Wydziedziczenie w testamencie dzieci a zachowek dla wnuka

Wysokość zachowku dla niewydziedziczonego wnuka spadkodawcy

Na wstępie wyjaśnię, iż zgodnie z treścią art. 1011 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2019 r., poz. 1145 z późn. zm.; dalej „K.c.”) – zstępni wydziedziczonego zstępnego są uprawnieni do zachowku. W związku z tym, iż w testamencie zostały wydziedziczone wyłącznie dwie osoby, Pana dziecko zachowało uprawnienie do zachowku.

Odnosząc się do należnej wysokości zachowku, przywołać należy treść art. 991 § 1 K.c., który stanowi, iż zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).

Gdyby Pański ojciec nie sporządził testamentu, to zgodnie z zasadami dziedziczenia ustawowego udział spadkowy dzieci i żony spadkodawcy byłby taki sam (po 1/3). Ustalając natomiast udział spadkowy stanowiący podstawę do obliczania zachowku, nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zostali wydziedziczeni. Państwa syn wchodzi w miejsce jednej osoby z rodzeństwa, zaś druga, jako wydziedziczona, nie jest uwzględniona. W takiej sytuacji udział spadkowy syna wynosi 1/2 masy spadkowej. Jeżeli zatem Pana syn jest niepełnoletni, a w skład spadku wchodzi wyłącznie nieruchomość o wartość 400 tys. zł, wysokość przysługującego mu zachowku należy obliczyć według następującego wzoru: 400 000 zł x 1/2 x 2/3 = ok. 133 333 zł.

Zgodnie zatem z brzmieniem przepisów Pana syn ma w praktyce prawo do zachowku w wysokości 1/3 wartości spadku.

Jak widać, dzięki temu, że spadkodawca wydziedziczył swoje dzieci, wnukowi przypada większy zachowek. Jeżeli w testamencie nie byłoby żadnego wydziedziczenia, jednemu z dzieci spadkodawcy przysługiwałby zachowek w wysokości ok. 66 667 zł (400 000 zł x 1/3 x 1/2 = ok. 66 667 zł).

Podważenie zapisu o wydziedziczeniu dzieci spadkodawcy

W związku z tym, iż podstawa wydziedziczenia jest według Państwa nieprawdziwa, jest możliwe podważenie zapisu w postępowaniu sądowym. Gdyby się to Państwu udało, wówczas zachowek przysługiwałby wyłącznie Panu i siostrze jako dzieciom spadkodawcy. Tym samym będzie to rozwiązanie znacznie mniej korzystne dla Pana, gdyż niewydziedziczonym dzieciom przysługiwałaby 1/6 wartości spadku tytułem zachowku, zaś Państwa synowi przy utrzymaniu wydziedziczenia aż 1/3 (jeżeli dziecko jest niepełnoletnie). Z tego względu sądzę, że nie warto kwestionować zapisów testamentu.

Odnosząc się do dalszego postępowania – o ile w otrzymanym z sądu piśmie w sprawie postępowania o nabycie spadku po zmarłym nie zostało zamieszczone zobowiązanie do złożenia odpowiedzi na wniosek – to mogą Państwo pozostać bierni. Nie ma konieczności odpisywania na złożony wniosek ani osobistego uczestniczenia w rozprawie. Jeżeli ani Pan, ani Pańska siostra nie zdecydujecie się na podważanie ważności testamentu, postępowanie powinno zakończyć się wydaniem postanowienia, iż żona Państwa ojca nabywa po nim całość spadku. Kiedy przedmiotowe orzeczenie się uprawomocni, będzie Pan miał otwartą drogę do wystąpienia do żony zmarłego o należny Pańskiemu dziecku zachowek. W tym celu należy najpierw wystosować do spadkobierczyni pismo z wezwaniem do zapłaty zachowku należnego wnukowi zmarłego, gdyż nie został on wydziedziczony. Należy wystąpić o 1/3 wartości spadku. Jeżeli po złożeniu pisma nie uda się dojść do porozumienia, konieczne będzie złożenie w sądzie pozwu o zachowek.

Zgoda sądu rodzinnego na wystąpienie o zachowek w imieniu dziecka, właściwość sądu

Powództwo z tytułu zachowku wytacza się wyłącznie przed sąd ostatniego miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy, a jeżeli miejsca jego zwykłego pobytu w Polsce nie da się ustalić, przed sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część. Zgodnie z treścią przepisów prawa występowanie w sprawie o zachowek należy do czynności przekraczających zwykły zarząd majątkiem dziecka i wymaga uzyskania zgody sądu rodzinnego. W praktyce zdarza się jednak, że niektóre sądy nie wymagają przedłożenia przedmiotowej zgody. Nie ma jednak gwarancji, że taka sytuacja może mieć miejsce w Pana sprawie, więc bezpieczniej będzie wystąpić uprzednio o uzyskanie stosownego zezwolenia.

Zgodnie z treścią art. 569 § 1 K.p.c. – właściwy wyłącznie jest sąd opiekuńczy miejsca zamieszkania osoby, której postępowanie ma dotyczyć, a w braku miejsca zamieszkania – sąd opiekuńczy miejsca jej pobytu. Jeżeli brak i tej podstawy – właściwy jest sąd rejonowy dla m.st. Warszawy. Zatem sprawę o wyrażenie zgody o dochodzenie zachowku w imieniu dziecka należy skierować do sądu rodzinnego właściwego dla miejsca zamieszkania dziecka.