Wykluczenie ojcostwa po latach a płacenie alimentów

Powództwo o zaprzeczenie ojcostwa

Zgodnie z przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (w skrócie K.r.io.) „jeżeli dziecko urodziło się w czasie trwania małżeństwa albo przed upływem trzystu dni od jego ustania lub unieważnienia, domniemywa się, że pochodzi ono od męża matki”. Domniemanie to może zostać obalone na skutek powództwa o zaprzeczenie ojcostwa.

Zgodnie z art. 63 K.r.io. „mąż matki może wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o urodzeniu dziecka przez żonę”.

Jest to tzw. termin zawity, który nie podlega przerwaniu. Po upływie tego terminu powództwo o zaprzeczenie ojcostwa zostanie oddalone przez sąd.

Powództwo o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka oraz o unieważnienie uznania dziecka może wytoczyć także prokurator

Wyjściem z tej sytuacji może być art. 86 K.r.io., zgodnie z którym „powództwo o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka oraz o unieważnienie uznania dziecka może wytoczyć także prokurator”.

Co istotne, prokuratora nie obowiązują terminy do wytoczenia powództwa – może on wytoczyć je w każdym czasie.

Mając na uwadze powyższe, pierwszym krokiem, jaki powinien Pan podjąć, jest skierowanie do prokuratury pisma (wniosku) o to, aby prokurator, powołując się na brzmienie art. 86 K.r.io., wytoczył powództwo o zaprzeczenie ojcostwa. Należy pamiętać jednakże, że prokurator, wytaczając takie powództwo, nie działa w imieniu domniemanego ojca dziecka ani go nie reprezentuje. Działa samodzielnie jako organ stojący na straży przestrzegania prawa, który winien czuwać nad eliminowaniem z obrotu prawnego sytuacji niezgodnych z prawem czy stanem faktycznym. Zgodnie bowiem z art. 7 Kodeksu postępowania cywilnego prokurator może żądać wszczęcia sprawy w wypadkach przewidzianych w ustawie (m.in. art. 86 K.r.io.), „jeżeli według jego oceny wymaga tego ochrona praworządności, praw obywateli lub interesu społecznego”.

W piśmie do prokuratury należy zatem wskazać argumenty, które przemawiają za wytoczeniem powództwa raczej z punktu widzenia zadań prokuratury i jej ustawowej roli niż z punktu widzenia interesu domniemanego ojca. Bardzo ważny jest także interes dziecka, który wymaga, aby prawne pochodzenie było zgodne z pochodzeniem biologicznym. Prawne pochodzenie niesie za sobą bowiem daleko idące konsekwencje – jest przesłanką obowiązku alimentacyjnego, zasad dziedziczenia itd. W piśmie należy uprawdopodobnić fakt, że dany mężczyzna – mąż matki dziecka, nie jest jego ojcem. Z praktycznego punktu widzenia najlepszym tego sposobem jest dołączenie do pisma wyniku badań DNA.

Zniesienie obowiązku alimentacyjnego

Jeśli sąd uzna, iż faktycznie nie jest Pan ojcem dziecka, wówczas kolejnym Pańskim krokiem powinno być złożenie do sądu powództwa przeciwko dziecku o ustalenie, że Pański obowiązek alimentacyjny ustał. Innymi słowy, może się Pan domagać przed sądem zwolnienia z obowiązku dalszego płacenia alimentów, jako że nie jest Pan ojcem dziecka.

Podstawą prawną powództwa będzie art. 138 K.r.io., zgodnie z którym „w razie zmiany stosunków można żądać zmiany orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego”. Potwierdza to uchwała siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 16.11.1954 r., sygn. akt I CO 41/54, oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14.01.1972 r., sygn. akt III CRN 446/71.

Jednocześnie pragnę zaznaczyć, że nie będzie Pan mógł domagać się zwrotu świadczeń alimentacyjnych już spełnionych przed wytoczeniem powództwa o zaprzeczenie ojcostwa.

Potwierdził to Sąd Najwyższy w uchwale 7 sędziów z dnia 11.10.1982 r. (sygn. akt III CZP 22/82): „mąż matki, zobowiązany prawomocnym wyrokiem do świadczenia alimentów na rzecz dziecka, może z chwilą prawomocnego obalenia domniemania jego ojcostwa w drodze zaprzeczenia ojcostwa żądać ustalenia, że jego obowiązek alimentacyjny ustał co do świadczeń alimentacyjnych nie spełnionych do tej chwili”.

