Użytkowanie i podział samochodu po rozwodzie

Pan Waldemar zwrócił się do nas w kwestii użytkowania samochodu po rozwodzie. Wyrok rozwodowy był już prawomocny, wspomniany pojazd był i jest zarejestrowany na pana Waldemara, który figuruje również jako jego właściciel w dowodzie rejestracyjnym. Z samochodu korzysta jednak tylko była żona. Niedawno pan Waldemar przedstawił jej propozycję umownego podziału samochodu w ten sposób, iż ona go spłaci z połowy wartości pojazdu, a on formalnie przerejestrowuje auto na nią. Dotychczas nie otrzymał odpowiedzi i zastanawia się, czy może zakazać byłej małżonce korzystania z pojazdu do czasu umownego (lub sądowego) podziału tej ruchomości. Pan Waldemar pyta, jak dalej powinien postąpić.

Korzystanie ze wspólnego samochodu przez jednego z małżonków po rozwodzie

Pomysł pana Waldemara, by zakazać byłej żonie korzystania z pojazdu, nie jest poprawny, albowiem zgodnie z art. 206 Kodeksu cywilnego (K.c.) – każdy ze współwłaścicieli jest uprawniony do współposiadania rzeczy wspólnej oraz do korzystania z niej w takim zakresie, jaki daje się pogodzić ze współposiadaniem i korzystaniem z rzeczy przez pozostałych współwłaścicieli.

W granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego właściciel może, z wyłączeniem innych osób, korzystać z rzeczy zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem swego prawa, w szczególności może pobierać pożytki i inne dochody z rzeczy. W tych samych granicach może rozporządzać rzeczą. W opisanym przypadku ową granicą określoną przez ustawę jest prawo korzystania z rzeczy przez każdego ze współwłaścicieli.

Pozbawienie byłego męża możliwości korzystania ze wspólnego samochodu

Jak podnosi Edward Gniewek: „patrząc od drugiej strony, każdy ze współwłaścicieli jest zobowiązany przestrzegać przysługującego innym uprawnienia do współposiadania i korzystania z rzeczy wspólnej. Wobec takiej skuteczności inter partes każdy ze współwłaścicieli uzyskuje właściwe roszczenie ochronne na wypadek naruszenia przyznanego ustawą uprawnienia przez któregokolwiek ze współwłaścicieli. Oczywiście naruszenie komentowanej normy następuje, gdy którykolwiek ze współwłaścicieli jest pozbawiony (od początku lub na skutek późniejszych czynów pozostałych współwłaścicieli) posiadania rzeczy wspólnej i korzystania z niej. Taki stan faktyczny nasuwa skojarzenia z przesłankami roszczenia windykacyjnego. Nie można jednak posunąć się do znacznego utożsamiania obu sytuacji”.

Z uwagi na powyższe zasadne jest wniesienie do sądu wniosku o dopuszczenie do współposiadania. Podstawę prawną takiego wniosku stanowi art. 206 Kodeksu cywilnego. Jednocześnie wskazać należy, iż Sąd Najwyższy podnosi, że „jeżeli chodzi o rzeczy, których właściwości albo społeczne lub gospodarcze przeznaczenie nie pozwalają na wspólne korzystanie (np. dom mieszkalny, budynki gospodarcze, ogródek przydomowy), a więc gdy te właściwości rzeczy same przez się rozstrzygają o rozdzielnym korzystaniu z niej i gdy poza tym rzecz jest wystarczająco duża, aby mogli z niej korzystać w ten sposób wszyscy współwłaściciele – rozstrzygnięcie przez nich o takim sposobie korzystania jest czynnością zwykłego zarządu”.

Według stanowiska Sądu Najwyższego wyrażonego w niepublikowanym postanowieniu z dnia 28 lutego 1973 r. (sygn. akt III CRN 421/72) „sprawy o dopuszczenie do współposiadania i współużytkowania podlegają rozpoznaniu w procesie, bowiem ustawa nie stanowi inaczej (art. 13 § 1 K.p.c. w zw. z art. 606 i n. K.p.c.)”.

