Wycofanie wkładu rolnego ze spółdzielni

Poniżej (z racji tego, że nie mam dostępu do statutu spółdzielni) wskazuję, jak kwestie wycofania wkładu rolnego ze spółdzielni są uregulowane w przepisach Prawa spółdzielczego (w skrócie: P.s.) i Kodeksu cywilnego (w skrócie: K.c.).

Śmierć osoby fizycznej będącej członkiem spółdzielni zawsze powoduje ustanie stosunku członkostwa. Stosunek członkostwa w spółdzielni mieszkaniowej jest bowiem stosunkiem, w którym przeważającą rolę odgrywają elementy niemajątkowe. Niezależnie od tego, czy uzna się go za stosunek o charakterze niemajątkowym, czy też mieszanym (tzn. obejmującym też elementy majątkowe, niewątpliwie w tym stosunku obecne), nie ma możliwości, by utrzymał się w niezmienionej postaci po śmierci członka, gdyż – jak wiadomo – dziedziczeniu podlegają jedynie prawa i obowiązki majątkowe (art. 922 § 1 K.c.). Dlatego właśnie spadkobiercy zmarłego nie wstępują w jego miejsce i nie stają się z chwilą jego śmierci członkami spółdzielni.

W takiej sytuacji zwrotu udziału będą się mogły domagać inne osoby. Istnieją tu dwie możliwości. Ustawa z dnia 16 września 1982 r. – Prawo spółdzielcze (j.t.: Dz. U. 2003 r. Nr 188, poz. 1848) przewiduje instytucję szczególną względem ogólnego reżimu prawa spadkowego: stanowi, że członek może w deklaracji członkowskiej lub w odrębnym pisemnym oświadczeniu złożonym spółdzielni wskazać osobę, której spółdzielnia obowiązana jest po jego śmierci wpłacić udziały (art. 16 § 3 P.s.). Ustawa dodaje, że prawo z tego tytułu nie należy do spadku.

Mamy tu zatem do czynienia z rozwiązaniem podobnym np. do tzw. zapisu bankowego (art. 56 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe; j.t.: Dz. U. 2002 r. Nr 72, poz. 665) i znanym także z innych ustaw (np. dotyczących funduszy emerytalnych). Prawo spółdzielcze nie ogranicza kręgu osób, które mogą zostać wskazane przez członka (np. do członków rodziny czy bliskich zmarłego lub szerzej do kręgu spadkobierców ustawowych), należy zatem przyjąć, że panuje tu pełna dowolność. W razie skorzystania przez członka z tej możliwości wierzytelność do spółdzielni o zwrot udziałów nie wchodzi w skład spadku, nie jest zatem np. przedmiotem postępowania działowego.

Jeżeli członek spółdzielni nie złoży oświadczenia, o którym mowa w art. 16 § 3 P.s., wierzytelność do spółdzielni, której treścią jest żądanie zwrotu udziałów, wchodzi jako prawo majątkowe w skład spadku (art. 922 § 1 K.c.) i podlega ogólnemu reżimowi prawa spadkowego, tzn. przechodzi na spadkobierców zmarłego. Fakt ten sam w sobie nie zmienia niczego, jeśli chodzi o wymagalność roszczenia. Oczywiście siłą rzeczy zostaje wtedy spełniony warunek ustania członkostwa, ale nadal konieczne jest zatwierdzenie sprawozdania finansowego spółdzielni za rok, w którym zmarł dany członek.

Prawo spółdzielcze przewiduje natomiast jedną odrębność, ponieważ zgodnie z art. 25 § 2 w sytuacji, gdy zmarły członek pozostawi więcej niż jednego spadkobiercę, spadkobiercy powinni w celu wykonywania przechodzących na nich praw majątkowych zmarłego (a zatem także prawa do zwrotu udziału) ustanowić wspólnego pełnomocnika lub wskazać zarządcę ustanowionego przez sąd przy odpowiednim zastosowaniu przepisów Kodeksu cywilnego o zarządzie rzeczą wspólną.

