Wspólność majątkowa a darowizna dla męża podczas małżeństwa

Własność i uprawnienia właściciela

Zacznijmy od przedstawienia ustawowego określenia własności, to jest treści artykułu 140 Kodeksu cywilnego (skrótowo: K.c.): „W granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego właściciel może, z wyłączeniem innych osób, korzystać z rzeczy zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem swego prawa, w szczególności może pobierać pożytki i inne dochody z rzeczy. W tych samych granicach może rozporządzać rzeczą”. Jak widać, uprawnienia właścicielskie są szerokie – trzeba jednak zaznaczyć, że również własność ma swe ograniczenia (w tym wskazane rodzajowo w artykule 140 K.c.).

Właściciele odnośnego gospodarstwa rolnego (art. 55³ K.c.) są uprawnieni samodzielnie decydować o tym, co do nich należy. Przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (skrótowo: K.r.io.) pozwalają na wyróżnienie majątku osobistego każdego z małżonków – także w przypadku wspólności małżeńskiej (w tym wspólności ustawowej). Proponuję spokojnie zapoznać się z tymi przepisami (art. 31i następne K.r.io.) oraz zestawić z nimi Państwa sytuację.

Darowizna włącza nieruchomość do majątku osobistego małżonka

Aktualnie dużą popularnością cieszy się (zwłaszcza w relacjach rodzinnych) umowa darowizny (art. 888 i następne K.c.); w sporym stopniu do tej popularności przyczynia się zwolnienie podatkowe (na podstawie artykułu 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn) – uwaga: dla skorzystania z tegoż zwolnienia podatkowego niezbędne jest terminowe złożenie deklaracji podatkowej. Jeżeli współwłaściciele owego gospodarstwa rolnego noszą się z zamiarem przeniesienia własności (art. 155 K.c.) na podstawie umowy darowizny, to wolno im wskazać, że darowane gospodarstwo rolne albo jego część – np. jakaś niewielka nieruchomość gruntowa (art. 46 K.c.) z domem mieszkalnym – stanie się (po dokonaniu darowizny) na rzecz Pani męża składnikiem Państwa wspólności majątkowej małżeńskiej. Chodzi o to, że ustawodawca (w art. 33 K.r.io.) do majątku osobistego zaliczył (między innymi) przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił.

Do przeniesienia własności może dojść na podstawie różnych umów – nie tylko umowy darowizny. Różne umowy mogą wywoływać odmienne skutki prawne – poza wspólnym im wszystkim przeniesieniem własności (art. 155 K.c.) jako skutkiem prawnym. Przyjrzyjmy się wybranym rodzajom umów – poza umową sprzedaży (art. 535 i następne K.c.), która w tym przypadku chyba jest wykluczona.

Darowizna a zachowek

Umowa darowizny (a właściwie wartość tego, co zostało darowane) może być uwzględniana przy obliczaniu substratu zachowku (art. 993 K.c.) – czyli wartości majątkowej ważnej w przypadku dochodzenia zachowku (art. 991 i następne K.c.). W przypadku darowizny na rzecz Pani męża, mogłoby chodzić o zachowek dochodzony nawet po upływie wielu lat – w przypadku darowizny (częściowo) na Pani rzecz, wchodziłoby ograniczenie czasowe (przewidziane w art. 994 K.c.). Zagadnienie zachowku może być poważną okolicznością, jeśli Pani mąż ma lub miał rodzeństwo.

W dotyczących zachowku obliczeniach nie uwzględnia się wartości składników majątkowych, które zbyto na podstawie umowy dożywocia (art. 908 i następne K.c.) lub na podstawie specyficznej umowy, którą przewidziano w ustawach o ubezpieczeniu społecznym rolników – to wynika z orzecznictwa sądowego, w którym jednak tego rodzaju specyficzne umowy pozwala się uwzględniać w ramach „zaliczania na schedę spadkową” (art. 1039 i następne K.c.). Nabywane przez zawarcie specyficznej „umowy rolniczej” składniki majątkowe na ogół trafiają do majątku osobistego małżonka (choć wprost to nie jest sformułowane w art. 33 K.r.io.). Za to małżonkowie nabywają wspólnie – niekoniecznie do wspólności majątkowej małżeńskiej (bo nie można wykluczyć wspólności ułamkowej) – to, czego własność przenoszona jest na podstawie umowy dożywocia. Swoistym utrudnieniem dla dożywotników (czyli osób uprawnionych do określonych świadczeń na podstawie umowy dożywocia) jest to, że część urzędów skarbowych domaga się płacenia podatku dochodowego od osób fizycznych (traktując należne dożywotnikom świadczenia jako dochód). Osoby nabywające własność na podstawie umowy dożywocia powinny liczyć się z zakresem świadczeń na rzecz dożywotników (byłych właścicieli).

