Wynajem pokoi – jak uniknąć zapłaty na rzecz STOART?

Uprawnienia STOART do pobierania opłat

Kwestia jest sporna, orzecznictwo i literatura prawa autorskiego niestety stoją raczej po stronie twórców i artystów wykonawców, co nie znaczy, że nie ma Pan szans na wygraną.

Zacznijmy może od samego uprawnienia STOART do pobierania opłat. Otóż STOART jest organizacją zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi w rozumieniu art. 104 ustawy z 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (dalej: „prawo autorskie”). Są to stowarzyszenia zrzeszające twórców, artystów wykonawców, producentów lub organizacje radiowe i telewizyjne, których statutowym zadaniem jest zbiorowe zarządzenie i ochrona powierzonych im praw autorskich lub praw pokrewnych oraz wykonywanie uprawnień wynikających z ustawy.

Uprawnienia organizacji reprezentującej artystów i wykonawców

Zgodnie z art. 105 ust. 1 prawa autorskiego domniemywa się, że organizacja zbiorowego zarządzania jest uprawniona do zarządzania i ochrony w odniesieniu do pól eksploatacji objętych zbiorowym zarządzaniem oraz w odniesieniu do pól eksploatacji objętych zbiorowym zarządzaniem oraz że ma legitymację procesową w tym zakresie (może więc wystąpić do sądu przeciwko osobie naruszającej prawa autorskie). W zakresie swojej działalności organizacja zbiorowego zarządzania może domagać się udzielenia informacji oraz udostępnienia dokumentów niezbędnych do określenia wysokości dochodzonych przez nią wynagrodzeń i opłat (art. 105 ust. 2).

Obecnie istnieje kilka takich organizacji:

• STOART (reprezentuje artystów wykonawców),
• SAWP (reprezentuje tych artystów wykonawców, których nie reprezentuje STOART),
• ZAiKS (reprezentujący autorów),
• i ZPAV (reprezentujący producentów).

Opłaty pobierane przez organizacje reprezentujące artystów i wykonawców 

Niestety, jak widać, każda organizacja reprezentuje kogo innego (np. SAWP reprezentuje artystów polskich, a STOART zarówno polskich, jak i zagranicznych), w związku z czym płacić trzeba na rzecz każdej z organizacji. Organizacje bowiem nie rozliczają się ze sobą, a umowa proponowana przez jedną z nich nie obejmuje podmiotów zrzeszonych w innych podobnych organizacjach. Oznacza to, że jeśli nawet zawrze Pan umowę ze STOART, to za jakiś czas może pojawić się przedstawiciel innej organizacji i również zażądać zapłaty.

Opłaty:

• STOART – miesięczna minimalna stawka za radio to 7 zł, za TV – 15,40 zł,
• SAWP – 2,50 zł za radio, 5 zł za TV,
• ZPAV – obiekt wynajmujący do 20 pokoi musi miesięcznie odprowadzać 40 zł,
• w ZAiKS w obiektach bez kwalifikacji (bez gwiazdek określających kategorię hotelu) miesięcznie 1,50 zł od każdego gniazdka do podłączenia urządzeń odbiorczych.

Opłata uiszczana na rzecz takich organizacji jest niezależna od opłaty abonamentowej!

Wynagrodzenie za korzystanie z utworu - umowa licencyjna

Zgodnie z art. 17 prawa autorskiego, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, twórcy przysługuje prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim we wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu. Ktoś, kto korzysta z utworów bez zgody twórcy, musi zawrzeć umowę licencyjną i zapłacić wynagrodzenie, chyba że jego działanie mieści się w granicach tzw. dozwolonego użytku. W przypadku programów radiowych i TV przypadek dozwolonego użytku przewiduje art. 24 prawa autorskiego o następującym brzmieniu:

„Art. 24. 1. Wolno rozpowszechniać za pomocą anteny zbiorowej oraz sieci kablowej utwory nadawane przez inną organizację radiową lub telewizyjną drogą satelitarną albo naziemną, jeżeli następuje to w ramach równoczesnego, integralnego i nieodpłatnego rozpowszechniania programów radiowych lub telewizyjnych i przeznaczone jest do oznaczonego grona odbiorców znajdujących się w jednym budynku lub w domach jednorodzinnych obejmujących do 50 gospodarstw domowych.

