Wynajem świetlicy wiejskiej i pobieranie opłat

Pan Wiktor zwrócił się do nas z pytaniem dotyczącym działalności samorządu, a konkretnie zasad wynajmu świetlic wiejskich i pobierania za to opłat. W jego gminie przewodniczący rady gminy i zarazem sołtys miejscowości, w której mieszka, odpowiada za wynajem sali wiejskiej na różne uroczystości. Gminny regulamin przewiduje opłatę tylko za media, ale przewodniczący ustalił cenę za wynajem na 1500 zł. Dodatkowo pobiera opłatę za media, pokrowce na fotele 700 zł, a do ceny zużytej energii dolicza 20% marży. Do pana Wiktora zwrócili się rodzice, którzy zorganizowali imprezę charytatywną na rzecz szkoły w tej miejscowości, bo oni także musieli zapłacić. Sala była budowana w czynie społecznym i ze środków gminy i pan Wiktor uważa, że nie powinno się na niej zarabiać, a pieniądze z wynajmu powinny być wydawane na rzecz miejscowości (kontrolę nad tymi pieniędzmi sprawuje sołtys i rada solecka). Pan Wiktor pyta więc, czy takie postępowanie jest zgodne z prawem.

Uchwały gminne dotyczące stawek opłat za wynajem świetlic wiejskich

W dokumentach gminnych, dostępnych w sieci, odnalazłam regulamin, o którym wspomina pan Wiktor, oraz stawki opłat za media w związku z odpłatnym udostępnianiem świetlic. Niestety, oba dokumenty pochodzą z 2016 r., co budzi moją wątpliwość, czy nie uległy zmianie. Pracowałam zatem na uchwale Rady Miejskiej w X z dnia (…) w sprawie korzystania ze świetlic wiejskich na terenie Gminy X oraz na Zarządzeniu Burmistrza Miasta i Gminy X z dnia (…) w sprawie: określenia opłat i stawek za media stosowanych przy odpłatnym udostępnieniu świetlic wiejskich Gminy X. Analizując zapisy tych aktów, należy dojść do wniosku, że sołtys, będący administratorem świetlicy, działa poza uprawnieniami wynikającymi z uchwały Rady. Aby organy gminy czy sołectwa mogły pobierać jakiekolwiek środki od mieszkańców, musi istnieć do tego podstawa prawna. Nie znalazłam pośród udostępnionych zarządzeń żadnego, które stanowiłoby o cenniku za użyczenie sali. Trudno też znaleźć uzasadnienie dla wystawienia faktury za część mediów a reszta opłat wynika z pokwitowania. Tu zresztą też można mieć wątpliwości, ponieważ z pokwitowania wynika, że kwoty pobiera sołectwo, a przecież właścicielem świetlicy jest gmina i to ona jest stroną umowy. Postępowanie sołtysa jest mocno wątpliwe.

Świetlice wiejskie jako obiekty użyteczności publicznej

Zgodnie z aktualnie obowiązującym orzecznictwem świetlice wiejskie stanowią obiekty użyteczności publicznej. Są to pomieszczenia przeznaczone do spędzania czasu wolnego, rekreacji i edukacji, rozwijania zainteresowań i integracji lokalnych społeczności. Świetlice te mają charakter obiektów użyteczności publicznej. Samorządy gminne zakładające świetlice wiejskie realizują w ten sposób zadania służące zaspokajaniu zbiorowych potrzeb wspólnoty mieszkańców. Przepis art. 40 ust. 2 ustawy o samorządzie gminnym stanowi, że organy gminy mogą wydawać akty prawa miejscowego w zakresie zasad i trybu korzystania z gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej. Z przepisu tego wynika upoważnienie dla organów gminy, mające charakter klauzuli generalnej, do wydawania aktów prawa miejscowego. Użyty w omawianym art. 40 ust. 2 pkt 4 u.s.g. zwrot „zasady i tryb” wymaga interpretacji. Zgodnie ze Słownikiem Języka Polskiego (Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa 1998 r.) słowo „zasada” oznacza prawo rządzące jakimiś procesami, podstawę, na której coś się opiera, regułę. Słowo „tryb” oznacza ustalony porządek, zwyczaj załatwiania określonych spraw, pewnych działań, metodę postępowania. Potwierdza to wprost wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku z dnia 18 września 2014 r. (sygn. akt II SA/Gd 395/14). W wyroku tym sąd dokładnie określił, jak powinna wyglądać kwestia stanowienia w przedmiocie świetlic wiejskich:

„Unormowanie art. 40 ust. 2 pkt 4 u.s.g., przewidując określenie zasad korzystania z obiektów użyteczności publicznej, zakłada uprawnienie rady gminy do określenia w ramach tych zasad jednej z najistotniejszych zasad korzystania z takich obiektów, t.j. zasady korzystania odpłatnego lub korzystania nieodpłatnego. Niewątpliwie kwestia ta stanowi z punktu widzenia interesów członków społeczności lokalnej jedną z najistotniejszych regulacji dotyczących zasad skorzystania z obiektu użyteczności publicznej, decyduje bowiem o materialnej dostępności danego obiektu użyteczności publicznej dla poszczególnych osób i celowym jest unormowanie jej aktem mającym rangę przepisu prawa miejscowego.