Gdyby Pani stała się współwłaścicielką odnośnego gospodarstw rolnego, to również Pani długami mogłyby się stać odpowiedzialna za długi związane z jego prowadzeniem; zagadnienie odpowiedzialności za długi zaciągane przez małżonka (zwłaszcza w związku z prowadzeniem przez niego działalności zarobkowej) może przemawiać za zawarciem umowy majątkowej małżeńskiej (art. 47 i następne K.r.io.). Oczywiście, także dochody ze wspólnego gospodarstwa rolnego byłyby Pani dochodami. Jeżeli gospodarstwo rolne będzie wchodziło w skład majątku osobistego Pani męża, to dochody z niego mogą się zaliczać do Państwa wspólności majątkowej małżeńskiej (art. 31 K.r.io.) – o ile odmienne postanowienie nie zostanie zawarte w ewentualnej intercyzie (umowie majątkowej małżeńskiej). Podkreślić trzeba właściwe rozumienie rzeczownika „dochody” – chodzi o zysk, a nie o przychód, z którego trzeba pokryć koszty (właściwie każda działalność zarobkowa wiąże się z nakładami).

Zamieszkiwanie w domu należącym do męża

Własność to nie jest lista (np. kolejkowa lub na jakąś imprezę), do której można kogoś dopisać. Jeżeli Pani mąż stanie się właścicielem domu, to Pani (jako żona właściciela) będzie przysługiwał swoisty (przewidziany w artykule 28¹ K.r.io.) tytuł prawny do zamieszkiwania w tymże domu. Taki tytuł prawny ma charakter swoisty; trzeba go odróżniać zarówno od własności, jak i od służebności mieszkania (art. 301 K.c., art. 302 K.c.), którą zapewne Pani mąż ustanowi na rzecz swych rodziców (zwłaszcza w przypadku umowy darowizny lub „umowy rolniczej”) – służebność osobistą (art. 296 i następne K.c.), w tym służebność mieszkania, można ustanowić na rzecz małżonka.

Przejście części majątku na żonę

Oczywiście, Pani mąż (jako właściciel) będzie uprawniony zbywać to, co do niego należy (wniosek z art. 140 K.c.) – np. przez dokonanie darowizny części udziałów we współwłasności na Pani rzecz (przedmiot darowizny będzie mógł wejść w skład wspólności majątkowej albo w skład Pani majątku osobistego). Włączenie (tak zwane wprowadzenie) składników majątku osobistego małżonka do wspólności majątkowej małżeńskiej na ogół odbywa się przy zawieraniu umowy majątkowej małżeńskiej (intercyzy). Sam upływ czasu (czyli bez dokonania czynności prawnej) najprawdopodobniej niczego w zakresie własnościowym nie zmieni; wyjątkiem byłoby nabycie przez Panią własności przez zasiedzenie (art. 172 i następne K.c.) – gdyby Pani przez 30 lat była posiadaczką samoistną cudzej nieruchomości; z uwagi na zmiany dotyczące kształtowania ustroju rolnego mogłoby być trudne nabycie w drodze zasiedzenia własności nieruchomości rolnej przez osobę bez prawnie przewidzianych kwalifikacji rolniczych.

Podział gospodarstwa – sprawa warta przemyślenia

Nie wiem, ile nieruchomości wchodzi w skład odnośnego gospodarstwa rolnego – w tym jak przedstawia się lokalizacja domu (zapewne wraz z innymi zabudowaniami). Wstępnie informuję, że przynajmniej warto rozważyć wydzielenie nieruchomości z domem (a ponadto w domu można by wyodrębnić nieruchomości lokalowe). Takie wydzielenie, które nieco kosztuje (a wielu Polaków ma w zwyczaju oszczędzanie na „takich szczegółach”), mogłoby zarówno ułatwić zorganizowanie życia w domu (np. służebność mieszkania dla Pani teściów w zakresie odrębnej nieruchomości lokalowej), jak i oddzielić nieruchomość z domem mieszkalnym od „części produkcyjnej” gospodarstwa rolnego. Jeżeli Pani w ramach „procedury pytań dodatkowych” (do korzystania z której zachęcam) przedstawi bardziej szczegółowe informacje (np. powierzchnia, lokalizacja, schemat lub mapka), to być zapewne łatwiej będzie wypracować hipotetyczne rozwiązania – decyzja będzie należała do aktualnych współwłaścicieli lub do ich syna (po nabyciu własności) albo do Państwa wspólnie (jeśli Pani stanie się współwłaścicielką, np. nieruchomości z domem mieszkalnym). Być może zmniejszenie Pani oczekiwań (uprawnienia do nieruchomości z domem albo do nieruchomości lokalowej w domu) przyczyni się do spokojnego i zgodnego zaplanowania dalszych czynności.

Dużo zależy od Państwa – zarówno od perspektywicznego myślenia, jak i od gotowości wydawania pieniędzy na „różne szczegóły” (np. usługi geodezyjne, dodatkowe wynagrodzenie dla notariusza za przygotowanie precyzyjnych postanowień w treści czynności notarialnych).