Wykorzystanie znanych utworów do celów edukacyjnych w kursie komercyjnym a prawo autorskie

Utwór i ochrona praw autorskich

Zgodnie z art. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych:

„1. Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór).

2. W szczególności przedmiotem prawa autorskiego są utwory:

1) wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe);

2) plastyczne;

3) fotograficzne;

4) lutnicze;

5) wzornictwa przemysłowego;

6) architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne;

7) muzyczne i słowno-muzyczne;

8) sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne;

9) audiowizualne (w tym filmowe).

2¹. Ochroną objęty może być wyłącznie sposób wyrażenia; nie są objęte ochroną odkrycia, idee, procedury, metody i zasady działania oraz koncepcje matematyczne.

3. Utwór jest przedmiotem prawa autorskiego od chwili ustalenia, chociażby miał postać nieukończoną.

4. Ochrona przysługuje twórcy niezależnie od spełnienia jakichkolwiek formalności”.

Opracowanie, czyli autorskie prawa zależne

Zgodnie z art. 2 ww. ustawy:

„1. Opracowanie cudzego utworu, w szczególności tłumaczenie, przeróbka, adaptacja, jest przedmiotem prawa autorskiego bez uszczerbku dla prawa do utworu pierwotnego.

2. Rozporządzanie i korzystanie z opracowania zależy od zezwolenia twórcy utworu pierwotnego (prawo zależne), chyba że autorskie prawa majątkowe do utworu pierwotnego wygasły. W przypadku baz danych spełniających cechy utworu zezwolenie twórcy jest konieczne także na sporządzenie opracowania.

3. Twórca utworu pierwotnego może cofnąć zezwolenie, jeżeli w ciągu pięciu lat od jego udzielenia opracowanie nie zostało rozpowszechnione. Wypłacone twórcy wynagrodzenie nie podlega zwrotowi.

4. Za opracowanie nie uważa się utworu, który powstał w wyniku inspiracji cudzym utworem.

5. Na egzemplarzach opracowania należy wymienić twórcę i tytuł utworu pierwotnego”.

Autorskie prawa majątkowe, ochrona

Zgodnie z art. 17 ww. ustawy: „Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu.”. Natomiast artykuł 78 stanowi:

„1. Twórca, którego autorskie prawa osobiste zostały zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania. W razie dokonanego naruszenia może także żądać, aby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności aby złożyła publiczne oświadczenie o odpowiedniej treści i formie. Jeżeli naruszenie było zawinione, sąd może przyznać twórcy odpowiednią sumę pieniężną tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę lub – na żądanie twórcy – zobowiązać sprawcę, aby uiścił odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez twórcę cel społeczny.

2. Jeżeli twórca nie wyraził innej woli, po jego śmierci z powództwem o ochronę autorskich praw osobistych zmarłego może wystąpić małżonek, a w jego braku kolejno: zstępni, rodzice, rodzeństwo, zstępni rodzeństwa.

3. Jeżeli twórca nie wyraził innej woli, osoby wymienione w ust. 2 są uprawnione w tej samej kolejności do wykonywania autorskich praw osobistych zmarłego twórcy.

4. Jeżeli twórca nie wyraził innej woli, z powództwem, o którym mowa w ust. 2, może również wystąpić stowarzyszenie twórców właściwe ze względu na rodzaj twórczości lub organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi, która zarządzała prawami autorskimi zmarłego twórcy.”

Aranżacja muzyczna jako opracowanie

Zgodnie z poglądami piśmiennictwa prawnego, „obok tłumaczeń, przeróbek i adaptacji, jako opracowania wymienia się najczęściej streszczenia, dramatyzację powieści, inscenizację dramatu, aranżacje muzyczne, antologie, edycje krytyczne” (E. Traple [w:] Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Komentarz, wyd. V, red. J. Barta, R. Markiewicz, Warszawa 2011, art. 2. lex).

Ponadto, „jako przykłady opracowania ustawodawca wymienia w katalogu otwartym tłumaczenie, adaptację i przeróbkę (...). Adaptację stanowić będzie więc przede wszystkim nowa aranżacja utworu: zmiana jego konwencji artystycznej (np. dramatyzacja utworu, nowa aranżacja utworu muzycznego lub słowno-muzycznego)” (E. Laskowska-Litak [w:] Komentarz do ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych [w:] Ustawy autorskie. Komentarze. Tom I, red. R. Markiewicz, Warszawa 2021, art. 2. lex).

Zatem można przyjąć, że dokonywane przez Pana aranżacje muzyczne będą opracowaniami oryginałów, tj. prawami zależnymi. Oznacza to, że korzystanie z takiej aranżacji (opracowania) zależy od zezwolenia twórcy utworu pierwotnego. Natomiast Pan nabywa osobne prawo, gdyż taka aranżacja jest przedmiotem prawa autorskiego bez uszczerbku dla prawa do utworu pierwotnego. Prawo to jednak wykonuje się ściśle w odniesieniu do utworu pierwotnego, stąd wymóg wymienionego zezwolenia.

Zasady udostępniania utworów na YouTube

Dodatkowo, jeśli wykorzystanie utworów miałoby się odbywać na kanale YouTube, to zgodnie z zasadami YouTube dotyczącymi praw autorskich znajdującymi się pod adresem https://www.youtube.com/howyoutubeworks/policies/copyright/:

„Twórcy powinni przesyłać tylko samodzielnie stworzone filmy lub takie, z których mają prawo korzystać. Oznacza to, że nie powinni przesyłać filmów niestworzonych samodzielnie ani bez koniecznych pozwoleń używać w swoich filmach treści, do których prawa autorskie należą do kogoś innego, np. utworów muzycznych, fragmentów programów objętych prawami autorskimi lub filmów nagranych przez innych użytkowników.”

Ponadto, „Użytkownik, który posiada kanał w YouTube, może przesyłać do Usługi Treści oraz używać ich w celu promowania swojej działalności, w tym działalności artystycznej. Nie może jednak przesyłać do Usługi Treści, które nie są zgodne z tą Umową lub przepisami prawa. Na przykład przesyłane Treści nie mogą zawierać materiałów chronionych prawem własności intelektualnej osób trzecich (takim jak prawo autorskie), chyba że Użytkownik otrzymał od nich upoważnienie lub jest do tego prawnie upoważniony (w tym w drodze wszelkich dostępnych wyjątków lub ograniczeń dotyczących praw autorskich lub praw pokrewnych przewidzianych w prawie Unii Europejskiej). Użytkownik jest prawnie odpowiedzialny za Treści przesłane do Usługi. Możemy korzystać z automatycznych systemów analizujących Treści, aby wykrywać naruszenia i nadużycia, takie jak spam, złośliwe oprogramowanie i nielegalne treści” (https://www.youtube.com/static?gl=RO&template=terms).

ZAIKS

Z uwagi na to, że korzystanie z cudzych utworów wymaga zasadniczo zgody autora lub osoby mającej prawa do utworów, zwłaszcza gdy ma to charakter korzystania przynoszącego zyski, takie komercyjne działanie (również w zakresie aranżacji oryginału) wymagałoby uprzedniego zapewnienia zgody ww. osób lub zawarcia umowy z ZAIKS, o ile ZAIKS dysponuje prawami do wskazanych przez Pana utworów (https://online.zaiks.org.pl/utwory-muzyczne). Przykładowo utwór „Titanium” (David Guetta) znajduje się na stronie ZAIKS-u. Gdyby zaszła taka potrzeba, możemy pomóc w sporządzeniu umowy (oświadczenia) na korzystanie przez Pana z aranżacji.