Z art. 4 ust. 1 pkt 2 u.g.k. wynika, że jeżeli przepisy szczególne nie stanowią inaczej, organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego postanawiają o wysokości cen i opłat albo o sposobie ustalania cen i opłat za korzystanie z obiektów i urządzeń użyteczności publicznej jednostek samorządu terytorialnego. O ile przepis art. 40 ust. 2 pkt 4 u.s.g. daje radzie gminy legitymację do ogólnego sformułowania zasad i trybu korzystania z gminnych obiektów użyteczności publicznej, o tyle przepis art. 4 ust. 1 pkt 2 u.g.k. stanowi kompetencję do ustalenia wysokości lub zasad ustalenia tej wysokości odpłatności za gminne obiekty użyteczności publicznej.

Jak wskazał Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 26 listopada 2013 r., sygn. I OSK 1901/13, art. 4 ust. 1 pkt 2 u.g.k. zawiera normę prawną upoważniającą organ stanowiący samorządu terytorialnego do podjęcia aktu prawa miejscowego, a zawarte w art. 4 ust. 1 pkt 2 u.g.k. umocowanie do stanowienia aktów prawa miejscowego wchodzi do uzupełnienia systemu delegacji zawartej w art. 40 ust. 2 u.s.g. (System Informacji Prawnej Lex nr 1418773). Sąd w niniejszej sprawie podziela stanowisko w tym zakresie i przywołaną w cytowanym wyroku argumentację.

O ile zatem w zakresie ustalania zasad i trybu korzystania z gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej nie mieści się określanie wysokości opłat za korzystanie z nich, o tyle kompetencja do określenia wysokości opłat za korzystanie z obiektów użyteczności publicznej została radzie gmin przyznana w art. 4 ust. 1 pkt 2 u.g.k.

Z art. 4 ust. 2 u.g.k. wynika, że uprawnienia przewidziane w art. 4 ust. 1 pkt 2 u.g.k., organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego mogą powierzyć organom wykonawczym tych jednostek. Z okoliczności sprawy nie wynika by Rada Gminy przekazała wójtowi uprawnienia w tym zakresie.”

Nadzór burmistrza nad świetlicami gminnymi

Odnosząc to do zapytania pana Wiktora: burmistrz nie miał prawa podać cennika, nie mówiąc już o samowoli sołtysa w tej kwestii. Oczywiście burmistrz mógłby ustalić stawki, nawet obejmujące tylko media, gdyby takie upoważnienie wprost zostało udzielone przez radę gminy, czego tu nie uczyniono.

Z uchwały Rady Gminy wynika, że Burmistrz sprawuje nadzór nad świetlicami wiejskimi i współpracuje w tym zakresie z sołtysami. W mojej ocenie skarga do burmistrza na sołtysa w tym przypadku będzie działaniem prawidłowym. Gdyby Burmistrz nie przejął się sytuacją lub jego odpowiedź także naruszała prawo, należy rozważyć skargę na burmistrza do Rady. Tutaj nie ma dużych obaw, że przewodniczący jest sołtysem, bowiem skargi rozpatruje specjalna komisja, której członkiem przewodniczący rady nie ma prawa być, a podczas głosowania nad taką skargą przewodniczący winien się wyłączyć.

Zgłoszenie nieprawidłowości do Regionalnej Izby Obrachunkowej

Po uzyskaniu odpowiedzi burmistrza należy także, w zależności od jej treści, zgłosić naruszenie prawa w zakresie prowadzenia gospodarki finansowej w gminie do Regionalnej Izby Obrachunkowej. Proszę zauważyć, że mamy tu do czynienia z pobieraniem opłat, które tak na prawdę nie wiemy, czyje konto zasilają i na jakich zasadach. Kwestie popełniania przestępstwa przez sołtysa także należy rozważyć po uzyskaniu wszystkich niezbędnych informacji i stanowisk. Tak jak napisałam, nie wiem, czy od 2016 roku nie pojawiły się jakieś nowe regulacje, które uzasadniają takie działanie, w BIP ich nie odnalazłam.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym - Dz.U. 1990 nr 16 poz. 95
2. Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku z dnia 18 września 2014 r., sygn. akt II SA/Gd 395/14