwo i za wykroczenie karę lub środek karny tego samego rodzaju, wykonuje się surowszą karę lub środek karny. W razie uprzedniego wykonania łagodniejszej kary lub środka karnego zalicza się je na poczet surowszych.

§ 2. Przy zaliczaniu kar przyjmuje się jeden dzień aresztu za równoważny jednemu dniowi pozbawienia wolności, dwóm dniom ograniczenia wolności oraz grzywnie w kwocie od 20 do 150 złotych.

§ 3. Karę aresztu orzeczoną za wykroczenie uważa się za karę tego samego rodzaju co kara pozbawienia wolności orzeczona za przestępstwo.

§ 4. Zaliczeniu, o którym mowa w § 1, nie podlegają środki karne w postaci:

1) nawiązki, jeżeli za wykroczenie i za przestępstwo orzeczono je na rzecz różnych podmiotów;

2) obowiązku naprawienia szkody, jeżeli za wykroczenie i za przestępstwo orzeczono je w związku z różnym rodzajem szkód”.

Powyższy artykuł reguluje zagadnienie zbiegu przepisów prawa wykroczeń i prawa karnego określającego przestępstwo. Chodzi o zbieg wykroczenia z przestępstwem. Może się zdarzyć, że czyn człowieka narusza przepis prawa wykroczeń i także odpowiedni przepis Kodeksu karnego lub innej ustawy.

Przyjmuje się, że rozwiązanie tej kwestii nie podlega już konstrukcji zbiegu przepisów, lecz zasadzie tzw. idealnego zbiegu – następuje zbieg wykroczenia i przestępstwa.

Rozwiązanie przyjęte w prawie wykroczeń polega na tym, że orzekanie kary następuje zarówno za wykroczenie, jak i za przestępstwo. Mają więc miejsce dwa realne postępowania karne mimo jednego czynu. Na tym właśnie polega istota zastosowanego w tym wypadku tzw. idealnego zbiegu.

Z podwójnego postępowania, a ściślej – z postępowania w sprawach o wykroczenie, można zrezygnować, jeżeli osądzono już sprawę o przestępstwo lub jeżeli takie postępowanie toczy się z oskarżenia publicznego. W sprawie o wykroczenie, w której odmówiono wszczęcia postępowania lub je umorzono, można podjąć postępowanie w terminie trzech miesięcy od uprawomocnienia się orzeczenia w sprawie o przestępstwo, jeżeli orzeczeniem tym uniewinniono oskarżonego lub umorzono postępowanie, a nie ustała jeszcze karalność wykroczenia (zob. W. Marcinkowski, Materialnoprawna i procesowa problematyka idealnego zbiegu przestępstwa i wykroczenia, WPP 2003, nr 3, s. 30).

Ukaranie sprawcy wypadku zarówno za przestępstwo jak i za wykroczenie

Jeżeli dojdzie do ukarania Pana zarówno za przestępstwo, jak i za wykroczenie, według obecnego brzmienia art. 10 § 1 wykonuje się karę surowszą lub środek karny. Warunkiem jest tożsamość rodzajowa orzeczonych kar lub środków karnych (kar dodatkowych). Jeśli kara łagodniejsza lub środek karny zostały już wykonane, to należy je odpowiednio zaliczyć na poczet surowszej kary lub środka karnego.

Jak z powyższego wynika, odpowiedzialność podwójna, tj. za wykroczenie i przestępstwo, w zasadzie nie jest realizowana, mimo że może dojść do podwójnego ukarania. Skutki te są następnie likwidowane. Sens zasady, że mogą toczyć się dwa odrębne postępowania z powodu wykroczenia i przestępstwa, ma znaczenie warunkowe, dopełniające, uszczelnia potrzebę odpowiedzialności sprawcy. Odpowiedzialność za wykroczenie wchodzi w rachubę praktycznie wówczas, gdy czyn z jakichś powodów nie doprowadzi do odpowiedzialności za przestępstwo, np. wobec braku skargi w przypadku przestępstwa prywatnoskargowego, braku wniosku o ukaranie w przypadku przestępstwa wnioskowego albo też w przypadku warunkowego umorzenia postępowania lub oceny czynu przestępczego jako wykazującego znikomy tylko stopień szkodliwości społecznej.

