Czy na opiece na dziecko można wychodzić z domu?

Pani Weronika jest na opiece na chore dziecko. Pyta, czy po południu, gdy mąż wróci z pracy, może wyjść z domu, np. do kina, teatru czy na zakupy? Godziny pracy pani Weroniki to 7–15. Czy grożą jej jakieś konsekwencje, jeśli ktoś z pracy ją zauważy, gdy jest poza domem?

Wyjście z domu w czasie pobierania zasiłku z tytułu opieki nad chorym dzieckiem

Zgodnie z art. 17 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa ubezpieczony wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia. Ta regulacja dotyczy także zasiłku z tytułu opieki nad chorym dzieckiem. Wynika to z art. 35 ustawy.

Poza wskazanymi powyżej przesłankami utraty prawa do zasiłku jego utrata może również nastąpić, jeśli okaże się, że poza ubezpieczonym są inni członkowie rodziny pozostający we wspólnym gospodarstwie domowym, mogący zapewnić opiekę dziecku lub choremu członkowi rodziny. Ta zasada nie dotyczy opieki sprawowanej nad chorym dzieckiem w wieku do 2 lat (art. 34 ustawy). Oznacza to, że zasiłek opiekuńczy przysługuje pomimo tego, że są inni członkowie rodziny mogący zapewnić opiekę dziecku, przy czym opieka jest sprawowana nad chorym dzieckiem w wieku do 2 lat. W takim wypadku nie powinno się przeprowadzać kontroli wykorzystywania zwolnienia od pracy pod kątem sprawdzenia, czy są inne osoby, które mogłyby tę opiekę sprawować. Nie ma natomiast przeszkód, aby sprawdzić, czy ubezpieczony w tym czasie nie pracuje i nie wykorzystuje zwolnienia niezgodnie z jego celem. Gdy jest inaczej, następuje utrata prawa do zasiłku.

Kontrola wykorzystywania zwolnienia od pracy 

Kontrola dotycząca tego, czy są inne osoby, które mogą sprawować opiekę nad dzieckiem, zależy, co do zasady, od tego, w jakim wieku jest dziecko. Natomiast kontrola wykorzystywania zwolnienia niezgodnie z jego celem już nie zależy od wieku dziecka.

Jeżeli zatem w czasie sprawowania opieki zwolnienie od pracy będzie wykorzystywane dla innych celów niż opieka, może nastąpić utrata prawa do zasiłku. Tak więc zachowanie osoby sprawującej opiekę ma decydujące znaczenie. Jeżeli ma ono związek przyczynowo-skutkowy z opieką, np. wyjście po zakupy, po lekarstwa, nie powinno być uznane za wykorzystywanie zwolnienia niezgodnie z celem. Nie można za to uznać, że wyjście do teatru, kina ma związek z opieką nad dzieckiem. Każde zachowanie musi być ocenianie pod kątem tego, czy ma związek z opieką. Celem zwolnienia od pracy jest zaś odzyskanie przez ubezpieczonego zdolności do pracy, stąd w jego osiągnięciu przeszkodą mogą być wszelkie zachowania ubezpieczonego utrudniające proces leczenia i rekonwalescencję (wyrok SN z dnia 14 grudnia 2005 r., sygn. akt III UK 120/05, OSNP 2006, nr 21-22, poz. 338). 

Czasowa niezdolność do pracy a kontrola prawidłowości wykorzystywania zwolnienia

Na podstawie art. 59 ustawy lekarze orzecznicy ZUS mają prawo skontrolować prawidłowość wszystkich aspektów orzeczenia o czasowej niezdolności do pracy z powodu choroby. Mogą to zrobić z własnej inicjatywy lub na wniosek pracodawcy, jeśli ten wypłaca świadczenie za czas niezdolności do pracy. Ponadto lekarz orzecznik ma też prawo skontrolować dokumentację medyczną, na postawie której wystawione zostało zwolnienie. Zgodnie z art. 68 ustawy: „Zakład Ubezpieczeń Społecznych oraz płatnicy składek są uprawnieni do kontrolowania ubezpieczonych co do prawidłowości wykorzystywania zwolnień od pracy zgodnie z ich celem oraz są upoważnieni do formalnej kontroli zaświadczeń lekarskich”. Tak więc jeżeli płatnikiem zasiłku jest zakład pracy, to ma on uprawnienie do tego, aby skontrolować prawidłowość wykorzystywania zwolnienia od pracy z powodu konieczności sprawowania opieki nad dzieckiem.

Skutki nieprawidłowego wykorzystywania zwolnień od pracy

Skutki nieprawidłowości zawarte są w art. 66 ustawy, zgodnie z którym:

„1. Wypłatę zasiłku wstrzymuje się, jeżeli prawo do zasiłku ustało albo okaże się, że prawo takie w ogóle nie istniało.

2. Jeżeli świadczenie zostało pobrane nienależnie z winy ubezpieczonego lub wskutek okoliczności, o których mowa w art. 15–17 i art. 59 ust. 6 i 7, wypłacone kwoty podlegają potrąceniu z należnych ubezpieczonemu zasiłków bieżących oraz z innych świadczeń z ubezpieczeń społecznych lub ściągnięciu w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.

3. Decyzja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w sprawie zwrotu bezpodstawnie pobranych zasiłków stanowi tytuł wykonawczy w postępowaniu egzekucyjnym w administracji”.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa - Dz.U. 1999 nr 60 poz. 636
2. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 grudnia 2005 r., sygn. akt III UK 120/05