2. Posiadacze urządzeń służących do odbioru programu radiowego lub telewizyjnego mogą za ich pomocą odbierać nadawane utwory, choćby urządzenia te były umieszczone w miejscu ogólnie dostępnym, jeżeli nie łączy się z tym osiąganie korzyści majątkowych”.

Ponadto także art. 23 ust. 1 i 2:

„Art. 23. 1. Bez zezwolenia twórcy wolno nieodpłatnie korzystać z już rozpowszechnionego utworu w zakresie własnego użytku osobistego. Przepis ten nie upoważnia do budowania według cudzego utworu architektonicznego i architektoniczno-urbanistycznego oraz do korzystania z elektronicznych baz danych spełniających cechy utworu, chyba że dotyczy to własnego użytku naukowego niezwiązanego z celem zarobkowym.

2. Zakres własnego użytku osobistego obejmuje korzystanie z pojedynczych egzemplarzy utworów przez krąg osób pozostających w związku osobistym, w szczególności pokrewieństwa, powinowactwa lub stosunku towarzyskiego”.

Udostępnienia gościom TV w pokojach hotelowych, świetlicach hotelowych czy barze hotelowym

Istnieje spór, który przepis dotyczy sytuacji udostępnienia gościom TV w pokojach hotelowych. Ust. 2 z pewnością dotyczy sytuacji, kiedy np. publicznie odtwarzana jest TV w świetlicy hotelu, w restauracji hotelowej czy barze hotelowym (czyli to sam posiadacz urządzenia odtwarza TV niejako dla gości). Natomiast niektórzy wskazują, że jeśli TV znajduje się w samym pokoju, a nie w miejscu „ogólnie dostępnym”, to mamy do czynienia z przypadkiem, o którym mowa w art. 24 ust. 1. W praktyce nie ma to jednak większego znaczenia, gdyż zgodnie z art. 35 prawa autorskiego dozwolony użytek nie może naruszać normalnego korzystania z utworu lub godzić w słuszne interesy twórcy. Orzecznictwo i doktryna są tutaj bardzo konsekwentne i jednoznacznie stwierdzają, że dozwolony użytek programów radiowo-telewizyjnych nie może mieć miejsca, jeżeli łączy się z nim osiąganie korzyści majątkowych.

Czy posiadanie w pokojach hotelowych TV łączy się z osiąganiem korzyści majątkowej?

Co do zasady domniemywa się, że fakt, iż w pokoju znajduje się TV, łączy się z osiąganiem korzyści majątkowej. Mianowicie E. Traple w komentarzu do prawa autorskiego (Komentarz do art. 24, Nb 3 [w:] J. Barta, R. Markiewicz, Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych, Komentarz, wyd. 2, Warszawa 2001) porusza problem, czy określenie „budynek” z art. 24 ust. 1 obejmuje także hotel. Wyraża tezę, że nie obejmuje to hoteli – chociaż co prawda właściciele ich nie pobierają oddzielnej opłaty za odbiór programów TV w pokojach hotelowych, to jednak usługa umożliwienia odbioru za pomocą anteny zbiorczej i wewnętrznej sieci kablowej przyczynia się do podniesienia standardu i ceny za pokój.

Justyna Mordwiłko („Studia Iuridica” 2005/44/241, Udostępnianie programów radiowych i TV w hotelach, teza nr 3): W przypadku hotelu aktu eksploatacji utworu dokonuje nie tylko sam gość hotelowy, korzystając z odbiornika udostępnionego mu w pokoju, ale działalność taką w pewnym sensie podejmuje również przedsiębiorstwo prowadzące hotel właśnie poprzez umieszczenie odbiorników do dyspozycji gości. Zresztą to nie gość hotelowy jest zobowiązany uzyskiwać zezwolenie i płacić wynagrodzenia za korzystanie z utworów, lecz hotelarz czerpiący zyski z udostępniania utworów. Jest to sytuacja analogiczna do rozpowszechniania utworów w sklepach czy restauracjach, w których to nie klienci, lecz właściciele tych miejsc publicznych, odtwarzając muzykę, są zobowiązani do uiszczania odpowiednich opłat na rzecz twórców. Z zasady zaś klienci hotelu nie stanowią kręgu rodzinnego lub towarzyskiego osoby prowadzącej hotel, nie może być zatem mowy o własnym użytku osobistym.

