Ustanowienie opieki prawnej nad dzieckiem

Ustanowienie nowego opiekuna prawnego dla dziecka

Kwestię ustanowienia nowego opiekuna prawnego dla dziecka (w miejsce opieki, którą do tej pory sprawowali rodzice lub jeden z rodziców) reguluje Kodeks rodzinny i opiekuńczy (K.r.o.).

Zgodnie z art. 94 § 1 K.r.o.: „Jeżeli jedno z rodziców nie żyje albo nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, władza rodzicielska przysługuje drugiemu z rodziców. To samo dotyczy wypadku, gdy jedno z rodziców zostało pozbawione władzy rodzicielskiej albo gdy jego władza rodzicielska ulega zawieszeniu”.

Na podstawie § 3 tego art.: „jeżeli żadnemu z rodziców nie przysługuje władza rodzicielska albo jeżeli rodzice są nieznani, ustanawia się dla dziecka opiekę”.

Stosownie do art. 111 § 1 K.r.o.: „Jeżeli władza rodzicielska nie może być wykonywana z powodu trwałej przeszkody albo jeżeli rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej lub w sposób rażący zaniedbują swe obowiązki względem dziecka, sąd opiekuńczy pozbawi rodziców władzy rodzicielskiej. Pozbawienie władzy rodzicielskiej może być orzeczone także w stosunku do jednego z rodziców”.

Na podstawie art. 145 § 1 K.r.o.: „opiekę ustanawia się dla małoletniego w wypadkach przewidzianych w tytule II niniejszego kodeksu”.

Zgodnie z § 2 tego art.: „opiekę ustanawia sąd opiekuńczy, skoro tylko poweźmie wiadomość, że zachodzi prawny po temu powód”.

Na podstawie art. 146 K.r.o.: „Opiekę sprawuje opiekun. Wspólne sprawowanie opieki nad dzieckiem sąd może powierzyć tylko małżonkom”.

Pozbawienie rodziców zaniedbujących dziecko praw rodzicielskich 

Zatem jeżeli pod określeniem, że: „córka nie wypełnia swoich obowiązków”, ma Pani na myśli to, iż zaniedbuje ona swoje dziecko i zaniedbania te mają charakter rażący, to jest to podstawa, aby właściwy miejscowo sąd opiekuńczy (właściwy dla miejsca zamieszkania dziecka) pozbawił matkę władzy rodzicielskiej nad małoletnim dzieckiem.

Istotne jest natomiast to, że aby mogła się Pani ubiegać o funkcję opiekuna dziecka, również ojciec dziecka musi być pozbawiony władzy rodzicielskiej. W sytuacji bowiem, gdy tylko matka utraci władzę rodzicielską, cała władza przechodzi na drugiego z rodziców, tj. ojca. Dopiero gdy obydwoje rodzice pozbawieni będą władzy rodzicielskiej możliwe będzie ustanowienie innego opiekuna (tj. np. Pani).

Należy zatem wystąpić do sądu opiekuńczego o pozbawienie władzy rodzicielskiej matki dziecka (i ewentualnie ojca, jeżeli ma on jeszcze władzę rodzicielską) i jednocześnie zaznaczyć, że wnioskuje Pani, aby ustanowić Panią opiekunem prawnym małoletniego.

W sytuacji uzyskania orzeczenia o ustanowieniu opieki zyskuje Pani prawa względem dziecka podobne do tych, jakie mają rodzice (szczególnie w zakresie władzy rodzicielskiej i zarządu interesami majątkowymi małoletniego).

Takie ustanowienie opieki może zostać ustanowione jako odpłatne lub nieodpłatne. Wynagrodzenie za sprawowanie opieki przyznaje sąd na zgłoszony wniosek przyszłego opiekuna dziecka.

Sprawowanie opieki nad dzieckiem przez osobę niebędącą rodzicem dziecka

Istnieje natomiast również inna forma sprawowania opieki nad dzieckiem przez osobę niebędąca rodzicem dziecka – jest to tzw. rodzina zastępcza. Różni się ona od ustanowienia opieki, o której wspominałem powyżej, pod tym względem, że kandydat lub kandydaci (tj. małżonkowie wspólnie) na rodzinę zastępczą dla dziecka muszą dodatkowo zgodnie z art. 42 ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej być osobami, które:

1. dają rękojmię należytego sprawowania pieczy zastępczej;
2. nie są i nie były pozbawione władzy rodzicielskiej oraz władza rodzicielska nie jest im ograniczona ani zawieszona;
3. wypełniają obowiązek alimentacyjny – w przypadku gdy taki obowiązek w stosunku do nich wynika z tytułu egzekucyjnego;
4. nie są ograniczone w zdolności do czynności prawnych;
5. są zdolne do sprawowania właściwej opieki nad dzieckiem, co zostało potwierdzone zaświadczeniami o braku przeciwwskazań zdrowotnych do pełnienia funkcji rodziny zastępczej lub prowadzenia rodzinnego domu dziecka, wystawionymi przez lekarza podstawowej opieki zdrowotnej;
6. przebywają na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;
7. zapewnią odpowiednie warunki bytowe i mieszkaniowe umożliwiające dziecku zaspokajanie jego indywidualnych potrzeb, w tym:
   1. rozwoju emocjonalnego, fizycznego i społecznego,
   2. właściwej edukacji i rozwoju zainteresowań,
   3. wypoczynku i organizacji czasu wolnego.
8. nie były skazane prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe;
9. ponadto co najmniej jedna osoba tworząca tę rodzinę musi posiadać stałe źródło dochodów.

