Wykorzystanie zdjęć bez zgody autora

Zdjęcie jako utwór chroniony prawem

Zgodnie z ustawą o prawie autorskim i prawach pokrewnych, dokładnie z art. 1 ust. 2 pkt 3 tejże ustawy za utwory uważane są dzieła fotograficzne. Co prawda, nie każde zdjęcie jest objęte ochroną wynikającą z ustawy, a tylko te zdjęcia, które maja charakter twórczy. Jednak, jeżeli uznać zdjęcie za twórczość, to osoba niebędąca uprawnioną na mocy umowy do jego wykorzystania, nie może go używać. Chodzi tu o umowę np. o przeniesienie praw autorskich do zdjęcia.

W orzecznictwie przyjmuje się, że za „twórczość” można uznać w dziedzinie fotografii artystycznej świadomy wybór momentu fotografowania, punktu widzenia, kompozycji obrazu (kadrowania), oświetlenia, ustalenia głębi, ostrości i perspektywy, zastosowania efektów specjalnych oraz zabiegi zmierzające do nadania fotografii określonego charakteru, elementy te bowiem nadają fotografii indywidualne piętno, konieczne dla uznania istnienia utworu w rozumieniu Prawa autorskiego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 lipca 2002 r., III CKN 1096/00).

Jakie zdjęcia nie są chronione prawem autorskim?

Z kolei w wyrokach sądów odmawia się waloru twórczości fotografiom o charakterze reprodukcyjnym, których istota wyczerpuje się w wiernym odwzorowaniu fotografowanego obiektu (wyrok SA w Warszawie z dnia 5 lipca 1995 r., I ACr 453/95, podobnie wyrok SN z dnia 26 czerwca 1998 r., I PKN 196/98). Zdjęcia biżuterii przeznaczonej do sprzedaży na aukcji internetowej (wyrok SA w Lublinie z dnia 18 grudnia 2008 r., I ACa 602/08, niepubl.) czy ujęcia elementów budowlanych, np. drzwi, kominków, mające charakter wyłącznie faktograficzny (wyrok SA w Lublinie z dnia 26 maja 2010 r., I ACa 206/10).

Zgodnie zaś z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 19 lutego 2016 r. , sygn. akt I ACa 955/15 – cechy zindywidualizowanej twórczości tracą niewątpliwie zdjęcia wytwarzane wedle określonego wzorca (schematu), którego źródłem może być ustawa (fotografie do dokumentów tożsamości, legitymacji itp.) lub służące celom badawczym, dokumentacyjnym i poglądowym (zdjęcia reprodukcyjne, rentgenowskie, katalogowe, ilustracje podręcznikowe itp.).

W przypadku innych zdjęć przyjąć należy, że podlegają one ochronie. Jako zaś podlegające ochronie mogą być wykorzystywane za zgodą twórcy czy innego podmiotu, któremu przysługują prawa autorskie. Z ostrożności tak radziłabym traktować zdjęcia na portalu gminy. Ktoś bowiem włożył pracę twórczą w ich wykonanie. Zdjęcia te są bowiem oryginalne, zależne od spojrzenia, wizji ich autora.

Zdjęcia reporterskie

Zdjęcia reporterskie na bazie obecnej ustawy nie są wyłączone spod ochrony, jak to było wcześniej. Poza tym cechą zasadniczą takiego zdjęcia jest utrwalenie w formie zdjęcia fotograficznego zdarzenia w chwili, gdy ono się działo, „na gorąco”, bez względu na to, co jest tym zdarzeniem (II CSK 271/09). Zdjęć zorganizowanej w gminie imprezy, którą się wcześniej przecież przygotowuje (dobiera światło, ustawia sprzęt), nie sposób porównać do fotografii wojennej, zamieszek, lawin.

Poza tym przyjmuje się, że twórcze kształtowanie obrazu fotograficznego może mieć miejsce nie tylko w momencie zwolnienia spustu migawki aparatu fotograficznego, lecz także przed tą chwilą (w zakresie aranżacji przedmiotu fotografowania) i po niej (tradycyjna obróbka laboratoryjna albo cyfrowa) – tak R.M. Sarbiński, Utwór fotograficzny i jego twórca w prawie autorskim, Kraków 2004, s. 113 i n.). Potwierdza to na przykład wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 8 lutego 2007 r., I ACa 735/06:

„»Reporterski«, jak to określił Sąd Okręgowy, charakter zdjęcia nie wyklucza, iż stanowi ono utwór. Ten reporterski charakter przejawia się w tym, iż nie było możliwości inscenizacji, planowania.

Jednakże wykorzystanie właśnie takich szczególnych warunków może być, a w sprawie niniejszej jest, w sposób oczywisty elementem twórczej pracy powoda.”

Wobec zarzutów gminy, może się Pan oczywiście bronić, twierdząc, że zdjęcia te mają charakter czysto rejestracyjny i jako takie nie podlegają ochronie według ustawy o prawach autorskich, ale jest to ocenne, dlatego sugerowałam ostrożność.

Udostępnianie informacji publicznej

Poruszył Pan jeszcze zagadnienie informacji publicznej. Otóż w ustawie z 2016 r. o ponownym wykorzystywaniu informacji sektora publicznego ustawodawca przyznał prymat regulacjom szczególnym, w tym ustawie o prawach autorskich, przed regulacjami tego aktu prawnego. Wynika to np. z art. 6 ust. 4 pkt 3 tej ustawy. Tym samym – tylko wówczas, jeżeli coś nie jest chronione prawem autorskim, może zostać ponownie wykorzystane w tym trybie. Niestety zdjęcia zrobione parom małżeńskim jakoś mi nie korespondują z pojęciem informacji publicznej.

Konsekwencje naruszenia prawa autorskiego do zdjęcia

Ponieważ konsekwencje naruszenia prawa autorskich mogą być dotkliwe i zaczynać się od żądania zaniechania naruszeń do żądania naprawienia szkody i wydania uzyskanych korzyści, sugerowałabym nie korzystać ze zdjęć, do których nie przysługują Panu prawa autorskie i licencyjne.