Wykup mieszkania komunalnego po rozwodzie

Czy żona jest współnajemcą mieszkania komunalnego?

Stosownie do art. 680¹ § 1 Kodeksu cywilnego: „Małżonkowie bez względu na istniejące między nimi stosunki majątkowe są najemcami lokalu, jeżeli nawiązanie stosunku najmu lokalu mającego służyć zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych założonej przez nich rodziny nastąpiło w czasie trwania małżeństwa. Jeżeli między małżonkami istnieje rozdzielność majątkowa, do wspólności najmu stosuje się odpowiednio przepisy o wspólności ustawowej”. Według § 2 tego przepisu: „Ustanie wspólności ustawowej w czasie trwania małżeństwa nie pociąga za sobą ustania wspólności najmu lokalu. Jednakże sąd, stosując odpowiednio przepisy o zniesieniu wspólności majątkowej, może z ważnych powodów na żądanie jednego z małżonków znieść wspólność najmu lokalu”.

Podobne uregulowania dotyczące współnajmu małżonków znajdowały się w obowiązujących przed 10 lipca 2001 r. (od tej daty obowiązuje art. 680¹ § 1).

Art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 2 lipca 1994 r. o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych (Dz. U. z 1998 r. Nr 120, poz. 787) wskazywał, że małżonkowie wspólnie zajmujący lokal są z mocy prawa najemcami tego lokalu, chociażby umowa najmu została zawarta tylko przez jednego z nich.

Zgodnie z art. 9 ust. 3 ustawy z dnia 10 kwietnia 1974 r. Prawo lokalowe (tekst pierwotny: Dz. U. z 1974 r. Nr 14, poz. 84) małżonkowie wspólnie zajmujący lokal mieszkalny są z mocy prawa najemcami tego lokalu, chociażby umowa najmu została zawarta tylko przez jednego z nich lub przydział lokalu pozostającego w dyspozycji terenowego organu administracji państwowej nastąpił na rzecz jednego z małżonków.

Ze względu na brzmienie powyższych przepisów należy stwierdzić, że Pani rodzice byli współnajemcami lokalu mieszkalnego, który obecnie chce wykupić od gminy Pani mama.

Czy rozwód i eksmisja małżonka ma wpływ na tytuł prawny do zajmowanego lokalu?

Ustanie małżeństwa, a także eksmisja Pani ojca z mieszkania oraz jego wymeldowanie nie spowodowały, że stracił tytuł prawny do lokalu. Pani ojciec jest nadal – w świetle powyższych przepisów – współnajemcą lokalu mieszkalnego.

Stosownie do art. 34 ust. 1 pkt 3 ustawy o gospodarce nieruchomościami w przypadku zbywania nieruchomości osobom fizycznym i prawnym pierwszeństwo w ich nabyciu, z zastrzeżeniem art. 216a, przysługuje osobie, która jest najemcą lokalu mieszkalnego, a najem został nawiązany na czas nieoznaczony. Jako że najemcami lokalu mieszkalnego są nadal Pani mama i ojciec, w chwili obecnej tylko wspólnie mogą wykupić ten lokal.

Wniosek do sądu o podział prawa najmu

Aby Pani mama mogła samodzielnie wykupić lokal mieszkalny, musi wnieść do sądu wniosek o podział prawa najmu, które wchodziło w skład majątku wspólnego małżeńskiego. We wniosku powinna wskazać, aby w wyniku tego podziału prawo najmu lokalu, którego była współnajemcą razem ze swoim byłym mężem, przypadło wyłącznie jej. Jeżeli sąd dokona takiego podziału, Pani mama bez przeszkód będzie mogła wykupić lokal, w którym zamieszkuje.

Jako że prawo najmu jest prawem majątkowym, więc w przypadku przyznania najmu jednemu z byłych małżonków sąd zasądza spłatę na rzecz drugiego z małżonków. Wartość prawa najmu lokalu komunalnego objętego podziałem majątku wspólnego – zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z 24 maja 2002 r. (sygn. akt: III CZP 28/02) – stanowi różnica między czynszem wolnym a czynszem regulowanym z uwzględnieniem (w konkretnych okolicznościach sprawy) okresu prawdopodobnego trwania stosunku najmu. W okolicznościach opisanych w pytaniu Pani mama może wnosić o przyznanie jej prawa najmu bez spłaty na rzecz jej byłego męża.

W uchwale Sądu Najwyższego z dnia 9 października 1985 r. (sygn. akt: III CZP 53/85), stwierdzono, że w postępowaniu o podział majątku wspólnego prowadzonym po rozwodzie sąd nie może objąć podziałem wchodzącego w skład tego majątku prawa najmu, nabytego przez byłych małżonków na podstawie administracyjnej decyzji o przydziale. W orzeczeniu tym SN stwierdza, że to organ administracyjny przejął uprawnienia i obowiązki wynajmującego i dlatego nie sąd, lecz ten organ w drodze decyzji może dokonać podziału wspólności najmu. SN powołuje się na uchwałę z dnia 31 sierpnia 1974 r. (III CZP 8/74), gdzie ustalono zasadę prawną, według której w postępowaniu o podział majątku wspólnego sąd nie może objąć podziałem wchodzącego w skład tego majątku prawa najmu, nabytego przez małżonków na podstawie decyzji administracyjnej o przydziale.

Należy jednak stwierdzić, że najem powstały na podstawie decyzji administracyjnej o przydziale, jako źródle stosunku najmu, został zlikwidowany w przepisach ustawy z dnia 2 lipca 1994 r. o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych. Stosownie do art. 56 ust. 1 tej ustawy najem nawiązany na podstawie decyzji administracyjnych o przydziale lub na podstawie innego tytułu prawnego przed wprowadzeniem w danej miejscowości publicznej gospodarki lokalami albo szczególnego trybu najmu jest, w rozumieniu ustawy, najmem umownym zawartym na czas nieoznaczony.

Obecnie nie ma możliwości, by gmina (właściciel mieszkania) wydała decyzję o wygaśnięciu prawa najmu byłego męża Pani mamy.

Czy sąd w postępowaniu o podział majątku może objąć podziałem wchodzące w skład tego majątku prawo najmu lokalu mieszkalnego?

Po zmianach w przepisach w doktrynie i w orzecznictwie panuje pogląd, że w postępowaniu o podział majątku sąd może objąć podziałem wchodzące w skład tego majątku prawo najmu lokalu mieszkalnego. Zapewne o takim postępowaniu sądowym mówili urzędnicy.

Gmina mogłaby wypowiedzieć byłemu mężowi umowę najmu zgodnie z art. 11 ust. 3 pkt 1 ustawy o ochronie praw lokatorów: „Właściciel lokalu, w którym czynsz jest niższy niż 3% wartości odtworzeniowej lokalu w skali roku, może wypowiedzieć stosunek najmu z zachowaniem sześciomiesięcznego terminu wypowiedzenia, z powodu niezamieszkiwania najemcy przez okres dłuższy niż 12 miesięcy”. Jednak gminy w sytuacjach podobnych do przedstawionej w pytaniu rzadko korzystają z tej możliwości, pozostawiając byłym małżonkom uregulowanie spraw związanych z tym, że są współnajemcami lokalu.