Jak więc wynika z powyższego, zamiast w Pana przypadku zastosować odpowiedzialność jedynie za przestępstwo (co byłoby bardziej uzasadnione), najprawdopodobniej z powodu dwóch osób pokrzywdzonych zastosowano powyższy przepis, dlatego za jeden czyn będzie Pan odpowiadał w dwóch różnych postępowaniach, a kara zostanie naliczona zgodnie z tym przepisem.

Dla Pana ważną kwestią są punkty karne – przyznawane na podstawie ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym oraz rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 25 kwietnia 2012 r. w sprawie postępowania z kierowcami naruszającymi przepisy ruchu drogowego.

Według § 2 ust. 4 wyżej wymienionego rozporządzenia – jeżeli kierowca jednym czynem naruszył więcej niż jeden przepis ruchu drogowego, w ewidencji uwidacznia się wszystkie naruszenia, przypisując każdemu odpowiednią liczbę punktów, z zastrzeżeniem ust. 5-9.

Powyższe oznacza, że w takim przypadku punkty karne się kumulują.

Od tej reguły przewidziano pewne wyjątki określone w § 2 ust. 5-9. W tym wypadku może znaleźć zastosowanie ust. 8, zgodnie z którym w razie dopuszczenia się przez kierowcę przestępstwa drogowego, określonego w załączniku nr 1 kodem A 01 (popełnienie przestępstwa określonego w art. 177 § 1 Kodeksu karnego), naruszeniu, które stanowiło znamię przestępstwa, punktów nie przypisuje się.

Niestety moim zdaniem powyższy przepis nie uchroni Pana przed doliczeniem punktów karnych za to przestępstwo.

Jak już wspomniałem – żeby mówić o popełnieniu przestępstwa z art. 177 K.k., konieczne jest łączne spełnienie dwóch przesłanek:

• kierujący musi naruszyć zasady bezpieczeństwa w ruchu,
• inna osoba musi w skutek wypadku doznać urazu.

Naruszenie zasad bezpieczeństwa w ruchu

Naruszenie zasad bezpieczeństwa w ruchu oznacza złamanie przez uczestnika ruchu reguł wyrażonych w postaci znaków drogowych, sygnalizacji świetlnej oraz konkretnych przepisów prawnych (najczęściej prawa o ruchu drogowym), jak również reguł wynikających ze zdrowego rozsądku oraz ogólnego nakazu ostrożności i rozwagi.

Jeżeli zatem przekroczył Pan dozwoloną prędkość, wyprzedzając, albo złamał Pan zakaz wyprzedzania, bądź nie ustąpił Pan pierwszeństwa przejazdu i w wyniku tego doszło do wypadku i wskutek tego powstał uszczerbek na zdrowiu innej osoby, to Pana zachowanie wypełnia znamiona przestępstwa z art. 177 K.k. Tak więc nie otrzyma Pan punktów karnych odpowiednio za przekroczenie prędkości, nieustąpienie pierwszeństwa czy złamanie zakazu wyprzedzania, a jedynie za przestępstwo z art. 177 Kodeksu karnego (10 pkt).

Niestety stosowanie punktów karnych jako środka szczególnego o charakterze administracyjnoprawnym nie opiera się o zasady panujące w prawie karnym mówiącym, aby nie karać dwa razy za to samo, dlatego dopuszczalna jest kumulacja punktów na tym gruncie (prawo administracyjne). Moim zdaniem nie ma możliwości uniknięcia kumulacji punktów karnych, jeżeli zostanie Pan uznany za winnego popełnienia wykroczenia i przestępstwa.