W uzasadnieniu tej uchwały Sąd Najwyższy przyjął, iż podstawowy argument, że wskutek prawomocnego zaprzeczenia ojcostwa odpadła z mocą wsteczną podstawa prawna spełnionych świadczeń alimentacyjnych, a tym samym, że mąż matki od początku świadczył nienależnie, jest tylko pozornie słuszny. Nie uwzględnia bowiem faktu, że w okresie, gdy te świadczenia były spełnione oraz przeznaczane na utrzymanie i wychowanie dziecka, miały usprawiedliwioną podstawę prawną, tak samo jak usprawiedliwioną podstawę prawną miały wszelkie działania męża matki podejmowane w stosunku do osoby i majątku dziecka. W obu wymienionych sytuacjach chodzi o fakty dokonane, które osiągnęły już określone skutki. Dlatego też dla obu sytuacji należałoby przyjąć jednakowe rozwiązanie. Przyjęcie takiego rozwiązania jest tym bardziej wskazane, gdy się uwzględni, że ustawodawca, wprowadzając dla męża matki krótki, zaledwie 6-miesięczny termin do wytoczenia powództwa o zaprzeczenie ojcostwa (art. 63 kro), dał widoczną przewagę interesowi dziecka oraz stabilności stosunków rodzinnych nad zasadą prawdy. Rozwiązanie takie nie narusza też podstawowych zasad kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, gdy się uwzględni, że nawet mąż matki, nie będący ojcem jej dziecka, może w warunkach przewidzianych w art. 144 § 1 kro być obciążony świadczeniami alimentacyjnymi względem tego dziecka, będącego jego pasierbem.

Prawomocne zaprzeczenie ojcostwa męża matki nie ma wpływu na ocenę prawidłowości wyroku zasądzającego od niego alimenty na rzecz dziecka w okresie, w którym obowiązywało domniemanie ojcostwa względem tego dziecka.

Czy można żądać zwrotu nakładów na dziecko za okres poprzedzający prawomocne obalenie ojcostwa?

Świadczenia alimentacyjne, spełnione względem dziecka przez męża jego matki w okresie istnienia domniemania ojcostwa, były świadczeniami prawnie uzasadnionymi niezależnie od tego, czy ich spełnienie nastąpiło w wykonaniu wyroku zasądzającego alimenty albo umowy czy też dobrowolnie. Spełnionych świadczeń nie można – jak już wyżej wspomniano – uznać za nienależne, skoro mąż matki był w tym okresie zobowiązany względem dziecka, któremu świadczył alimenty. Gdyby przyjąć, że – wbrew powyższym wywodom – mężowi matki przysługuje roszczenie o zwrot świadczeń, spełnionych przed prawomocnym zaprzeczeniem jego ojcostwa, należałoby w konsekwencji uznać, że mąż matki miałby roszczenie o wynagrodzenie za osobisty wkład pracy w utrzymanie i wychowanie dziecka w okresie obowiązywania domniemania ojcostwa oraz za prowadzenie jego spraw, taką jednak wykładnię trudno by uznać za zgodną z zasadami współżycia społecznego oraz rolą i funkcją prawa”.

W przytoczonej uchwale Sąd Najwyższy sformułował ogólną regułę, zgodnie z którą „prawomocne obalenie domniemania ojcostwa męża matki z mocą wsteczną (łac. ex tunc) nie przekreśla powstałych już skutków zdarzeń, jakie nastąpiły w okresie obowiązywania domniemania ojcostwa w stosunkach między dzieckiem a mężem matki z tytułu wynikających wówczas z domniemania ojcostwa praw i obowiązków rodzicielskich, a więc w zakresie reprezentowania dziecka, zarządu jego majątkiem, utrzymywania i wychowywania. Przyjęcie tej reguły oznacza, że – gdy chodzi o świadczenia alimentacyjne męża matki względem dziecka – nie ulegają zwrotowi świadczenia już spełnione do chwili prawomocnego obalenia domniemania ojcostwa. Od tej natomiast chwili ustaje obowiązek dalszych świadczeń alimentacyjnych, choćby były już prawomocnie zasądzone, lecz jeszcze nie wyegzekwowane, przy czym chodzi tu głównie o świadczenia zasądzone, lecz jeszcze nie wyegzekwowane przed obaleniem domniemania ojcostwa”.

Podobnie we wcześniejszej uchwale z dnia 22.02.1980 r. (sygn. akt III CZP 6/80) Sąd Najwyższy uznał, że „były mąż matki nie może żądać skutecznie zwrotu kwot wyłożonych przed zaprzeczeniem ojcostwa na utrzymanie i wychowanie dziecka”.