Wnuczka zmuszona płacić za pobyt babci w DPS, mimo patologicznej przeszłości i braku kontaktu

Odwołanie do Samorządowego Kolegium Odwoławczego od nałożenia opłaty na DPS

W pierwszej kolejności wskazać należy, że od przedmiotowej decyzji, tj. decyzji przesłanej w skanach, przysługiwało prawo do wniesienia odwołania do Samorządowego Kolegium Odwoławczego w miejscowości B. w terminie 14 dni od dnia doręczenia tej decyzji. Nie wiem, czy w ustawowym terminie Pani przyszła synowa wniosła odwołanie. Jeżeli takiego odwołania nie wniosła, to decyzja stała się ostateczna i na jej podstawie możliwa była egzekucja. Natomiast w momencie, gdy Samorządowe Kolegium Odwoławcze rozpoznało odwołanie, to decyzja jest ostateczna, czyli taka, na podstawie której można prowadzić egzekucje. Wówczas jest ważne, aby złożyć wniosek o wstrzymanie wykonania decyzji do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego oraz można wnieść skargę na decyzję w terminie 30 dni do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego. Dopiero to uruchamia postępowanie sądowe. Natomiast z uwagi na treść decyzji, a także obowiązujące regulacje prawne szanse powodzenia sprawy są niewielkie.

Osoby obowiązane do wnoszenia opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej

Podstawę prawną do udzielenia odpowiedzi na pytanie stanowi ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2023 r., poz. 901). Zgodnie z art. 61 ust. 1 ustawy obowiązani do wnoszenia opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej są w kolejności:

1) mieszkaniec domu, a w przypadku osób małoletnich przedstawiciel ustawowy z dochodów dziecka,

2) małżonek, zstępni przed wstępnymi,

3) gmina, z której osoba została skierowana do domu pomocy społecznej

– przy czym osoby i gmina określone w pkt 2 i 3 nie mają obowiązku wnoszenia opłat, jeżeli mieszkaniec domu ponosi pełną odpłatność.

Przepis ust. 2 stanowi, że opłatę za pobyt w domu pomocy społecznej wnoszą:

1) mieszkaniec domu, nie więcej jednak niż 70% swojego dochodu, a w przypadku osób małoletnich przedstawiciel ustawowy z dochodów dziecka, nie więcej niż 70% tego dochodu;

2) małżonek, zstępni przed wstępnymi – zgodnie z umową zawartą w trybie art. 103 ust. 2:

a) w przypadku osoby samotnie gospodarującej, jeżeli dochód jest wyższy niż 300% kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej, jednak kwota dochodu pozostająca po wniesieniu opłaty nie może być niższa niż 300% tego kryterium,

b) w przypadku osoby w rodzinie, jeżeli posiadany dochód na osobę jest wyższy niż 300% kryterium dochodowego na osobę w rodzinie, z tym że kwota dochodu pozostająca po wniesieniu opłaty nie może być niższa niż 300% kryterium dochodowego na osobę w rodzinie;

3) gmina, z której osoba została skierowana do domu pomocy społecznej – w wysokości różnicy między średnim kosztem utrzymania w domu pomocy społecznej a opłatami wnoszonymi przez osoby, o których mowa w pkt 1 i 2.

Zwolnienia z ponoszenia wydatków na dom pomocy społecznej

W ustawie w art. 64 wprowadzono instytucję zwolnienia z opłat za dom pomocy społecznej. Zgodnie z tym przepisem osoby wnoszące opłatę lub obowiązane do wnoszenia opłaty za pobyt mieszkańca domu w domu pomocy społecznej można zwolnić z tej opłaty częściowo lub całkowicie, na ich wniosek, po przeprowadzeniu rodzinnego wywiadu środowiskowego, w szczególności, jeżeli:

1) wnoszą opłatę za pobyt innych członków rodziny w domu pomocy społecznej, ośrodku wsparcia lub innej placówce;

2) występują uzasadnione okoliczności, zwłaszcza długotrwała choroba, bezrobocie, niepełnosprawność, śmierć członka rodziny, straty materialne powstałe w wyniku klęski żywiołowej lub innych zdarzeń losowych;

3) małżonkowie, zstępni, wstępni utrzymują się z jednego świadczenia lub wynagrodzenia;

4) osoba obowiązana do wnoszenia opłaty jest w ciąży lub samotnie wychowuje dziecko;

5) osoba obowiązana do wnoszenia opłaty lub jej rodzic przebywała w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka lub placówce opiekuńczo-wychowawczej, na podstawie orzeczenia sądu o ograniczeniu władzy rodzicielskiej osobie kierowanej do domu pomocy społecznej lub mieszkańcowi domu;

6) osoba obowiązana do wnoszenia opłaty przedstawi wyrok sądu oddalający powództwo o alimenty na rzecz osoby kierowanej do domu pomocy społecznej lub mieszkańca domu;

7)osoba obowiązana do wnoszenia opłaty wykaże, w szczególności na podstawie dokumentów dołączonych do wniosku, rażące naruszenie przez osobę kierowaną do domu pomocy społecznej lub mieszkańca domu obowiązku alimentacyjnego lub innych obowiązków rodzinnych względem osoby obowiązanej do wnoszenia opłaty.

