Wyłączenie małżonki od dziedziczenia

Wydziedziczenie małżonka

Kwestię wydziedziczenia małżonka i zachowku dla niego regulują przepisy art. 940 i art. 1008 Kodeksu cywilnego (K.c.).

Sama idea wydziedziczenia polega na tym, iż osobie wydziedziczonej nie przysługuje prawo do zachowku, które przysługiwałoby jej na podstawie dziedziczenia ustawowego.

Nie ulega wątpliwości, że do zachowku z tytułu dziedziczenia ustawowego powołana jest żona spadkodawcy.

Zasadą w prawie spadkowym, wyrażoną w art. 931 K.c., jest powołanie z ustawy do spadku małżonka spadkodawcy na podstawie istnienia jedynie formalnego węzła małżeńskiego. Formalizm ten nie uwzględnia rzeczywistych stosunków pomiędzy małżonkami, które w konkretnych sytuacjach – z moralnego punktu widzenia – mogą się sprzeciwiać powołaniu do spadku jedynie z nazwy małżonka spadkodawcy. Z kolei u podstaw unormowania art. 940 K.c., rozstrzygającego o wyłączeniu małżonka od dziedziczenia, jest zawarte założenie, że tylko z powodu zgonu spadkodawcy nie doszło do rozwodu lub separacji z winy jego małżonka.

A więc małżonek byłby wyłączony od dziedziczenia, w sytuacji gdy spadkodawca wystąpił o rozwód lub separację z winy małżonka, a żądanie jego byłoby uzasadnione.

Czy w przypadku gdy spadkodawca nie wystąpił o rozwód lub separację jego małżonkowi należy się zachowek?

Otóż zgodnie z treścią art. 1008 K.c. spadkodawca może w testamencie pozbawić małżonka zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:

1. wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
2. dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
3. uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Aby zatem wydziedziczenie było ważne, z treści testamentu musi wynikać przyczyna wydziedziczenia.

Nie każde bowiem zachowanie małżonka uprawnia do pozbawienia go prawa do zachowku. Czy przyczyny pozbawienia go prawa do zachowku są usprawiedliwione, należy rozpatrywać z punktu widzenia obowiązków małżeńskich, jakie na małżonka nakłada Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Zgodnie z jego treścią małżonkowie są obowiązani do wzajemnego pożycia, które wyraża się we wzajemnej pomocy i wierności oraz do współdziałania dla dobra rodziny, którą przez swój związek założyli.

Jakie mogą być przyczyny wydziedziczenia małżonka?

Jeżeli zatem małżonka spadkodawcy nie wypełnia obowiązków wspólnego pożycia, także poprzez obowiązek szacunku, wyrozumiałości, jak również gotowości do ustępstw i kompromisów czy też współdziałania dla dobra rodziny, niewątpliwie może to stanowić przyczynę dokonania wydziedziczenia.

Zatem wydziedziczenie może nastąpić tylko z przyczyn podanych wyczerpująco w art. 1008 K.c., które zostaną określone w testamencie.

Z opisu sytuacji wynika, że wymóg ten został spełniony. Co ważne, z okoliczności sprawy nie wynika, aby spadkodawca wybaczył małżonce, co uprawniałoby ją do ubiegania się o swoje prawa.

Gdyby wydziedziczenie nie było uzasadnione żadną z powyższych sytuacji – co w opisanej sprawie nie zachodzi – byłoby ono bezskuteczne. Skutkiem bezpodstawnego wydziedziczenia jest wyłączenie wydziedziczonego małżonka od dziedziczenia ustawowego. Jest tak dlatego, że skoro intencją spadkodawcy było wydziedziczenie, a więc pozbawienie uprawnionego minimum jego gwarancji spadkowych, to tym bardziej wydziedziczenie powoduje wyłączenie od dziedziczenia ustawowego. Omawiane bezpodstawne wydziedziczenie nie pozbawia jednak uprawnionego małżonka prawa do zachowku.

Niemniej jednak na skutek zachowania wymogów ustawowych określonych w art. 1008 K.c., w mojej opinii małżonka spadkodawcy nie ma możliwości ubiegania się o zachowek i polemizowania z powodami jej wydziedziczenia podanymi przez nieżyjącego już spadkodawcę.

Co do testamentów, których jest dwa – jak stanowi art. 947 K.c., jeżeli spadkodawca sporządził nowy testament, nie zaznaczając w nim, że poprzedni odwołuje, ulegają odwołaniu tylko te postanowienia poprzedniego testamentu, których nie można pogodzić z treścią nowego testamentu.