Wymogi formalne odrzucenia spadku za granicą

Zamierzam odrzucić spadek w formie aktu notarialnego. Problem w tym, że mieszkam za granicą. Czy mogę podpisać odrzucenie spadku przed notariuszem brytyjskim? Akt notarialny byłby zaopatrzony w klauzulę apostille. Wcześniej przygotowałby go polski notariusz, tak żeby spełniał wymogi prawa polskiego, następnie przetłumaczyłby go tłumacz przysięgły. Wiem, że można tego dokonać w polskim konsulacie, ale ze względu na niepełnosprawność mojego dziecka podróż do konsulatu jest niemożliwa.

Wymóg legalizacji zagranicznych dokumentów

Konwencja znosząca wymóg legalizacji zagranicznych dokumentów urzędowych sporządzona w Hadze dnia 5 października 1961 r. (Dz. U. z 2005 r. Nr 112, poz. 938) weszła w życie w Polsce 14 sierpnia 2004 r. Również Wielka Brytania jest stroną tej Konwencji od 9 marca 1999 r.

Zgodnie z treścią art. 1018 § 3 Kodeksu cywilnego (K.c.) oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku składa się przed sądem lub przed notariuszem. Można je złożyć ustnie lub na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym.

Złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku

Jak wskazał Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 10 listopada 2006 r., sygn. akt. I CSK 228/2006 (LexPolonica nr 1322890), złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku przed notariuszem wymaga formy aktu notarialnego.

Z kolei art. 640 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego (K.p.c.) wskazuje, iż oświadczenie o przyjęciu spadku lub o odrzuceniu spadku może być złożone przed notariuszem lub w sądzie rejonowym, w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania lub pobytu składającego oświadczenie. Notariusz lub sąd prześle niezwłocznie oświadczenie, wraz z załącznikami, do sądu spadku. Zgodnie z § 2 tego artykułu oświadczenia, o których mowa w paragrafie pierwszym, mogą być również składane w sądzie spadku w toku postępowania o stwierdzenie praw do spadku.

W myśl art. 641 § 1 K.p.c. oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku powinno zawierać:

1. imię i nazwisko spadkodawcy, datę i miejsce jego śmierci oraz miejsce jego ostatniego zamieszkania,
2. tytuł powołania do spadku,
3. treść złożonego oświadczenia.

Przy oświadczeniu należy złożyć wypis aktu zgonu spadkodawcy albo prawomocne orzeczenie sądowe o uznaniu za zmarłego lub o stwierdzeniu zgonu, jeżeli dowody te nie zostały już poprzednio złożone (641 § 3 K.p.c.).

Oświadczenie o odrzuceniu spadku złożone przed zagranicznym notariuszem

Oświadczenie o odrzuceniu spadku (czy o jego przyjęciu z dobrodziejstwem inwentarza) złożone przed zagranicznym notariuszem i zaopatrzone w klauzulę apostille lub zalegalizowane będzie wywierało skutki prawne w Polsce, o ile to oświadczenie w swojej treści jest zgodne z polskimi przepisami.

Warto zwrócić uwagę na uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 10 listopada 2006 r., sygn. akt. I CSK 228/2006 (LexPolonica nr 1322890):

„(…) Pewne wątpliwości może natomiast rodzić kwestia, w jakiej formie ma zostać złożone oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku przed notariuszem. Kodeks cywilny w art. 1018 § 3 zdanie pierwsze nie określa bliżej tego sposobu złożenia oświadczenia przez spadkobiercę, niezbędne jest zatem sięgnięcie do przepisów Prawa o notariacie.

Z wyliczenia zawartego w art. 79 w zw. z art. 92 Prawa o notariacie wynika, że oświadczenie woli przed notariuszem może zostać złożone jedynie ustnie (por. zwłaszcza art. 92 § 1 pkt 5 Pr.not.). W obowiązującym stanie prawnym nie sposób przyjąć, że oświadczenie woli składane przed notariuszem może przybrać inną formę niż forma aktu notarialnego. Trafnie wskazał sąd odwoławczy, że złożenie oświadczenia »przed notariuszem« oznacza złożenie oświadczenia woli w jego obecności, nie może zaś budzić wątpliwości, iż oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku jest oświadczeniem woli spadkobiercy.

(…) Oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku przed notariuszem (art. 1018 § 1 zdanie pierwsze K.c.) oznacza konieczność złożenia takiego oświadczenia w formie aktu notarialnego (art. 79 Pr.not.). Konsekwentnie należy przyjąć, że możliwość złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym dotyczy jedynie złożenia takiego oświadczenia przed sądem (…)”.

Odrzucenie spadku przez osobę przebywającą za granicą

Jeżeli Pana oświadczenie można uznać za oświadczenie o odrzuceniu spadku z podpisem urzędowo poświadczonym, to należy je dodatkowo złożyć w sądzie.

„(…) Mieszkający na stałe w UK, nie posiadający w (…) Polsce ani miejsca zamieszkania, ani pobytu nie może skutecznie złożyć oświadczenia spadkowego w sądzie rejonowym, w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania lub pobytu składającego oświadczenie (art. 640 § 1 k.p.c.). Aktualnie obowiązujące przepisy nie przewidują, by osoba nie zamieszkująca i nie mająca miejsca pobytu w (...) mogła złożyć oświadczenie spadkowe przed sądem (innym niż sąd spadku w toku sprawy spadkowej).

Biorąc pod uwagę obowiązujące przepisy, oświadczenie o odrzuceniu spadku (czy o jego przyjęciu z dobrodziejstwem inwentarza) złożone przed zagranicznym notariuszem z zachowaniem formy właściwej dla tego oświadczenia w myśl przepisów miejsca jego złożenia i zaopatrzone w klauzulę apostille (jeżeli zostało złożone w państwie stronie Konwencji) lub zalegalizowane (jeżeli zostało złożone w państwie, które nie jest stroną Konwencji) będzie wywierało skutki prawne w (...), o ile to oświadczenie w swojej treści jest zgodne z polskimi przepisami. Innymi słowy, oświadczenie winno odpowiadać formie przewidzianej dla miejsca jego złożenia oraz zawierać treść przewidzianą przez prawo właściwe dla spadkodawcy a zatem prawo (...).

(…) art. 1138 K.p.c. zrównuje zagraniczne dokumenty urzędowe z polskimi dokumentami urzędowymi pod względem ich mocy dowodowej, co do zasady nie wymagając ich legalizacji. Według doktryny, zagranicznym dokumentem urzędowym jest dokument sporządzony przez organ państwa obcego, w ramach powierzonych mu kompetencji, we właściwej formie. (…)”

Oczywiście ma to zastosowanie do kwestii dowodów – o czym napisałam wcześniej – dokumentu poświadczonego urzędowo – złożonego w sądzie w Polsce.

Najbezpieczniej byłoby odrzucić spadek przed konsulem, aby uniknąć zbędnych postępowań w sądzie w Polsce. Ale dokument notarialny, zawierający wszelkie wymagane prawem polskim elementy, jest równoznaczny z aktem notarialnym sporządzonym w Polsce.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 listopada 2006 r., sygn. akt. I CSK 228/2006