Utrzymywanie żony podczas nieoficjalnej separacji

Obowiązek małżonków do wzajemnej pomocy

Podstawę prawną dla przedstawionego przez Pana stanu faktycznego stanowią przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (w skrócie K.r.io.). Zgodnie bowiem z treścią art. 23 „małżonkowie mają równe prawa i obowiązki w małżeństwie. Są obowiązani do wspólnego pożycia, do wzajemnej pomocy i wierności oraz do współdziałania dla dobra rodziny, którą przez swój związek założyli”.

Obowiązek wzajemnej pomocy obejmuje wszelkie czynności faktyczne jednego z małżonków wspierające drugiego z nich w wykonywaniu przez niego jego praw i obowiązków wynikających z małżeństwa. Obejmuje też wsparcie moralne współmałżonka. Dotyczy zarówno zwykłych czynności w gospodarstwie domowym, jak i pomocy w sytuacjach wyjątkowych, np. w razie choroby. Pomoc może przybrać postać – w zależności od okoliczności – bądź świadczenia pieniężnego, bądź osobistego.

Czy małżonkowie pozostający w separacji obowiązani są do wzajemnej pomocy?

W razie separacji faktycznej dla zakresu obowiązku wzajemnej pomocy ma znaczenie, czy zerwanie pożycia nastąpiło z winy jednego z małżonków, ich obojga, czy też z przyczyn przez nich niezawinionych (patrz orzeczenie SN: z 21 kwietnia 1947 r., sygn. akt C II 455/47, LexPolonica nr 413067, OSN 1948, nr 1, poz. 15; z 17 marca 1950 r., sygn. akt C 340/49, NP 1952, nr 7, s. 26; z 9 listopada 1953 r., sygn. akt I C. 201/53, LexPolonica nr 369036, OSN 1955, nr 1, poz. 23; z 13 czerwca 1958 r., sygn. akt 4 CR 548/58, LexPolonica nr 385478).

Wobec tego, że orzeczenie separacji ma w zasadzie takie same skutki jak rozwiązanie małżeństwa przez rozwód (art. 614 § 1), powoduje ustanie praw i obowiązków wynikających z małżeństwa, z jednym wszakże istotnym wyjątkiem. Stosownie bowiem do art. 614 § 3, jeżeli wymagają tego względy słuszności, małżonkowie pozostający w separacji obowiązani są do wzajemnej pomocy.

Istnienie obowiązku wzajemnej pomocy małżonków w razie orzeczenia separacji będzie zależeć od konkretnych okoliczności, ocenianych w aspekcie słuszności (zasad współżycia społecznego). Na przykład obowiązek pomocy będzie spoczywał na jednym z małżonków w razie ciężkiej choroby drugiego i braku możliwości uzyskania przez niego pomocy od innych osób.

Dalej idące zobowiązania wynikają z treści art. 27 K.r.io.:

„Oboje małżonkowie obowiązani są, każdy według swych sił oraz swych możliwości zarobkowych i majątkowych, przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą przez swój związek założyli. Zadośćuczynienie temu obowiązkowi może polegać także, w całości lub w części, na osobistych staraniach o wychowanie dzieci i na pracy we wspólnym gospodarstwie domowym”.

Możliwość podziału między małżonkami funkcji w rodzinie

Określony w nim obowiązek przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny spoczywa w równym stopniu na obojgu małżonkach, co jest wyrazem zasady równości praw i obowiązków małżonków. Przepis ten jednocześnie w sposób wyraźny dopuszcza możliwość podziału między małżonkami funkcji w rodzinie. Konsekwencją takiego unormowania jest to, że obowiązki małżonków w zakresie przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny są równe, ale niekoniecznie jednakowe.

Celem spoczywającego na małżonkach obowiązku przewidzianego w art. 27 jest zapewnienie środków materialnych umożliwiających prawidłowe funkcjonowanie rodziny jako całości oraz zaspokojenie uzasadnionych potrzeb poszczególnych jej członków przy zachowaniu zasady równej stopy życiowej. Cel ten jest realizowany zgodnie z zasadą równości praw i obowiązków małżonków.

Obowiązek małżonków przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny powstaje z chwilą zawarcia małżeństwa i gaśnie z chwilą jego ustania lub unieważnienia. Istnieje niezależnie od ustroju majątkowego obowiązującego małżonków i od składu rodziny. W szczególności istnieje wtedy, gdy rodzinę tworzą tylko małżonkowie.

Przeważa stanowisko, według którego separacja faktyczna nie powoduje zniesienia obowiązku istniejącego z mocy art. 27, aczkolwiek ma wpływ na jego ukształtowanie i zakres. Tak przede wszystkim: J. Gwiazdomorski, Alimentacyjny obowiązek…, s. 55–79, w: System…, s. 257, a także np. J. St. Piątowski, Stosunki majątkowe…, s. 69 i J. Panowicz-Lipska, Skutki prawne…, s. 64–85.

Czy małżonek będący w separacji powinien utrzymywać współmałżonka?

Separacja nie powinna wywierać ujemnego wpływu na możliwość zaspokajania potrzeb dzieci i jego zakres (według równej stopy życiowej wszystkich członków rodziny), a potrzeb tych w praktyce nie da się oddzielić od potrzeb tego z małżonków, przy którym dzieci pozostały. Dlatego ustanie wspólnego pożycia małżonków nie uchyla przewidzianego w art. 27 ich obowiązku w odniesieniu do rodziny (tej jej części), którą tworzą dzieci z pozostałym z nimi małżonkiem; może jedynie wpłynąć na ukształtowanie i zakres tego obowiązku.

Brak wspólnego pożycia małżonków, a przede wszystkim nieprowadzenie przez nich wspólnego gospodarstwa domowego może natomiast uzasadniać oddalenie powództwa o dostarczanie środków utrzymania dla samego tylko małżonka, np. gdy ma on możliwości zaspokajania swoich potrzeb własnymi siłami (patrz wyrok SN z 28 stycznia 1998 r., sygn. akt II CKN 585/97, LexPolonica nr 328522, OSP 1999, nr 2, poz. 29, a zwłaszcza częściowo krytyczną glosę T. Smyczyńskiego do tego wyroku, OSP 1999, nr 2, poz. 29).

W mojej ocenie separacja faktyczna stanowi podstawę dla oddalenia ewentualnego powództwa żony o zaspokajanie potrzeb rodziny. Brak jest uzasadnienia dla żądania przez żonę od Pana tak wysokiej kwoty. Oczywiście żona będzie mogła dochodzić od Pana roszczeń alimentacyjnych w razie orzeczenia rozwodu.