Umieszczenie dziecka przy dziadkach jako rodzinie zastępczej

Orzeczenie o umieszczeniu dziecka w rodzinie zastępczej w Pani osobie nastąpić może zasadniczo na podstawie orzeczenia sądu opiekuńczego (wyjątkowo na podstawie umowy z organizatorem pieczy zastępczej w powiecie).

Dodatkowo kandydat na rodzica zastępczego powinien przejść odpowiednie szkolenie organizowane przez organizatora pieczy zastępczej w powiecie. Zaletą tej formy ustanowienia opieki nad dzieckiem będzie niewątpliwie możliwość uzyskania pomocy pieniężnej na częściowe pokrycie kosztów utrzymania dziecka, które otrzymuje każda rodzina zastępcza. Obecnie jest to kwota co najmniej 660 zł miesięcznie (art. 80 ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej).

Zatem w przypadku pierwszego rozwiązania (ustanowienie opiekuna dla małoletniego w Pani osobie) należy złożyć wniosek o pozbawienie władzy rodzicielskiej rodzica (rodziców) wraz z wnioskiem o ustanowienie opiekuna w Pani osobie i ewentualnie przyznanie wynagrodzenia za sprawowanie opieki.

W drugim natomiast przypadku (ustanowienie pani rodziną zastępczą dla małoletniego) oprócz pozbawienia rodzica (rodziców) władzy rodzicielskiej konieczna jest współpraca z właściwym ośrodkiem pomocy społecznej realizującym zadania z zakresu pieczy zastępczej w celu odbycia przeszkolenia, a następnie wystąpienie do sądu z wnioskiem o ustanowienie rodziny zastępczej spokrewnionej dla małoletniego w osobie Pani.

Rażące zaniedbywanie obowiązków rodzica względem dziecka 

Niewątpliwie brak zainteresowania wychowaniem małoletniego, brak łożenia na jego utrzymanie, nieuczestniczenie w podejmowaniu decyzji go dotyczących kwalifikuje się jako zachowania uprawniające do pozbawienia władzy rodzicielskiej. Takie zachowanie ojca wyczerpuje znamiona rażącego zaniedbywania swoich obowiązków względem dziecka (art. 111 K.r.o.).

Zachowania natomiast córki polegające na:

• braku opieki nad Pani wnukiem (w związku z czym zmuszona Pani była do wzięcia wnuka ze sobą do swojej mamy),
• braku zainteresowania wnukiem przez kilkudniowe okresy (i pozostawianie go pod Państwa opieką),
• braku zainteresowania i współdziałania w przypadku choroby wnuka

także noszą znamiona rażącego zaniedbywania przez matkę obowiązków względem małoletniego (tj. obowiązku wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz wychowania dziecka) i mogą być podstawą do pozbawienia jej władzy rodzicielskiej.

Ustanowienie dziadków opiekunami prawnymi wnuczka

Aby doprowadzić do sytuacji, w której np. to Pani zostanie opiekunem prawnym małoletniego, należy złożyć w sądzie opiekuńczym (rejonowym właściwym dla miejsca zamieszkania dziecka) wniosek o pozbawienie rodziców władzy rodzicielskiej. Jednocześnie w tym wniosku należałoby zawrzeć żądanie, aby sąd opiekuńczy wyznaczył np. Panią na opiekuna prawnego małoletniego.

Przyznanie przez sąd opieki nad małoletnim umożliwi Pani decydowanie o kwestiach związanych z władzą rodzicielską (leczenie, wybór szkoły, decydowanie o miejscu pobytu dziecka) oraz związanych z finansami małoletniego (np. dochodzenie lub podwyższenie alimentów).

Oczywiście we wniosku, o którym wspomniałem powyżej, powinny zostać zawarte okoliczności uzasadniające pozbawienie władzy rodzicielskiej rodziców małoletniej. Ponadto powinna Pani wykazać w tym piśmie, że jest w stanie zaopiekować się małoletnim (tj. napisać, iż nie zachodzą przesłanki z art. 148 K.r.o.) oraz że posiada Pani zasoby umożliwiające sprawowanie opieki (oświadczenie o stanie majątkowym).

Zgodnie z art. 148 K.r.o.:

„§ 1. Nie może być ustanowiona opiekunem osoba, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych albo została pozbawiona praw publicznych.

§ 1a. Opiekunem małoletniego nie może być ustanowiona także osoba, która została pozbawiona władzy rodzicielskiej albo skazana za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności albo za umyślne przestępstwo z użyciem przemocy wobec osoby lub przestępstwo popełnione na szkodę małoletniego lub we współdziałaniu z nim, albo osoba, wobec której orzeczono zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowywaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub opieką nad nimi, lub obowiązek powstrzymywania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu.

§ 2. Nie może być ustanowiony opiekunem ten, w stosunku do kogo zachodzi prawdopodobieństwo, że nie wywiąże się należycie z obowiązków opiekuna”.

Końcowym orzeczeniem sądu powinno być w tym przypadku orzeczenie o pozbawieniu rodziców władzy rodzicielskiej i jednocześnie ustanowienie opiekuna prawnego dla dziecka w Pani osobie.