Wystąpienie do sądu z wnioskiem o podział majątku po orzeczeniu rozwodu

Reasumując, pan Waldemar nie może pozbawić byłej żony współposiadania oraz współkorzystania, bowiem prawo takie zarówno jemu, jak i jej przysługuje na mocy art. 206 K.c. Zasadne jest jak najszybsze wystąpienie do sądu z wnioskiem o podział majątku objętego ustawową wspólnością majątkową małżeńską.

Po orzeczeniu rozwodu każde z byłych małżonków może złożyć wniosek o podział majątku objętego ustawową wspólnością majątkową. Oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym. Jednakże z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać, ażeby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku. Przy ocenie, w jakim stopniu każdy z małżonków przyczynił się do powstania majątku wspólnego, uwzględnia się także nakład osobistej pracy przy wychowaniu dzieci i we wspólnym gospodarstwie domowym.

Ustalenie udziałów w majątku wspólnym z uwzględnieniem stopnia w jakim każdy z małżonków przyczynił się do powstania tego majątku

edyną szansą, aby pan Waldemar wyszedł „na plusie” z podziału majątku, jest próba ustalenia i wykazania, iż to on był osobą, która w znacznym stopniu przyczyniła się do powstania wspólnego majątku małżeńskiego. Jak wynika z § 2 art. 43, każdy z małżonków ma prawo żądać, ażeby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku. Zasadne jest nadto zwrócenie uwagi na § 3, z którego wynika, iż przy ustaleniu, w jakim stopniu każdy z małżonków przyczynił się do powstania majątku wspólnego, uwzględnia się także nakład osobistej pracy przy wychowaniu dzieci i we wspólnym gospodarstwie domowym.

Żądanie ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym jest możliwe jedynie co do całego majątku wspólnego. Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 27 czerwca 2003 r., sygn. akt IV CKN 278/01, „małżonek nie może żądać na podstawie art. 43 § 2 K.r.o. ustalenia nierównych udziałów w niektórych składnikach majątku wspólnego”.

Podział majątku i wyrównanie wartości udziałów przez dopłaty pieniężne

Z równości udziałów wynika, że przy podziale majątku wspólnego wartość składników przyznanych każdemu z małżonków winna być jednakowa, a gdy jest to niemożliwe, wartość udziałów może być wyrównana przez dopłaty pieniężne. Powyższe stanowi zasadę, od której ustawodawca przewidział wyjątek o którym mowa w § 2.

Jak wynika z postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 21 listopada 2002 r., sygn. akt III CKN 1018/2000, „warunkiem ustalenia nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym jest łączne spełnienie dwóch przesłanek, a mianowicie istnienia ważnych powodów oraz przyczynienia się małżonków do powstania majątku wspólnego w różnym stopniu (art. 43 § 2 K.r.o.).”

W podobnym tonie wypowiada się Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 2 października 1997 r., sygn. akt II CKN 348/97, zgodnie z którym „ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym dopuszczalne jest jedynie w razie łącznego wystąpienia dla przesłanek wskazanych w zdaniu pierwszym 43 § 2 K.r.o., to jest w razie przyczynienia się małżonków do powstania majątku wspólnego w różnym stopniu oraz istnienia ważnych powodów, które uzasadniają ustalenie nierównych udziałów. Ciężar dowodu wykazania powyższych przesłanek spoczywa na uczestniku postępowania, który zgłosił wniosek o ustalenie nierównych udziałów (art. 6 k.c.). »Ważnym powodem«, o którym mowa w art. 43 § 2 K.r.o. nie może być sam tylko negatywny stosunek małżonka do budowy domu i fakt, że fizycznie nie pomaga przy jego wznoszeniu. Konieczne bowiem byłoby wykazanie nagannego postępowania małżonka polegającego na tym, że w sposób rażący lub uporczywy nie przyczyniał się do powstania dorobku stosownie do swoich sił i możliwości”.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy - Dz.U. 1964 nr 9 poz. 59
3. Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 czerwca 2003 r., sygn. akt IV CKN 278/01
4. Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 lutego 1973 r., sygn. akt III CRN 421/72
5. Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 listopada 2002 r., sygn. akt III CKN 1018/2000
6. Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 2 października 1997 r., sygn. akt II CKN 348/97