Własna działalność gospodarcza i świadczenie usług dla pracodawcy

Świadczenie usług na rzecz pracodawcy w ramach prowadzonej działalności

Podniesiony przez Pana problem dotyczy dwóch kwestii, mianowicie: możliwości świadczenia usług na rzecz pracodawcy w ramach prowadzonej działalności gospodarczej, czyli tzw. samozatrudnienia, oraz skutków podatkowych będących następstwem takich zdarzeń.

Jeśli chodzi o pierwsze zagadnienie, zastosowanie będzie miał Kodeks pracy (w skrócie K.p.). Wprawdzie pojęcie „samozatrudnienie” nie zostało zdefiniowane w przepisach prawa pracy, jednak należy przyjąć, że w najszerszym znaczeniu zjawisko to obejmuje praktykę współpracy między podmiotami gospodarczymi, w której ramach jednym z partnerów jest osoba fizyczna prowadząca firmę jednoosobową i osobiście wykonująca zadania (usługi) wyłącznie na rzecz drugiego partnera zawartej umowy o współpracy.

W praktyce samozatrudnienie bardzo często występuje jako alternatywa wykonywania pracy najemnej w ramach zatrudnienia pracowniczego. W tej postaci samozatrudnienia, mimo że samozatrudniony występuje jako podmiot prowadzący działalność gospodarczą, nie jest synonimem prowadzenia działalności gospodarczej. Charakterystyczne dla takiego samozatrudnienia jest osobiste wykonywanie pracy przez samozatrudnionego, najczęściej tych samych zadań, które były przedmiotem umowy o pracę.

Zgodnie jednak z art. 22 § 1 i 1¹ K.p. „przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca — do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Zatrudnienie w warunkach określonych wyżej jest zatrudnieniem na podstawie stosunku pracy, bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy”.

Czy jest dopuszczalne zastąpienie umowy o pracę umową cywilnoprawną?

W świetle przepisów Kodeksu pracy nie jest również dopuszczalne zastąpienie umowy o pracę umową cywilnoprawną, przy zachowaniu warunków wykonywania pracy charakterystycznych dla stosunku pracy (art. 22 § 1² K.p.). Ponadto w myśl art. 281 Kodeksu pracy zawarcie umowy cywilnoprawnej w warunkach, w których zgodnie z art. 22 Kodeksu pracy powinna być zawarta umowa o pracę, stanowi wykroczenie przeciwko prawom pracownika zagrożone karą grzywny.

Obserwacja praktyki stosunków zatrudnienia ostatnich lat wskazuje, iż w miejsce tradycyjnie zawieranego w danych warunkach umownego stosunku pracy nawiązuje się określoną umowę cywilnoprawną, której przedmiotem jest świadczenie pracy. Samo w sobie jest to wyrazem zasady swobody umów obowiązującej w systemie prawnym, w myśl której o tym, jaką umowę w danych okolicznościach wykorzystać, decydują zainteresowane nią podmioty (art. 3531 Kodeksu cywilnego).

Reasumując, w ramach swobody umów może Pan jako prowadzący działalność gospodarczą zawierać z dotychczasowym pracodawcą umowy o świadczenie usług w treści swej odpowiadające stosunkowi pracy. Należy mieć jednak na uwadze fakt, że w gruncie rzeczy stanowi to obejście przepisów Kodeksu pracy, to jest art. 22, i stanowi zatrudnienie w ramach stosunku pracy.

Odnosząc się do drugiej części pytanie, zastosowanie znajdzie ustawa z dnia 1 stycznia 2007 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 217, poz. 1588) zwana dalej ustawą. W art. 5b ustawy została wskazana definicja działalności gospodarczej, z której zakresu przedmiotowego wyłącza czynności, jeżeli łącznie spełnione są następujące warunki:

1. odpowiedzialność wobec osób trzecich za rezultat tych czynności oraz ich wykonywanie, z wyłączeniem odpowiedzialności za popełnienie czynów niedozwolonych, ponosi zlecający wykonanie tych czynności,
2. są one wykonywane pod kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonych przez zlecającego te czynności,
3. wykonujący te czynności nie ponosi ryzyka gospodarczego związanego z prowadzoną działalnością.

Podkreślenia wymaga fakt, że do stwierdzenia, że podatnik świadczący usługi na zasadzie tzw. samozatrudnienia nie wykonuje pozarolniczej działalności gospodarczej w rozumieniu ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, konieczne jest wystąpienie łącznie wszystkich przesłanek określonych w pkt od 1 do 3. Nie wystarczy zatem do wyłączenia czynności z pozarolniczej działalności gospodarczej okoliczność, że podatnik wykonuje te czynności pod kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez zlecającego te czynności, jeżeli równocześnie ponosi ryzyko związane z prowadzoną działalnością gospodarczą albo ponosi odpowiedzialność wobec osób trzecich za rezultat tych czynności oraz ich wykonywanie.

