Wezwanie świadka i odmowa odpowiedzi na niektóre pytania

Obowiązki osoby wezwanej w charakterze świadka

Kodeks postępowania cywilnego wśród środków dowodowych wymienia m.in. zeznania świadków. Dowód z zeznań świadków ma w postępowaniu karnym istotne znaczenie i jest jednym z najczęściej stosowanych dowodów.

Świadkiem w znaczeniu procesowym jest osoba fizyczna wezwana przez sąd czy organ ścigania do złożenia zeznań dotyczących posiadanych wiadomości. Świadkowie powinni składać zeznania jedynie co do faktów istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy. Wskazanie świadków powinno być takie, by „wezwanie ich do sądu było możliwe”. W zasadzie więc strona powinna podać imię, nazwisko i adres, pod którym świadek zamieszkuje. Sąd może wezwać do uzupełnienia lub sprecyzowania wniosku o dopuszczenie dowodu ze świadków, który nie spełnia wymagań przewidzianych w art. 258. Zgodnie z treścią przepisu zawartego w art. 258 Kodeksu postępowania cywilnego „strona powołująca się na dowód ze świadków obowiązana jest dokładnie oznaczyć fakty, które mają być zeznaniami poszczególnych świadków stwierdzone, i wskazać świadków, tak by wezwanie ich do sądu było możliwe”.

Od czasu wezwania osoby w charakterze świadka ciążą na niej określone obowiązki. Do obowiązków tych należą:

• obowiązek stawiennictwa na wezwanie organu ścigania;
• obowiązek pozostawania do dyspozycji organu ścigania;
• obowiązek zeznawania;
• obowiązek złożenia przyrzeczenia;
• obowiązek zeznania prawdy.

Obowiązek złożenia prawdziwych zeznań

Istotna z punktu widzenia Pańskich interesu jest kwestia obowiązku mówienia prawdy. Obowiązek złożenia prawdziwych zeznań wynika przede wszystkim wprost z prawa materialnego, a mianowicie z art. 233 § 1 Kodeksu karnego. Odpowiedzialność karna z tego przepisu zachodzi wówczas, gdy świadek zeznaje nieprawdę lub prawdę zataja. Warunkiem odpowiedzialności z tego przepisu jest, aby przyjmujący zeznania uprzedził zeznającego o odpowiedzialności za fałszywe zeznania lub odebrał od niego przyrzeczenie. W postępowaniu przygotowawczym świadek podpisuje oświadczenie, że został uprzedzony o odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznania.

Czy wezwany świadek może uchylić się od odpowiedzi na pytania?

Jeżeli z zebranego w sprawie materiału dowodowego wynika, iż grozić miałaby Panu odpowiedzialność karna za posiadanie środków odurzających, może Pan skorzystać z prawa wyartykułowanego w art. 183 Kodeksu postępowania karnego. Zgodnie z jego treścią „świadek może uchylić się od odpowiedzi na pytanie, jeżeli udzielenie odpowiedzi mogłoby narazić jego lub osobę dla niego najbliższą na odpowiedzialność za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe”. Nie należy świadka stawiać w położeniu przymusowym, w którym byłby zmuszony kłamać lub mówić prawdę, narażając siebie lub osobę najbliższą na odpowiedzialność karną. Trafnie przyjmuje się, że świadek ma prawo nie tylko do uchylania się od odpowiedzi na pytanie w zakresie, o jakim mowa w art. 183 § 1, lecz także do przemilczenia związanych z tym okoliczności w fazie zeznań spontanicznych (zob. R.A. Stefański, w: J. Bratoszewski i inni, Komentarz, t. I, s. 498-499). Organ procesowy nie jest uprawniony do kontroli występowania przesłanek, na które powołuje się świadek, gdyż decyzja o uchyleniu się od odpowiedzi na pytanie należy tylko do świadka (zob. P. Hofmański i inni, Kodeks, t. I, s. 694). Co istotne, jednoczesne oświadczenie o uchyleniu się od odpowiedzi na pytanie na podstawie art. 183 § 1 Kodeksu postępowania karnego nie może być podstawą do postawienia Panu zarzutu z art. 233 § 1 Kodeksu karnego.

Złożenie oświadczenia o uchyleniu się od odpowiedzi na pytania w czasie przesłuchania

Ustawodawca nie określił, w jakiej formie winno być złożone oświadczenie o uchyleniu się od odpowiedzi na pytanie na podstawie art. 183 § 1 Kodeksu postępowania karnego. W momencie kiedy uzna Pan, że możliwe jest pociągnięcie Pana do odpowiedzialności karnej, może Pan skorzystać z powyższego prawa, oświadczając, iż „na podstawie art. 183 § 1 Kodeksu postępowania karnego uchylam się od odpowiedzi na zadane pytanie”. Osoba przesłuchująca nie ma jednocześnie prawa zadawać pytań, które zmierzałyby do uzyskania informacji, dlaczego uchyla się Pan od odpowiedzi na pytanie. Innymi słowy nie trzeba tego uzasadniać.

Dodam jeszcze, że posiadanie wbrew przepisom ustawy środków odurzających lub substancji psychotropowych podlega zaś karze pozbawienia wolności.

Odnosząc się natomiast do możliwości przedstawienia Panu zarzutu, kwestia nie jest jednoznaczna. Dotychczasowa praktyka pokazywała, że takim osobom nie można postawić zarzutu z art. 62 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii. Sprawa przybrała inny wymiar w związku z wydaniem na początku bieżącego roku, tj. 27 stycznia 2011 r., przez Sąd Najwyższy uchwały, w której stwierdził on, że „posiadaniem środka odurzającego lub substancji psychotropowej w rozumieniu art. 62 ustawy z dnia 21 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. 2005 r. Nr 179 poz. 1485 ze zm.) jest każde władanie takim środkiem lub substancją, a więc także związane z jego użyciem lub zamiarem użycia”. Z uwagi na krótki termin od momentu podjęcia niniejszej uchwały trudno przewidzieć, jak organy ścigania będą korzystały z powyższego „prawa”, które zostało im dane w tej uchwale.