Zgodnie z art. 145 P.s.:

§ 1 Jeżeli statut lub umowa z członkiem inaczej nie postanawia, spółdzielnia nabywa prawo użytkowania wkładu gruntowego wniesionego przez członka, z chwilą przejęcia tego wkładu.

§ 2. Użytkowanie przez spółdzielnię wniesionych przez członka wkładów gruntowych regulują przepisy Kodeksu cywilnego.

Natomiast art. 148 P.s. stanowi, że:

§ 1. Jeżeli statut przewiduje wniesienie wkładu gruntowego, powinien określać zasady i termin jego wycofania w razie ustania członkostwa w spółdzielni oraz określać zasady częściowego wycofania wkładu gruntowego w czasie trwania członkostwa.

§ 2. Statut powinien określać również zasady i termin ostatecznych rozliczeń między członkiem wycofującym wkład gruntowy a spółdzielnią.

§ 3. Członek wycofujący swój wkład otrzymuje ten sam grunt, który wniósł, jeżeli potrzeby wspólnej gospodarki nie stoją temu na przeszkodzie. W przeciwnym wypadku otrzymuje równoważny grunt z uwzględnieniem interesów obu stron.

§ 4. W wypadku gdy występuje różnica w obszarze lub wartości użytkowej zwracanych gruntów, następuje między stronami rozliczenie według cen rynkowych z dnia rozliczenia.

§ 5. Przepisy paragrafów poprzedzających stosuje się odpowiednio do budynków i innych urządzeń stanowiących wkład, przy uwzględnieniu na rzecz spółdzielni stopnia ich normalnego zużycia na skutek użytkowania zgodnego z przeznaczeniem.

Art. 149. W wypadku gdy grunt został wniesiony przez posiadacza samoistnego, a do chwili ustania członkostwa zasiedzenie nie nastąpiło, przedmiotem dalszego zasiedzenia staje się działka zamienna.

Z kolei zgodnie z art. 151 następcy prawni członka, jak również niebędący członkami właściciele gruntów wniesionych za ich zgodą do spółdzielni, mogą wycofać wkład gruntowy według zasad odnoszących się do członka, który wypowiedział członkostwo. Oznacza to, że „członek wycofujący swój wkład otrzymuje ten sam grunt, który wniósł, jeżeli potrzeby wspólnej gospodarki nie stoją temu na przeszkodzie. W przeciwnym wypadku otrzymuje równoważny grunt z uwzględnieniem interesów obu stron”.

Spółdzielnia była tylko użytkownikiem ziemi. Użytkowanie zaś wygasło w dniu śmierci członka spółdzielni – w 1996 r.

Co do zasady spółdzielnia zwraca tylko wkład, a więc ziemię, którą członek wniósł. Słusznie, że od lat nie jest uprawiana, bo spółdzielnia nie miała do tego prawa.

Odszkodowania można żądać od tego, kto faktycznie wykonał nasyp kolejowy.

Spółdzielnia nie musi regulować stanu prawnego gruntu, bo nie ma w tym interesu prawnego. Jej wniosek byłby oddalony przez sąd.

Jeśli spółdzielnia przekaże inne grunty – o nieuregulowanym stanie prawnym (choć nie wyobrażam sobie tego, w jaki sposób może przekazać coś, co nie jest jej własnością, a tylko użytkowała je przez okres trwania członkostwa) – to będą Państwo ich posiadaczami, ani ich nie będą Państwo mogli ani ich uwłaszczyć, ani zasiedzieć. Przesłanki do uregulowania stanu własności mogą istnieć wyłącznie w przypadku gruntów, które wniósł ojciec, ale na pewno nie w przypadku gruntów wniesionych przez kogoś innego.

Spółdzielnia ma obowiązek zwrócić to, co do niej wniesiono.

Członkostwo ustało, spółdzielnia nie jest już użytkownikiem ziemi. Użytkowanie wygasło, nie jest faktycznie wykonywane, a spółdzielnia ma prawo przestać płacić za użytkowanie.

Proszę zwrócić uwagę na kwestię zwrotu wkładu rolnego uregulowaną w statucie spółdzielni.