Zwolnienia z ponoszenia wydatków na dom pomocy społecznej uregulowane w niniejszym artykule mają charakter fakultatywny i zależą głównie od sytuacji materialnej i rodzinnej osób zobowiązanych do opłat. O zastosowaniu zwolnienia decyduje organ ustalający opłatę za pobyt w placówce, po przeprowadzeniu rodzinnego wywiadu środowiskowego. Organ nie może zwolnić z ponoszenia wydatków na dom z urzędu, ale jedynie na wniosek osoby zainteresowanej. Ustawodawca jedynie przykładowo wymienia sytuacje uprawniające do zwolnień. Zwolnienie może dotyczyć trudnej sytuacji materialnej spowodowanej długotrwałą chorobą, bezrobociem, niepełnosprawnością, śmiercią członka rodziny, utrzymywaniem się z jednego wynagrodzenia lub świadczenia, ponoszeniem innych opłat za pobyt osób bliskich w domu pomocy społecznej lub ośrodku wsparcia albo poniesieniem strat w wyniku zdarzeń losowych.

Zwolnienie z opłat z powodu trudnej sytuacji materialnej

Stosowanie przepisów o zwalnianiu z opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej wymaga uwzględnienia różnych zasad i wartości, a także rozstrzygania konfliktów pomiędzy przeciwstawnymi interesami. Pierwszym z argumentów przemawiającym za uwzględnieniem wniosku są powody finansowe. Ponieważ uiszczanie opłat za dom pomocy społecznej stanowi dla osoby zobowiązanej znaczne obciążenie, głównym powodem zastosowania zwolnienia powinna być sytuacja materialna zobowiązanego. Jest to szczególnie istotne w rozważaniu przesłanek określonych w pkt 1–4. Jeżeli dochody wnioskodawcy są na tyle wysokie, że bez trudu jest on w stanie partycypować w kosztach pobytu osoby bliskiej w DPS, to przesłanka utrzymywania się z jednego wynagrodzenia nie zasługuje na uwzględnienie. Niezasadne zwalnianie z przedmiotowego obowiązku godzi w idee i cele pomocy społecznej, jest również sprzeczne z zasadą pomocniczości, przerzuca bowiem na jednostki samorządu terytorialnego i obywateli koszty utrzymania osób, które są samowystarczalne lub mogą być utrzymywane przez dobrze sytuowanych krewnych. Toteż rozpatrując wniosek o zwolnienie z opłat, organ powinien mieć na uwadze nie tylko słuszny interes wnioskodawcy, lecz także interes społeczny.

Zwolnienie z opłat ze względów moralnych i poczucia sprawiedliwości społecznej

Druga grupa argumentów odnosi się do sfery aksjologicznej. Równie istotne dla oceny wniosków w przedmiotowej sprawie są względy moralne i elementarne poczucie sprawiedliwości, a także kierowanie się przez organ zasadą słuszności. Zwłaszcza przy analizie okoliczności wskazanych w pkt 5–7 wartości i zasady prawa nie mogą być pomijane. W szczególności chodzi tu o zasadę sprawiedliwości społecznej oraz o uwzględnienie aksjologii konstytucyjnej. Judykatura zauważa, że automatyczne włączenie wszystkich ustawowo wskazanych osób do grona ponoszących odpowiedzialność finansową za pobyt w DPS i uzależnienie tej odpowiedzialności wyłącznie od wysokości uzyskiwanych dochodów, w niektórych sytuacjach byłoby niemożliwe do pogodzenia z zasadą sprawiedliwości społecznej i dyrektywami demokratycznego państwa prawa. Organ nie może się zatem ograniczać wyłącznie do analizy sytuacji dochodowej osoby zobowiązanej do partycypowania w opłacie za pobyt w domu pomocy społecznej. Takie działanie byłoby niezasadne na gruncie katalogu otwartego ustanowionego komentowanymi przepisami. Katalog ten umożliwia również uwzględnienie skomplikowanych relacji rodzinnych, które czasem są podnoszone we wnioskach o zwolnienie. Choć ustawodawca nie uzależnił obowiązku ponoszenia opłat przez krewnych (wstępnych i zstępnych) od subiektywnych ocen stosunków w rodzinie, to komentowany artykuł jest płaszczyzną do analizy tych relacji i potraktowania ich jako przesłanek uzasadniających zwolnienie z opłaty.

Wniosek o zwolnienie z opłat z uzasadnieniem popartym dowodami

Zatem w oparciu o przedstawioną argumentację przyszła synowa powinna przedstawić organowi swoją sytuację rodzinną, przedstawić dowody na poparcie swoich twierdzeń (najlepiej w postaci dokumentów) i wnosić o zwolnienie od obowiązku ponoszenia tychże opłat.

Jeżeli aktualnie tryb postępowania sądowoadministracyjnego został wyczerpany, to w momencie zmiany sytuacji materialnej (osobistej) warto jest złożyć wniosek o ponowne przeprowadzenie wywiadu środowiskowego oraz złożenie wniosku o zwolnienie z opłaty, biorąc pod uwagę szczególne relacje rodzinne w tym brak realizowania obowiązków rodzinnych przez babcie względem swojej wnuczki.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej - Dz.U. 2004 nr 64 poz. 593