Umieszczenie odbiorników radiowo-telewizyjnych w pokojach hotelowych

Umieszczenie odbiorników radiowo-telewizyjnych podwyższa standard pokoi hotelowych, więc generalnie uznaje się, że odbiór ten łączy się z osiąganiem korzyści majątkowych przez właściciela hotelu. Publiczne odtwarzanie obejmuje odbiór przez gości hotelowych programu radiowego lub TV w pokojach hotelowych. Właściciel hotelu, umieszczając odbiorniki radiowe lub TV w pokojach, udostępnia gościom taki odbiór (publiczne rozpowszechnianie dzieł nadawanych) – pismo Ministra Kultury z 02.12.2002 r., DP/WPA.024/415/02.

Orzeczenie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 08.10.2004 r. (VI ACa 62/04):

„Zdaniem Sądu Apelacyjnego z pewnością umieszczenie odbiorników przez pozwanego w swoich hotelach wiąże się z osiąganiem przez Orbis S.A. korzyści majątkowych, albowiem wpływa to na atrakcyjność oferty hotelowej, podwyższa standard hotelu i wpływa bezpośrednio na uzyskanie wyższej kategorii gwiazdkowej hotelu zgodnie z powoływanym rozporządzeniem Ministra Gospodarki z 13.06.2001 roku w sprawie obiektów hotelarskich i innych obiektów, w których są świadczone usługi hotelarskie (Dz. U. Nr 66, poz. 665 z późn. zm.), obecnie kwestie te reguluje rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z 19.08.2004 r. (Dz. U. Nr 188, poz. 1945), gdzie dla uzyskania określonej kategorii gwiazdkowej niezbędne jest posiadanie w pokojach telewizorów w celu możliwości oglądania programów lokalnych i satelitarnych, dla niektórych kategorii jest niezbędne zorganizowanie sali klubowej. Nie ma przy tym znaczenia kwestia oglądalności programów przez określone osoby, wystarcza bowiem potencjalna możliwość skorzystania z oferty obejrzenia programu audiowizualnego. Z tych względów działania pozwanego nie są działaniami w ramach licencji ustawowej określonej w art. 24 ust 2 ustawy, albowiem warunkiem skorzystania z unormowań określonych w tym przepisie jest brak korzyści majątkowych w związku z odbiorem programów. Przy ponownym rozpoznaniu sprawy zadaniem Sądu Okręgowego będzie określenie wysokości wynagrodzenia autorskiego należnego Stowarzyszeniu z uwzględnieniem wyżej wskazanych okoliczności, a w szczególności faktu, iż zamieszczenie w hotelach pozwanego telewizorów wpływa na podwyższenie standardu danego hotelu, uatrakcyjnienie oferty, jest warunkiem niezbędnym dla uzyskania wyższej kategorii obiektu hotelarskiego. Z uwagi na to, iż Sąd pierwszej instancji, uznając, iż działania pozwanego nie naruszają wskazanych przez powoda pól eksploatacji, nie zajmował się kwestią należnego powodowi wynagrodzenia, przez co nie rozpoznał istoty sprawy, co uzasadnia uchylenie zaskarżonego orzeczenia na podstawie art. 386 § 14 K.p.c. i przekazanie go Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania”.

Stanowisko takie znajduje również potwierdzenie w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości.

Jak uniknąć obowiązku zapłaty za korzystanie TV organizacjom reprezentującym artystów i wykonawców?