Kto jest przedsiębiorcą w rozumieniu prawa polskiego?

Odnosząc się natomiast do kwestii związanych ze składką ubezpieczeniową, informuję, że przepisy ubezpieczeniowe regulujące kwestie ubezpieczenia osób prowadzących działalność gospodarczą odwołują się do przepisów ustawy o swobodzie działalności gospodarczej. Przepis art. 8 ust. 6 pkt 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Nr 137, poz. 887 z późn. zm.) stanowi, że „za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą uważa się osobę prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych”.

Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej w art. 4 ust. 1 wyraźnie stanowi, kto jest przedsiębiorcą w rozumieniu prawa polskiego. Jest to „osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną — wykonująca we własnym imieniu działalność gospodarczą”.

Definicję „działalności gospodarczej” zawiera natomiast art. 2 ustawy, zgodnie z którym „działalnością gospodarczą jest zarobkowa działalność wytwórcza, budowlana, handlowa, usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodowa wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły”.

Tylko spełnianie łącznie przesłanek z art. 4 i art. 2 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej pozwala uznać podmiot za przedsiębiorcę wykonującego działalność gospodarczą.

Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych reguluje kwestie opodatkowania podatkiem dochodowym dochodów osób fizycznych, m.in. przedsiębiorców w rozumieniu ustawy o swobodzie działalności gospodarczej. W związku z tym jej zakres podmiotowy jest znacznie szerszy. Definicja pojęcia działalności gospodarczej albo pozarolniczej działalności gospodarczej określona w art. 5a pkt 6 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych służy wyłącznie na potrzeby tej ustawy.

Kwestie opodatkowania czynności wykonywanych w ramach samozatrudnienia

Wprowadzone do ustawy dodatkowe warunki (art. 5b ust. 1 ustawy) wpływać będą na kwestie opodatkowania czynności wykonywanych w ramach tzw. samozatrudnienia. Łączne spełnienie trzech warunków z art. 5b ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych spowoduje utratę możliwości opodatkowania tych czynności w ramach działalności gospodarczej. Wobec tego powyższe warunki wpływają jedynie na kwestie opodatkowania pewnych czynności, nie decydują o statusie przedsiębiorcy.

W związku z tym nie można uznać osoby wykonującej jednie czynności z art. 5b ust. 1 tejże ustawy za przedsiębiorcę w rozumieniu ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, lecz np. za pracownika, którego ze zlecającym łączy pewien stosunek cywilnoprawny. Można bowiem w ramach umowy o pracę czy też umowy zlecenia wykonywać pewne czynności w ramach zatrudnienia u zlecającego te czynności, np. innego przedsiębiorcy czy też pracodawcy. Wówczas wszelkie daniny publiczne z tego tytułu (odprowadzanie podatku, składka na ubezpieczenie społeczne) za osobę wykonującą takie czynności będzie spełniał zlecający ich wykonanie.

Może się jednak zdarzyć, że poza wykonywanymi czynnościami z art. 5b ust. 1 na rzecz zlecającego osoba wykonuje także inne czynności w ramach działalności gospodarczej, ale już we własnym imieniu. W tej sytuacji z tytułu wykonywania innych czynności nadal pozostaje przedsiębiorcą i sama musi odprowadzać należne daniny publiczne (do ZUS i US).

Wykonywanie usług na rzecz dotychczasowego pracodawcy w ramach prowadzonej działalności gospodarczej

Należy jednak podkreślić, że wykonywanie usług na rzecz dotychczasowego pracodawcy w ramach prowadzonej działalności gospodarczej narusza przepisy Kodeksu pracy, to jest art. 22, i jest uważane za wykonywanie pracy w ramach stosunku pracy. W Pana wypadku można to zobrazować na podstawie następującego przykładu: danego dnia wykonuje Pan pracę w ramach stosunku pracy do godziny 14, a od godziny 15 identyczną pracę na rzecz pracodawcy, ale jako przedsiębiorca prowadzący jednoosobową działalność gospodarczą – w takim wypadku będziemy mieli do czynienia z pracą w godzinach nadliczbowych w ramach stosunku pracy (umowy o pracę), a nie z świadczeniem usług.

Oczywiście może Pan założyć działalność i świadczyć usługi na rzecz pracodawcy, ale w razie kontroli skarbowej lub kontroli państwowej inspekcji pracy pracodawca zobowiązany będzie zapłacić grzywnę, a ponadto zostanie zobowiązany do zapłaty należnych podatków płaconych przez płatnika w razie zatrudnienia pracownika na podstawie umowy o pracę.