Aby uniknąć obowiązku zapłaty wynagrodzenia, koniecznie jest stwierdzenie, że fakt, iż w pokojach znajdują się TV, nie przysparza Panu żadnych dodatkowych korzyści majątkowych. Pytanie, kto powinien udowodnić: czy organizacja zbiorowego zarządzania ma udowodnić, iż np. Pana przychody są wyższe przez to, że pokoje są lepiej wyposażone? Czy też to Pan musi udowodnić, iż Pana przychody nie są wyższe przez to, że pokoje są lepiej wyposażone? I tutaj również orzecznictwo daje odpowiedź jednoznaczną: obowiązek taki spoczywa niestety na tym, kto korzysta z TV.

M. Bleszyński (glosa do wyroku sądu apelacyjnego z 04.12.2000 r., I ACa 239/00), teza nr 3, PUG 2003/6/17: W konstrukcji art. 24 ust. 2 PrAut [przesłanka osiągania korzyści majątkowych] ujęta została jako przesłanka negatywna. W konsekwencji fakt nieosiągania korzyści wykazać musi nie wywodzący tytuł do roszczeń z prawa autorskiego, ale posiadacz urządzenia. W przepisie użyto bowiem sformułowania: jeżeli nie łączy się z tym osiąganie korzyści majątkowych. Dowodzić powinien więc ten, kto twierdzi, że korzystanie było dozwolone ze względu na brak korzyści majątkowych z odtwarzania (art. 6 K.c.).

Bezwzględne prawo twórcy do wynagrodzenia za korzystanie z jego utworu

Wyrok SA w Katowicach z 14.03.2008 r. (I ACa 102/08): Bezwzględne prawo twórcy do wynagrodzenia za korzystanie z jego utworu wiąże się z tym, że powinien on zawsze partycypować w korzyściach osiąganych przez inne osoby, co do zasady, włączenie utworu w prowadzoną działalność zarobkową oznacza osiąganie korzyści w sposób pośredni, bo każde korzystanie z utworów chronionych dla realizacji celów komercyjnych stanowi jeden z elementów prowadzonej działalności gospodarczej i łączy się z osiąganiem korzyści. Należy jednak mieć na uwadze, że przewidziana powołanym przepisem (art. 24 ust. 2 u.p.a.p.p.) możliwość wykazania nieosiągania korzyści majątkowej nie może być pustym zapisem, zakłada, że mogą istnieć takie sytuacje, w których nie zachodzi nawet pośredni wpływ odbioru nadawanych w programie radiowym utworów na powodzenie prowadzonej działalności. Pozwany przedstawił dowody wskazujące na brak związku z prowadzoną działalnością opisanego odbierania utworów nadawanych w programach radiowych oraz możliwości osiągania z tego tytułu jakichkolwiek korzyści majątkowych. Rzeczą powoda utrzymującego, że zachodzi związek odbierania nadawanych utworów z działalnością pozwanego i jej efektem, było wskazanie, w czym wyraża się korzyść pozwanego.

Wyrok SN z 28.09.2005 r. (I CK 164/05): Zgodnie z konstrukcją art. 24 ust. 2 ustawy z 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych publiczny odbiór tylko wtedy jest dozwolony, jeśli nie łączy się z nim osiąganie korzyści majątkowych. W myśl ogólnej reguły dowodowej z art. 6 K.c. zaistnienie przesłanek do zastosowania tego wyjątkowego przepisu powinien więc udowodnić korzystający z utworów. Przyjęcie innego rozkładu obowiązku dowodowego jest niedopuszczalne ze względu na to, że art. 24 ust. 2 wprowadza wyjątek od prawa wyłącznego, i to korzystający z tego wyjątku musi udowodnić, że działanie jego mieści się w dozwolonych kryteriach.

Korzyść majątkowa w związku z zaopatrzeniem pokoi hotelowych w TV

Musi Pan więc wykazać, że nie osiąga Pan korzyści majątkowych w związku z zaopatrzeniem pokoi w TV. Po pierwsze, proszę zwrócić uwagę, że wszelkie wskazane wyżej orzeczenia odnoszą się do hoteli, a nie do kwater prywatnych. Tymczasem warto zwrócić uwagę na treść przepisów ustawy z 29.08.1997 r. o usługach turystycznych (Dz. U. z 2001 r. Nr 55, poz. 578). Art. 35 tej ustawy posługuje się pojęciem usługi hotelarskie, które mogą być świadczone w obiektach hotelarskich lub w innych obiektach, za które uważa się w szczególności wynajmowane przez rolników pokoje i miejsca na ustawianie namiotów w prowadzonych przez nich gospodarstwach rolnych, jeżeli obiekty te spełniają określone wymagania (art. 36 ust. 2).

Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z 19.08.2004 r. w sprawie obiektów hotelarskich, w których są świadczone usługi hotelarskie (Dz. U. z 2006 r. Nr 22, poz. 169) określa zasady przydzielania „gwiazdek” poszczególnym obiektom. TV w pokoju jest czynnikiem, które ma wpływ na liczbę gwiazdek (a więc i na cenę pokoju), należałoby więc ustalić, czy Pana kwatery podlegają temu rozporządzeniu jako takie obiekty, czy też nie (wtedy są po prostu zwykłymi kwaterami).

Z tego, co Pan pisze, Pana dom nie jest „gwiazdkowany”. Jeśli Pana dom potraktować jako obiekt świadczący usługi hotelarskie, to oznaczałoby to, że TV może mieć wpływ na standard pokoju (wymaga to oczywiście analizy stanu faktycznego) i stosować należy całe orzecznictwo. Jeśli nie, to można się zastanawiać, czy orzecznictwo dotyczące hoteli można wprost stosować do zwykłych kwater agroturystycznych;

Po drugie, pewnym (choć słabym) argumentem, może być też brzmienie art. 3 ustawy z 02.07.2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. z 2007 r. Nr 155, poz. 1095), który wyłącza stosowanie przepisów tej ustawy do działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie upraw rolnych oraz chowu i hodowli zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego, a także wynajmowania przez rolników pokoi, sprzedaży posiłków domowych i świadczenia w gospodarstwach rolnych innych usług związanych z pobytem turystów. Jednakże wyłączenie spod pojęcia działalności gospodarczej usług agroturystycznych dotyczy jedynie sfery administracyjno-prawnej (brak obowiązku rejestracji). Nie ma ono moim zdaniem wpływu na to, że z punktu widzenia innych przepisów prowadzi Pan działalność gospodarczą.

Po trzecie, istotnym argumentem może być charakter i miejsce, gdzie wynajmuje Pan pokoje. Otóż jeśli są to domki wakacyjne, np. nad morzem, to trudno uznawać, że TV w jakiś istotny sposób wpływa na wybór pokoju i cenę. Większość ludzi, wybierając pokój na czas pobytu na wakacjach, w ogóle przecież nie pyta o TV – należałoby znów ustalić, w jakim stopniu goście korzystają z TV (osobiście nie zdarzyło mi się włączyć TV na wyjeździe wakacyjnym ani razu; pytanie, ile jest takich osób...). Nie będzie natomiast skutecznym argumentem to, że cena pokoju z TV i bez TV jest taka sama, gdyż jak już wyżej wskazywałem, twierdzi się, że fakt, iż ceny nie są zróżnicowane, nie ma wpływu na domniemanie osiągania korzyści majątkowej. Ponadto wskazać należy, że charakter hoteli i kwater agroturystycznych jest zupełnie odmienny – hotele często są nastawione na przyjęcie znamienitych gości, VIP-ów, natomiast kwatery służą po prostu wypoczynkowi.

Wreszcie, po czwarte, istotne są argumenty o charakterze makroekonomicznym. Oczywiste jest, że masowe pobieranie opłat przez stowarzyszenia spowoduje wzrost kosztów utrzymania działalności agroturystycznej, który oczywiście zostanie przerzucony na turystów, co spowoduje wzrost kosztów pobytu wakacyjnego w kraju i negatywnie wpłynie na rozwój turystyki, co z kolei uderzy w państwowy budżet. Wszystko zaś po to, by wzbogaciły się stowarzyszenia twórców i wykonawców. A jeśli prawo nie daje jasnej odpowiedzi, to sąd często orzeka w interesie ogólnospołecznym, z tym że tutaj sprawa musiałaby dojść do Sądu Najwyższego – wtedy można by się spodziewać precedensowego orzeczenia w tej sprawie.